Στην καρδιά των Ιμαλαΐων, η Κίνα προχωρά στην κατασκευή ενός γιγαντιαίου υδροηλεκτρικού έργου ύψους 168 δισ. δολαρίων στον ποταμό Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, το οποίο φιλοδοξεί να γίνει το ισχυρότερο στον κόσμο. Το έργο, που παρουσιάζεται από το Πεκίνο ως κρίσιμο για την πράσινη μετάβαση και την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, προκαλεί έντονες ανησυχίες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τον εκτοπισμό τοπικών κοινοτήτων στο Θιβέτ και τους γεωπολιτικούς κινδύνους για τις χώρες κατάντη, δηλαδή την Ινδία και το Μπανγκλαντές, που εξαρτώνται από τη ροή του ποταμού καθώς αυτός συνεχίζει την πορεία του εκτός κινεζικών συνόρων.
Εκατοντάδες μίλια μακριά από την πυκνοκατοικημένη ακτογραμμή της Κίνας, μια απότομη στροφή ενός απομακρυσμένου ποταμού στα Ιμαλάια ετοιμάζεται να μετατραπεί στο επίκεντρο ενός από τα πιο φιλόδοξα – και αμφιλεγόμενα – έργα υποδομής που έχει αναλάβει ποτέ η χώρα.
Εκεί, ένα υδροηλεκτρικό σύστημα κόστους 168 δισεκατομμυρίων δολαρίων αναμένεται να παράγει περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από οποιοδήποτε άλλο στον κόσμο, ένα τεράστιο όφελος για την Κίνα, καθώς οδεύει ταχύτατα προς ένα μέλλον όπου τα ηλεκτρικά οχήματα θα κυριαρχούν στους δρόμους της και ενεργοβόρα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης θα ανταγωνίζονται διεθνείς αντιπάλους στην υπολογιστική ισχύ, όπως αναφέρει το CNN.
Ο Κινέζος ηγέτης Σι Τζινπίνγκ ζήτησε την «προώθηση του έργου με δυναμικό, συστηματικό και αποτελεσματικό τρόπο» κατά τη διάρκεια μιας σπάνιας επίσκεψης νωρίτερα φέτος στο Θιβέτ, μια περιοχή όπου το Πεκίνο συνεχίζει να σφίγγει τον κλοιό του στο όνομα της οικονομικής ανάπτυξης και της σταθερότητας.
Ειδικοί εκτιμούν ότι το υδροηλεκτρικό σύστημα, το οποίο θα κατασκευαστεί στα κατώτερα τμήματα του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό στο Θιβέτ, θα αποτελέσει ένα επίτευγμα μηχανικής χωρίς προηγούμενο. Αξιοποιώντας μια υψομετρική διαφορά 2.000 μέτρων, μέσω της διάνοιξης σηράγγων μέσα σε ένα βουνό, το έργο θα επιτρέψει στην Κίνα να εκμεταλλευτεί έναν από τους μεγαλύτερους ποταμούς σε μια περιοχή που είναι γνωστή ως ο «υδάτινος πύργος» της Ασίας, σε μια περίοδο κατά την οποία οι κυβερνήσεις στρέφουν ολοένα και περισσότερο την προσοχή τους στην ασφάλεια των υδάτινων πόρων.
Το έργο θα μπορούσε να συμβάλει στις παγκόσμιες προσπάθειες για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, βοηθώντας την Κίνα, τον μεγαλύτερο παραγωγό εκπομπών άνθρακα στον κόσμο, να μειώσει την εξάρτησή της από την ενέργεια που παράγεται με καύση άνθρακα. Ωστόσο, η κατασκευή του ενδέχεται να διαταράξει ένα σπάνιο και παρθένο οικοσύστημα, καθώς και τις προγονικές εστίες αυτόχθονων πληθυσμών.
Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται επίσης από τον ποταμό κατάντη, στην Ινδία και το Μπανγκλαντές, όπου – σύμφωνα με ειδικούς – οι πιθανές επιπτώσεις στο οικοσύστημα, συμπεριλαμβανομένων της αλιείας και της γεωργίας, παραμένουν ανεπαρκώς μελετημένες.
Στην Ινδία, τα πρωτοσέλιδα έχουν ήδη χαρακτηρίσει το έργο ως εν δυνάμει «υδάτινη βόμβα», ενώ η εγγύτητά του στα αμφισβητούμενα σύνορα Κίνας-Ινδίας το καθιστά πιθανό σημείο ανάφλεξης σε μια μακροχρόνια εδαφική διαμάχη μεταξύ των δύο πυρηνικών δυνάμεων.
Παρά τη σοβαρότητα των όσων διακυβεύονται, το έργο παραμένει καλυμμένο από μυστικότητα, εντείνοντας τα ερωτήματα γύρω από ένα σχέδιο που αναδεικνύει μεν τις τεράστιες τεχνικές δυνατότητες της Κίνας και την ώθησή της προς την καθαρή ενέργεια, αλλά και την έλλειψη διαφάνειας, ακόμη και όταν πρόκειται για μια παρέμβαση με δυνητικά εκτεταμένες συνέπειες.
Ενδείξεις για τον σχεδιασμό του έργου, όπως προκύπτουν από επίσημες ή επιστημονικές εκθέσεις, καθώς και από πληροφορίες ανοιχτών πηγών που συνέλεξε το CNN, παραπέμπουν σε ένα σύνθετο σύστημα, το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει φράγματα και ταμιευτήρες κατά μήκος του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, καθώς και μια σειρά υπόγειων υδροηλεκτρικών σταθμών που θα συνδέονται με σήραγγες, αξιοποιώντας την ενέργεια που παράγεται καθώς ένα εκτρεπόμενο τμήμα του ποταμού υφίσταται απότομη υψομετρική πτώση.
«Πρόκειται για το πιο εξελιγμένο και καινοτόμο σύστημα φραγμάτων που έχει δει ποτέ ο πλανήτης», δήλωσε ο Μπράιαν Άιλερ, διευθυντής του Προγράμματος Ενέργειας, Υδάτων και Βιωσιμότητας στο think tank Stimson Center στην Ουάσιγκτον. «Είναι όμως και το πιο ριψοκίνδυνο και δυνητικά το πιο επικίνδυνο».
Η Κίνα διαφωνεί. Σε δήλωσή του στο CNN, το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε ότι το έργο έχει «έχει μελετηθεί σε βάθος επί δεκαετίες» και ότι έχουν «εφαρμοστεί εκτενή μέτρα για την ασφάλεια της μηχανικής κατασκευής και την οικολογική προστασία, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στις κατάντη περιοχές».
«Από την αρχική προετοιμασία και την επίσημη έναρξη του έργου, η κινεζική πλευρά έχει προχωρήσει με διαφάνεια ως προς τις σχετικές πληροφορίες και κρατά ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με τις χώρες κατάντη», ανέφερε το υπουργείο, προσθέτοντας ότι «καθώς το έργο προχωρά», το Πεκίνο θα «μοιράζεται τις απαραίτητες πληροφορίες με τη διεθνή κοινότητα» και θα «ενισχύει την επικοινωνία και τη συνεργασία με τις χώρες κατάντη».
Το έργο, σύμφωνα με το υπουργείο, «στοχεύει στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της καθαρής ενέργειας, στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των τοπικών κοινωνιών και στην ενεργή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».
Ωστόσο, το Πεκίνο ενδέχεται να έχει και άλλες προτεραιότητες. Η φιλόδοξη αυτή κίνηση στις υποδομές έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία ο Σι Τζινπίνγκ επιδιώκει να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια, όχι μόνο διασφαλίζοντας τον ενεργειακό εφοδιασμό της Κίνας, αλλά και εντείνοντας τον έλεγχο κατά μήκος αμφισβητούμενων συνόρων και σε περιοχές όπου ζουν εθνοτικές μειονότητες.
«Αν συνδέσει κανείς τα κομμάτια της κινεζικής ανάπτυξης υποδομών στα Ιμαλάια, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου η Κίνα συνορεύει με την Ινδία κατά μήκος του Θιβέτ, διαπιστώνει ότι είναι στρατηγικά τοποθετημένες», δήλωσε ο Ρίσι Γκούπτα, αναπληρωτής διευθυντής στο Asia Society Policy Institute στο Νέο Δελχί.
«Το έργο ευθυγραμμίζεται με τον ευρύτερο στόχο της Κίνας να αξιοποιήσει τους φυσικούς της πόρους ώστε να εδραιώσει τον έλεγχο σε κρίσιμες περιοχές όπως το Θιβέτ και τα σύνορά του».
Ενεργειακό παιχνίδι ισχύος στα Ιμαλάια
Γνωστός ως ο υψηλότερος μεγάλος ποταμός του κόσμου, ο Γιαρλούνγκ Τσανγκπό ξεκινά από έναν παγετώνα στα Ιμαλάια, διασχίζει το οροπέδιο που αποτέλεσε το λίκνο του θιβετιανού βουδισμού και κατευθύνεται προς το νοτιότερο άκρο της χώρας.
Ένα τμήμα του ποταμού, σφηνωμένο κατά μήκος των de facto συνόρων του Θιβέτ με ένα ινδικό κρατίδιο, εδάφη του οποίου διεκδικεί η Κίνα, έχει εδώ και καιρό προσελκύσει το ενδιαφέρον λόγω του τεράστιου δυναμικού του στην παραγωγή ενέργειας.
Εκεί, η υδάτινη αρτηρία σχηματίζει μια εντυπωσιακή στρφή σε σχήμα πετάλου, καθώς περιβάλλει έναν ορεινό όγκο στο σημείο που είναι γνωστό ως «Μεγάλη Στροφή»- μια πορεία κατά την οποία ο ποταμός χάνει περίπου 2.000 μέτρα υψομέτρου μέσα σε μόλις 50 χιλιόμετρα.
Αυτή η υψομετρική πτώση εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αποφέρει περίπου 300 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως, σχεδόν τριπλάσια παραγωγή από εκείνη του φράγματος των Τριών Φαραγγιών στην Κίνα, του ισχυρότερου σήμερα στον κόσμο.
Το φράγμα των Τριών Φαραγγιών
Η υδροηλεκτρική ανάπτυξη στον κάτω ρου του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό «δεν αποτελεί απλώς μια υδροηλεκτρική πρωτοβουλία», αλλά και ένα έργο εθνικής ασφάλειας, που περιλαμβάνει την ασφάλεια των υδάτινων πόρων, την εδαφική ασφάλεια και άλλα ζητήματα, είχε δηλώσει σε ομιλία του το 2020 ο Γιαν Ζιγιόνγκ, τότε πρόεδρος της Power Construction Corporation of China (PowerChina), σύμφωνα με δημοσίευμα κινεζικού κρατικού μέσου ενημέρωσης.
Ένα τέτοιο έργο στον κάτω ρου του ποταμού συζητείται εδώ και δεκαετίες, χωρίς ωστόσο να έχει ποτέ επιχειρηθεί, θεωρούνταν επί μακρόν ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα σε μια απομακρυσμένη και επικίνδυνη περιοχή, δύσβατη ακόμη και για μια χώρα που ηγείται παγκοσμίως στην κατασκευή γιγαντιαίων φραγμάτων.
Πλέον, δορυφορικές εικόνες, δημόσια διαθέσιμα εταιρικά έγγραφα και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από την περιοχή, τα οποία εξέτασε το CNN, δείχνουν ότι βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για τη διάνοιξη και διεύρυνση δρόμων, την κατασκευή γεφυρών, την ανέγερση αποθηκευτικών εγκαταστάσεων για εκρηκτικά, την επέκταση της κάλυψης κινητής τηλεφωνίας και τη μετεγκατάσταση κατοίκων, όλα ενδεικτικά προπαρασκευαστικών κινήσεων για την έναρξη της κατασκευής, η οποία επισήμως ξεκίνησε τον Ιούλιο.
Σε επίσημα έγγραφα, το έργο αναφέρεται συχνά με τα λατινικά αρχικά «YX», τα οποία χρησιμοποιούνται ως συντομογραφία για τον κάτω ρου του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, ωστόσο οι πληροφορίες που παρέχονται για τον σχεδιασμό του είναι περιορισμένες. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης έχουν αναφέρει ότι το έργο βασίζεται κυρίως στη μέθοδο της «ευθυγράμμισης και εκτροπής του ποταμού» μέσω σηράγγων και περιλαμβάνει πέντε διαδοχικούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς.
Η εξέταση πληροφοριών ανοιχτών πηγών από το CNN, συμπεριλαμβανομένων ακαδημαϊκών ερευνητικών εργασιών, επίσημων διαγωνισμών, διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για σχεδιασμούς σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που έχουν κατατεθεί από θυγατρική της PowerChina, ενός τοπικού πολεοδομικού εγγράφου, καθώς και δορυφορικών εικόνων και αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από την περιοχή, ρίχνει περισσότερο φως στο πώς ενδέχεται να διαμορφώνεται αυτό το εκτεταμένο έργο.
Μια προσομοίωση που βασίστηκε σε αυτά τα δεδομένα και εκπονήθηκε σε συνεργασία με ειδικούς του Προγράμματος Ενέργειας, Υδάτων και Βιωσιμότητας του Stimson Center, οι οποίοι παρείχαν τεχνική και γεωγραφική ανάλυση, υποδηλώνει ότι ο σχεδιασμός θα μπορούσε να αφορά ένα εκτεταμένο σύστημα υδροηλεκτρικών σταθμών, σηράγγων και ταμιευτήρων, το οποίο συνολικά ενδέχεται να εκτείνεται σε απόσταση περίπου 150 χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή από τον πρώτο έως τον τελευταίο σταθμό παραγωγής ενέργειας.
Το σύστημα αυτό θα ξεκινούσε με έναν ταμιευτήρα που θα δημιουργούνταν από ένα φράγμα στην πόλη Μάινλινγκ, όπου ο Κινέζος πρωθυπουργός Λι Τσιανγκ παρέστη τον Ιούλιο στην τελετή θεμελίωσης του έργου. Ο ταμιευτήρας εκεί, ο οποίος, σύμφωνα με την προσομοίωση, θα μπορούσε να εκτείνεται σε μήκος δεκάδων μιλίων, θα επέτρεπε στους διαχειριστές να ρυθμίζουν τη ροή των υδάτων σε ολόκληρο το υδροηλεκτρικό σύστημα.
Ένα δεύτερο, χαμηλότερο φράγμα, τοποθετημένο περαιτέρω κατάντη και πέρα από έναν προστατευόμενο εθνικό υγροβιότοπο, θα χρησιμοποιούνταν πιθανότατα για την εκτροπή μέρους του ποταμού μακριά από τη Μεγάλη Στροφή και προς ένα σύστημα σηράγγων που θα διανοιγόταν μέσα από τα βουνά και κάτω από μια γειτονική κοιλάδα, σύμφωνα με την προσομοίωση του πιθανού σχεδιασμού.
Εκεί, τα εκτρεπόμενα ύδατα θα διέρχονταν πιθανότατα από μια σειρά καταρρακτωδών υδροηλεκτρικών σταθμών, καθένας εκ των οποίων θα βρισκόταν εκατοντάδες μέτρα χαμηλότερα υψομετρικά από τον προηγούμενο, παράγοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας στην πορεία, πριν τα νερά επιστρέψουν εκ νέου στην κύρια κοίτη του ποταμού.
Οι ακριβείς τοποθεσίες και των πέντε σταθμών παραμένουν άγνωστες, όπως άγνωστο παραμένει και το πόση γη θα κατακλυστεί από ταμιευτήρες για τη δημιουργία αυτού του συστήματος.
Ένα ακόμη κρίσιμο ερώτημα για έναν τέτοιο σχεδιασμό είναι κατά πόσο το σύστημα θα περιλαμβάνει ένα τελικό φράγμα και σταθμό παραγωγής ενέργειας, που θα επιτρέπει στους διαχειριστές να ελέγχουν τη συνολική ροή του κύριου ποταμού πριν αυτός διασχίσει τις χώρες κατάντη.
Οι ειδικοί αναφέρουν ότι ένα τελικό φράγμα, το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει υδροηλεκτρικό σταθμό και να βρίσκεται πιο κοντά στα de facto σύνορα με την Ινδία, θα αποτελούσε προαιρετική προσθήκη στο βασικό έργο, λόγω του κόστους, των τεχνικών δυσκολιών και των δυνητικών κινδύνων.
Μια δημοσίευση επιστημόνων της κινεζικής κυβέρνησης στο περιοδικό Nature Communications Earth & Environment, φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι δύο ταμιευτήρες ανάντη των σηράγγων εκτροπής θα ρυθμίζουν την ποσότητα του νερού που εισέρχεται σε αυτές, ενώ ένας τρίτος, κατάντη, θα ρυθμίζει τη ροή καθώς το νερό επιστρέφει στην κύρια κοίτη του ποταμού. Ωστόσο, οι ειδικοί τονίζουν ότι έως ότου η Κίνα δημοσιοποιήσει περισσότερες λεπτομέρειες, κάθε ανεξάρτητη αξιολόγηση του έργου δεν μπορεί παρά να βασίζεται σε τεκμηριωμένες εικασίες.
«Με όσα γνωρίζουμε σήμερα, είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει ή να αξιολογήσει κανείς τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει το έργο», δήλωσε ο Ραφαέλ Γιαν Πάμπλο Σμιτ, ειδικός στην υδροηλεκτρική ενέργεια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα, ο οποίος συζήτησε την προσομοίωση με το CNN και το Stimson Center.
Αυτό που είναι σαφές είναι ότι, για την κατασκευή του υδροηλεκτρικού συστήματος, Κινέζοι μηχανικοί και υδρολόγοι θα κληθούν να εργαστούν σε συνθήκες που είναι πολύ απαιτητικές. Ο ποταμός διατρέχει μία από τις πλέον σεισμικά ενεργές περιοχές του κόσμου, όπου ακόμη και τα ίδια τα βουνά συνεχίζουν να ανυψώνονται κατά χιλιοστά κάθε χρόνο, γεγονός που ενέχει τον κίνδυνο να διαταραχθούν οι προσεκτικά υπολογισμένες μηχανικές κατασκευές.
«Η πρόκληση θα είναι η δημιουργία ενός συστήματος που να μπορεί να μετριάσει ή να αποφύγει τους κινδύνους ασφάλειας», δήλωσε ο Άιλερ. «Το σύστημα είναι εξαιρετικά περίπλοκο. Περιλαμβάνει τεράστιες ποσότητες σκυροδέματος για πολλαπλά φράγματα και σήραγγες που διανοίγονται μέσα σε σεισμικά ενεργά βουνά. Η Κίνα δίνει προτεραιότητα στην ασφάλεια των φραγμάτων… αλλά μπορείς πραγματικά να μετριάσεις τον κίνδυνο στα Ιμαλάια;»
Κατολισθήσεις, ροές φερτών υλικών και αιφνίδιες πλημμύρες από παγετωνικές λίμνες αποτελούν χαρακτηριστικά της περιοχής, τα οποία καθίστανται ολοένα και πιο απρόβλεπτα λόγω της κλιματικής αλλαγής και έχουν τη δυναμική να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στις υποδομές και να θέσουν σε κίνδυνο πληθυσμούς κατάντη, εάν το έργο δεν μπορέσει να ανταποκριθεί.
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι Κινέζοι μηχανικοί συγκαταλέγονται στους καλύτερους παγκοσμίως και θα έχουν σχεδιάσει μέτρα αντιμετώπισης για σεισμούς και άλλους κινδύνους, ωστόσο, τα μέτρα αυτά θα παραμείνουν ουσιαστικά αδοκίμαστα σε ένα τέτοιο περιβάλλον.
«Είναι πραγματικά συγκλονιστικό το ότι (Κινέζοι αξιωματούχοι) δεσμεύονται να κατασκευάσουν ένα τέτοιο έργο τόσο μακριά και σε ένα τόσο απαιτητικό γεωπολιτικό και γεωτεχνικό περιβάλλον», δήλωσε ο Ντάριν Μέιτζι, ακαδημαϊκός με ειδίκευση στην κινεζική υδροηλεκτρική ενέργεια στο Western Washington University των ΗΠΑ. «Αν η κινεζική ηγεσία έχει πλέον πειστεί ότι μπορεί να σταθεί ισότιμα απέναντι στους κορυφαίους παγκοσμίως προγραμματιστές τεχνητής νοημοσύνης… τότε είναι σίγουρα πλεονέκτημα να έχεις στην “πίσω τσέπη” μια σχεδόν απεριόριστη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας», πρόσθεσε.
Καθώς το Πεκίνο επιδιώκει να αντικαταστήσει το εισαγόμενο πετρέλαιο με εγχώρια παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια, «ποντάρει σε μια απόδοση που θα διαρκέσει δεκαετίες», είπε ο Μέιτζι.
«Τεράστιος» κίνδυνος: η Μεγάλη Στροφή
Η Κίνα έχει μακρά ιστορία στην κατασκευή σύνθετων και αμφιλεγόμενων φραγμάτων.
Το έργο των Τριών Φαραγγιών, ένα φράγμα που υψώνεται σχεδόν στο μισό του ύψους του Empire State Building, απαίτησε τον εκτοπισμό περισσότερων από ενός εκατομμυρίου ανθρώπων πριν τεθεί σε λειτουργία το 2003 και έχει παρουσιάσει μικτά αποτελέσματα στην αντιπλημμυρική προστασία, παρά τις αρχικές υποσχέσεις ότι θα εξυπηρετούσε ακριβώς αυτόν τον σκοπό.
Σήμερα, τα ποτάμια της Κίνας είναι διάσπαρτα με υδροηλεκτρικά έργα, ενώ υπερσύγχρονες γραμμές μεταφοράς ενέργειας μεταφέρουν ηλεκτρισμό υψηλής τάσης από αγροτικές και ορεινές περιοχές προς τους ουρανοξύστες, τα κλιματιστικά και τα ηλεκτρικά οχήματα των κινεζικών πόλεων.
Σχεδόν το ένα τρίτο της συνολικής εγκατεστημένης υδροηλεκτρικής ισχύος παγκοσμίως έως το 2024 βρισκόταν στην Κίνα, ενώ η χώρα οδεύει προς την επίτευξη των στόχων της για νέα δυναμικότητα νωρίτερα από το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα, στο πλαίσιο της στρατηγικής του Σι Τζινπίνγκ για την ηλεκτροδότηση της Κίνας, με φιλόδοξους στόχους για το κλίμα και την ενεργειακή ασφάλεια.
Στο Θιβέτ, οι κινεζικές αρχές επιδιώκουν να μετατρέψουν την περιοχή σε κόμβο πράσινης ενέργειας. Σε αυτό το όραμα, η υδροηλεκτρική ενέργεια συνδέεται με εκτεταμένες εγκαταστάσεις ηλιακών και αιολικών πάρκων, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την τροφοδοσία μιας βιομηχανίας υπερυπολογιστών σε μεγάλο υψόμετρο και για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας προς την ανατολική Κίνα, ενώ παράλληλα «ενισχύουν το βιοτικό επίπεδο και την ευημερία των τοπικών πληθυσμών».
Ωστόσο, το σχέδιο αυτό τοποθετεί τις υποδομές που είναι αναγκαίες για τη μετάβαση της Κίνας στην τεχνολογία και την ενέργεια στην καρδιά μιας οικολογικά ευαίσθητης περιοχής.
Στη Μεγάλη Στροφή, ο ποταμός Γιαρλούνγκ Τσανγκπό περικλείεται από δύο πλευρές από το βαθύτερο φαράγγι του κόσμου, χαραγμένο σε ένα τοπίο παρθένων δασών που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους και έχει χαρακτηριστεί εθνικό φυσικό καταφύγιο της Κίνας.
Εκεί, πανύψηλα κυπαρίσσια έχουν αναπτυχθεί επί εκατοντάδες χρόνια, ενώ ευάλωτα ή απειλούμενα είδη, όπως τίγρεις της Βεγγάλης, λεοπαρδάλεις, μαύρες αρκούδες και κόκκινα πάντα, ζουν σε ενδιαιτήματα που μεταβάλλονται μαζί με το ανάγλυφο του εδάφους, την ώρα που συνεχίζουν να ανακαλύπτονται νέα είδη φυτών και ζώων.
«Η Μεγάλη Στροφή του Γιαρλούνγκ Τσανγκπό αποτελεί ένα από τα πιο εξαιρετικά γεωλογικά και οικολογικά φαινόμενα στον πλανήτη», δήλωσε η Ρουθ Γκάμπλ, ιστορικός περιβάλλοντος, πολιτισμού και κλίματος του Θιβέτ στο Πανεπιστήμιο La Trobe της Αυστραλίας. «Μέσα σε μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα περνά κανείς από κορυφές σχεδόν 8.000 μέτρων σε τροπικές ζούγκλες».
Εδώ και χρόνια, επιστήμονες και οργανώσεις προάσπισης δικαιωμάτων εκφράζουν ανησυχίες για την ανάπτυξη υποδομών στην περιοχή αυτή.
Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι, επιστήμονες του Πανεπιστημίου Πεκίνου κάλεσαν να πραγματοποιηθούν εκτενείς έρευνες βιοποικιλότητας «επειγόντως πριν από την έναρξη του έργου του φράγματος», ώστε «να αναγνωριστεί επαρκώς η αξία της τοπικής φύσης και να αξιολογηθούν με ακρίβεια οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου». Οι αντίστοιχοι συγγραφείς της μελέτης δεν απάντησαν σε αίτημα του CNN για σχολιασμό.
Η γερμανική οργάνωση προάσπισης δικαιωμάτων Society for Threatened Peoples απέστειλε νωρίτερα φέτος επιστολή στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, κατηγορώντας την Κίνα ότι παραβιάζει τους ίδιους της τους κανονισμούς, οι οποίοι περιορίζουν την εγκατάσταση παραγωγικών υποδομών σε πυρήνες ή ζώνες προστασίας φυσικών καταφυγίων.
Το Πεκίνο ανέφερε νωρίτερα φέτος ότι το έργο «συμμορφώνεται αυστηρά» με τη νομοθεσία για την οικολογική προστασία και περιλαμβάνει ένα «προηγμένο σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης» ώστε να αποτραπούν επιπτώσεις σε «κρίσιμες οικολογικές ζώνες και στους βιότοπους σπάνιας άγριας ζωής».
Ανακοίνωση εταιρείας που εξέτασε το CNN έδειχνε ότι ένας κρατικός φορέας, ο οποίος εμπλέκεται στην κατασκευή του έργου, αναζητούσε υπηρεσίες τεχνικής συμβουλευτικής για την αξιολόγηση των επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα. Στην ανακοίνωση, με ημερομηνία τον περασμένο Οκτώβριο, αναφερόταν ότι μια τέτοια αξιολόγηση αποτελεί «προαπαιτούμενο» για την έκδοση άδειας κατασκευής, καθώς η υδροηλεκτρική βάση «δεν μπορεί να αποφύγει» την περιοχή του φυσικού καταφυγίου στο φαράγγι. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δεν φαίνεται να έχουν δημοσιοποιηθεί.
Κατά την επίσκεψή του στο Θιβέτ τον Ιούλιο, ο πρωθυπουργός Λι κάλεσε όσους συμμετέχουν στο έργο να «διασφαλίσουν ότι το οικολογικό περιβάλλον δεν θα υποστεί ζημιές». Ωστόσο, ειδικοί αμφισβητούν το πώς υποδομές τέτοιας κλίμακας θα μπορούσαν να μην έχουν επιπτώσεις.
«Οι μνήμες μένουν πίσω»
Ένα ακόμη κρίσιμο ερώτημα αφορά το πόσο βαθιά θα διαταράξει το έργο τις ζωές των κατοίκων της περιοχής, ορισμένοι από τους οποίους ζουν επί γενιές σε ένα τμήμα της χώρας που παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτο από τις φιλοδοξίες της Κίνας.
Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κατοικούν στις επαρχίες όπου θα κατασκευαστούν τα έργα, μεταξύ των οποίων αυτόχθονες πληθυσμοί όπως οι Μόνπα και οι Λόμπα, δύο από τις μικρότερες επισήμως αναγνωρισμένες εθνοτικές μειονότητες της χώρας.
Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν αναγνωρίσει ότι το έργο θα απαιτήσει «τη μετεγκατάσταση τοπικών κοινοτήτων» στο Θιβέτ και ανέφεραν ότι έχουν προβλεφθεί «νέοι χώροι λατρείας» κοντά σε «νεόδμητες οικιστικές περιοχές», μια σαφής ένδειξη της αναστάτωσης που συνεπάγεται το έργο για την καθημερινή και πολιτισμική ζωή των κατοίκων.
Τοπικοί αξιωματούχοι έχουν αναφέρει ότι προχωρούν σε επαλήθευση των δηλώσεων κατοικίας των νοικοκυριών ενόψει της μελλοντικής μετεγκατάστασης των χωριών και δηλώνουν ότι προσπαθούν εσπευσμένα να καταγράψουν αυτό που περιέγραψαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως εισροή μεταναστών εργατών, οι οποίοι προσελκύονται από το έργο.
Οι κυβερνήσεις της πόλης Μάινλινγκ και της κομητείας Μεντόγκ, όπου κατασκευάζεται το κατάντη τμήμα του έργου, εξέδωσαν αμφότερες προειδοποιήσεις για «αυστηρή καταστολή» οποιωνδήποτε εγκλημάτων θα μπορούσαν να διαταράξουν ένα «μεγάλο εθνικό κατασκευαστικό έργο».
Στην κομητεία Μεντόγκ, βίντεο που αναρτήθηκαν από χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν μακριές φάλαγγες αυτοκινήτων και φορτηγών, στολισμένων με κινεζικές σημαίες και πανό προπαγάνδας, να μεταφέρουν κατοίκους από τις πατρογονικές τους εστίες σε νέες κατοικίες, πιο κοντά στα de facto σύνορα Κίνας–Ινδίας.
«Η μετακόμιση παίρνει μαζί της τους ανθρώπους και τα υπάρχοντα, αλλά οι μνήμες μένουν πίσω», έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μία γυναίκα που δήλωσε ότι μετεγκαθίσταται. «Φτάνοντας στο νέο μέρος, νιώθω ένα μείγμα συναισθημάτων και δεν ξέρω πότε θα μπορέσω να επισκεφθώ ξανά την πατρίδα μου», πρόσθεσε.
Δεν είναι σαφές αν οι κατοικίες αυτών των κατοίκων θα επηρεαστούν άμεσα από την κατασκευή των φραγμάτων, ωστόσο η ίδια έγραψε ότι η μετακίνησή τους οφείλεται στο «υδροηλεκτρικό έργο». Τα τελευταία χρόνια, το Πεκίνο έχει επίσης υιοθετήσει πολιτική μετεγκατάστασης χωριών με στόχο την ενίσχυση – και σε ορισμένες περιπτώσεις την επέκταση – των διεκδικήσεών του κατά μήκος αμφισβητούμενων συνόρων.
Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε νωρίτερα φέτος ότι το σχέδιο μετεγκατάστασης του Πεκίνου για το έργο θα «δίνει προτεραιότητα στα δικαιώματα, τη συμμετοχή και την ευημερία των κατοίκων που επηρεάζονται» και θα «σέβεται τις τοπικές θρησκευτικές πεποιθήσεις και την πολιτιστική κληρονομιά, αποφεύγοντας στρατηγικά θρησκευτικούς χώρους». Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua έχει υποστηρίξει ότι το έργο θα ενισχύσει την οικονομία και θα «δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας», «ενδυναμώνοντας το αίσθημα οφέλους, ευτυχίας και ασφάλειας για ανθρώπους όλων των εθνοτικών ομάδων».
Ανησυχίες για «υδάτινη βόμβα»
Οι ανησυχίες για το έργο γίνονται ιδιαίτερα έντονες και κατάντη, στην Ινδία, όπου ο Γιαρλούνγκ Τσανγκπό είναι γνωστός ως Βραχμαπούτρα, ένας επιβλητικός ποταμός που στηρίζει την αλιεία και τη γεωργία στην Ινδία και το Μπανγκλαντές πριν εκβάλει τελικά στον Κόλπο της Βεγγάλης.
Ο ανώτατος αξιωματούχος της ινδικής πολιτείας Αρουνάτσαλ Πραντές, ακριβώς πέρα από τα de facto σύνορα με το Θιβέτ, προειδοποίησε τον Ιούλιο ότι το φράγμα συνιστά υπαρξιακή απειλή για τον πληθυσμό της περιοχής και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από την Κίνα ως «υδάτινη βόμβα».
«Η Κίνα δεν είναι αξιόπιστη. Κανείς δεν γνωρίζει τι θα κάνει και πότε», δήλωσε ο επικεφαλής υπουργός Πέμα Κάντου σε συνέντευξή του στο Press Trust of India, επισημαίνοντας ότι η απελευθέρωση ή η συγκράτηση των υδάτων θα μπορούσε να πλημμυρίσει ή να αποξηράνει την περιοχή του.
Στο Νέο Δελχί, αξιωματούχοι δήλωσαν νωρίτερα φέτος ότι «παρακολουθούν στενά» τα υδροηλεκτρικά σχέδια της Κίνας και δεσμεύτηκαν να λάβουν «τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των συμφερόντων μας, συμπεριλαμβανομένων προληπτικών και διορθωτικών ενεργειών για τη διασφάλιση της ζωής και των μέσων βιοπορισμού των Ινδών πολιτών».
Η κατάσταση απειλεί επίσης να διαταράξει μια περίπλοκη διπλωματική ισορροπία μεταξύ Κίνας και Ινδίας, καθώς οι δύο χώρες επιχειρούν να αποκλιμακώσουν τις εντάσεις κατά μήκος των βαριά στρατιωτικοποιημένων συνόρων τους. Κατά τη διάρκεια συνάντησης στο Νέο Δελχί τον Αύγουστο, ανώτατοι αξιωματούχοι των δύο πλευρών συζήτησαν τη «συνεργασία για διασυνοριακά ποτάμια», ενώ η Κίνα συμφώνησε να μοιράζεται υδρολογικά δεδομένα «σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης», σύμφωνα με ανακοίνωση της ινδικής κυβέρνησης.
Η Κίνα έχει ήδη ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό στη διαχείριση φραγμάτων σε έναν άλλο διακρατικό ποταμό, τον Μεκόνγκ. Οι διαχειριστές των φραγμάτων εκεί έχουν κατηγορηθεί ότι προκαλούν ξηρασία στο Βιετνάμ, χρησιμοποιώντας ταμιευτήρες και φράγματα για να χειραγωγούν τη ροή του ποταμού με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγής ενέργειας, ισχυρισμό που το Πεκίνο αρνείται.
Για το έργο YX, Κινέζοι ερευνητές και αξιωματούχοι έχουν τονίσει τη δυνατότητά του να μετριάσει τον κίνδυνο πλημμυρών, υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να συμβάλει στην προστασία των κατάντη περιοχών, καθώς οι πλημμύρες γίνονται ολοένα και πιο απρόβλεπτες λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι ένα φράγμα ανάντη θα μπορούσε να έχει θετική επίδραση στην αντιπλημμυρική προστασία, ένα μείζον ζήτημα τόσο στην Ινδία όσο και στο Μπανγκλαντές, όπου οι ακραίες πλημμύρες κατά την περίοδο των μουσώνων κοστίζουν ζωές και καταστρέφουν καλλιέργειες και κατοικίες στις πυκνοκατοικημένες πεδιάδες, επισημαίνουν όμως ότι χωρίς περισσότερες πληροφορίες είναι αδύνατο να υπάρξει ασφαλής εκτίμηση.
Και ενώ ο Βραχμαπούτρας αντλεί το μεγαλύτερο μέρος των υδάτων του από παραποτάμους και τις βροχές των μουσώνων, παρά από τον Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, αλλαγές στη ροή ανάντη θα μπορούσαν να διαταράξουν τον φυσικό παλμό του ποταμού, καθώς και τα ιζήματα και τα ψάρια που μεταφέρει, βασικά στοιχεία για τα οικοσυστήματα του ποταμού και του δέλτα κατάντη.
Για όσους ζουν ακριβώς πέρα από τα de facto σύνορα, τα πολλά άγνωστα στοιχεία γύρω από το κινεζικό έργο έχουν ήδη απτές συνέπειες.
Εκεί, αξιωματούχοι της μεγαλύτερης κρατικά υποστηριζόμενης υδροηλεκτρικής εταιρείας της Ινδίας προωθούν το δικό τους έργο, ένα φράγμα ισχύος 11.200 μεγαβάτ στον ίδιο ποταμό, ως απάντηση στην υδροηλεκτρική ανάπτυξη ανάντη.
Το έργο αυτό θα απαιτούσε τη μετεγκατάσταση χωριών όπου ζουν αυτόχθονες πληθυσμοί που βασίζονται στη γεωργία για την επιβίωσή τους και έχει προκαλέσει τοπικές αντιδράσεις και ανησυχία, σύμφωνα με ανθρώπους που γνωρίζουν την κατάσταση.
