Πρότυπα, Πειραματικά και Ωνάσεια Σχολεία: Αναλυτικός οδηγός για γονείς και παιδιά

Το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και οι ευκαιρίες που προσφέρουν τα δημόσια Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία οδηγούν κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές να συμμετάσχουν σε εξετάσεις ή σε κλήρωση για μια θέση στις τάξεις των καινοτόμων αυτών σχολείων.

Τα υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα των εκπαιδευτικών, η ελευθερία στον πειραματισμό, η υλοποίηση καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όπως και οι συνεργασίες με ευρωπαϊκά σχολεία ή η δωρεάν φοίτηση αποτελούν τους βασικούς λόγους που οι γονείς προτρέπουν τα παιδιά τους να εγγραφούν σε ένα από τα Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία. Σε αυτά σύντομα θα προστεθούν και τα Δημόσια Ωνάσεια Σχολεία.

Οπως προκύπτει από τον αριθμό των αιτήσεων, το 2024 οι υποψήφιοι ανήλθαν συνολικά σε 20.299, εκ των οποίων οι 10.845 αφορούσαν 3.003 θέσεις στα Πειραματικά Σχολεία και οι 9.454 την εισαγωγή 1.794 μαθητών στα Πρότυπα Σχολεία.

Η προετοιμασία για την εισαγωγή στα Πρότυπα συχνά ξεκινά από τα μέσα του Δημοτικού: φροντιστήρια ή ιδιαίτερα μαθήματα επιβαρύνουν ανάλογα τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Υπερτερεί, ωστόσο, η επιλογή της «επένδυσης» στις εκπαιδευτικές ευκαιρίες που προσφέρονται στα συγκεκριμένα σχολεία.

Η συζήτηση για τα Πρότυπα και Πειραματικά ξεκίνησε σχεδόν έναν αιώνα πριν, όταν το 1929, οι παιδαγωγοί Δημήτρης Γληνός και Αλέξανδρος Δελμούζος πρότειναν την ίδρυσή τους προκειμένου να δρομολογηθεί μια ουσιαστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Το 1985 τα περισσότερα καταργήθηκαν, με την ιδέα να επανέρχεται το 2010-11, αν και αποδείχθηκε εξαιρετικά βραχύβια, αφού καταργήθηκαν εκ νέου το 2015 εν μέσω οικονομικής κρίσης. Ουσιαστική επαναφορά του θεσμού έγινε το 2021, με αρκετές ενστάσεις όμως, καθώς θεωρήθηκε ότι δημιουργούνται σχολεία «διαφορετικών ταχυτήτων».

Με αφορμή την ανακοίνωση των ημερομηνιών εισαγωγής των μαθητών στα Πειραματικά Σχολεία (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά Σχολεία, Γυμνάσια και Λύκεια), όπου η κλήρωση θα γίνει στις 2 Μαϊου καθώς και στα Πρότυπα και Εκκλησιαστικά Σχολεία, όπου η διενέργεια των εξετάσεων θα γίνει στις 3 Μαϊου, από το υπουργείο Παιδείας, το protothema.gr παρουσιάζει έναν χρηστικό οδηγό για γονείς και παιδιά με τις προϋποθέσεις εισαγωγής, καθώς και το περιεχόμενο λειτουργίας τους.

Σύγκριση

Τα Πρότυπα, Πειραματικά και Ωνάσεια Σχολεία αποτελούν ιδιαίτερες κατηγορίες της ελληνικής δημόσιας εκπαίδευσης, καθεμία με διαφορετικό σκοπό και φιλοσοφία.
Σχετικά με τη δομή, τους στόχους, τις μεθόδους διδασκαλίας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, ισχύουν τα ακόλουθα:

1. Πρότυπα Σχολεία

Χαρακτηριστικά:
• Απευθύνονται σε ακαδημαϊκά άριστους μαθητές.

• Η εισαγωγή γίνεται με γραπτές εξετάσεις.
• Στοχεύουν στην καλλιέργεια της αριστείας και στην επίτευξη υψηλών ακαδημαϊκών επιδόσεων.
• Παρέχουν ενισχυμένα προγράμματα σπουδών σε απαιτητικό μαθησιακό περιβάλλον.

• Εχουν αυξημένη αυτονομία στη διαμόρφωση του προγράμματος και των διδακτικών μεθόδων.
• Οι εκπαιδευτικοί επιλέγονται με αυστηρά κριτήρια αναφορικά με την ακαδημαϊκή τους διαδρομή και τις παιδαγωγικές τους δεξιότητες.
• Δίνουν τη δυνατότητα για επιπλέον δραστηριότητες, όπως ομίλους, διαγωνισμούς ή συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα.

2. Πειραματικά Σχολεία

Χαρακτηριστικά:
• Εφαρμόζουν καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές και σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας.
• Η εισαγωγή γίνεται με κλήρωση, ώστε να υπάρχει τυχαία κατανομή και αντιπροσωπευτικό δείγμα του μαθητικού πληθυσμού.
• Συνεργάζονται με πανεπιστημιακά ιδρύματα, ενισχύουν τον πειραματισμό προτού ξεκινήσει η διάχυση των εκπαιδευτικών μεθόδων στα υπόλοιπα σχολεία.
• Δίνουν έμφαση στην παιδαγωγική διαφοροποίηση και στις διαθεματικές προσεγγίσεις.
• Αξιοποιούν νέα διδακτικά εργαλεία, ενώ οι εκπαιδευτικοί έχουν την ευκαιρία να εφαρμόσουν πειραματικές διδακτικές πρακτικές και να συμμετέχουν σε επιμορφωτικά προγράμματα. Ενισχύουν την πολυδιάστατη μάθηση και τη χρήση σύγχρονων εκπαιδευτικών εργαλείων.

3. Ωνάσεια Σχολεία

Χαρακτηριστικά:
• Υποστηρίζονται από το Ιδρυμα Ωνάση.
• Ειδικεύονται στην εκπαίδευση μαθητών από περιοχές που αντιμετωπίζουν κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις.
• Παρέχουν εμπλουτισμένα προγράμματα σπουδών.
• Ενισχύονται από τη λειτουργία ομίλων και συνόλων μετά το πέρας του σχολικού ωραρίου, οπότε θα είναι ανοιχτά και για τα παιδιά της ευρύτερης περιοχής.
• Οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα.
• Προωθούν την έκθεση των μαθητών από ευάλωτες ομάδες σε περισσότερα ερεθίσματα και εκπαιδευτικές προσλαμβάνουσες.

Πιο αναλυτικά:

Προφίλ

Τι είναι τα Πρότυπα Σχολεία (Π.Σ.)

Είναι Γυμνάσια και Λύκεια που στοχεύουν στην καλλιέργεια και τη διάχυση της αριστείας στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η εισαγωγή γίνεται με εξετάσεις στην Κατανόηση Γλώσσας και στα Μαθηματικά, ενώ από τη φετινή χρονιά θα υπάρχουν αλλαγές στο σύστημα.

Στα Πρότυπα δίνεται έμφαση στην ανάδειξη μαθητών με ταλέντα και ιδιαίτερες μαθησιακές δυνατότητες, με αποτέλεσμα το επίπεδο να είναι άνω του μέσου όρου του μαθητικού πληθυσμού. Η ευελιξία του προγράμματος ενός Προτύπου Σχολείου επιτρέπει την υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων, όπως και την ανάπτυξη ομίλων δημιουργικότητας, διασχολικών δράσεων και συνεργασιών. Αν και τηρείται το πρόγραμμα του υπουργείου Παιδείας, δίνεται χώρος σε σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους και καινοτόμες παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Επιπλέον, εφαρμόζονται πιλοτικά νέα προγράμματα σπουδών, προτού αυτά γενικευτούν στα άλλα σχολεία. Να σημειωθεί ότι εξαιτίας του ιδιαίτερα απαιτητικού επιπέδου των Προτύπων Σχολείων οι εκπαιδευτικοί αξιολογούνται αυστηρά προκειμένου να είναι σε θέση να ανταποκριθούν.

Τι είναι τα Πειραματικά Σχολεία (ΠΕΙ.Σ.)

Είναι σχολεία της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια. Στοχεύουν στην υποστήριξη του πειραματισμού και της πιλοτικής εφαρμογής εκπαιδευτικών καινοτομιών στο εκπαιδευτικό σύστημα, σε τυχαίο δείγμα του μαθητικού πληθυσμού που εισάγεται σε αυτά με ηλεκτρονική κλήρωση, με αποτέλεσμα να προκύπτουν τμήματα μεικτών δυνατοτήτων. Επιπλέον, επιδιώκεται η εξοικείωση των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών με τη διδασκαλία των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων, σε συνεργασία με τμήματα και σχολές ΑΕΙ και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ).

Τι είναι τα Δημόσια Ωνάσεια Σχολεία (ΔΗΜΩΣ)

Παρά τις ομοιότητές τους με τα Πρότυπα Σχολεία, το δίκτυο των ΔΗΜΩΣ διαμορφώνει έναν νέο τύπο δημόσιου σχολείου με κοινωνικό χαρακτήρα, που δίνει περισσότερες ευκαιρίες πρόσβασης σε σύγχρονα και αναβαθμισμένα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα σε μαθητές περιοχών που αντιμετωπίζουν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Για τον λόγο αυτό προβλέπεται ότι τουλάχιστον το 40%-60% των μαθητών του κάθε ΔΗΜΩΣ θα προέρχεται από το δημοτικό διαμέρισμα στο οποίο βρίσκεται.

Στα 22 υπό ίδρυση σχολεία -11 Γυμνάσια και 11 Λύκεια- η εισαγωγή των μαθητών θα γίνεται με εξετάσεις, οι οποίες θα εστιάζουν στις ικανότητες και στη θέληση παρά στις γνώσεις. Αφού μετατραπούν σε Ωνάσεια τα υφιστάμενα δημόσια σχολεία λαμβάνοντας χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση για κτιριακή αναβάθμιση και κάλυψη μέρους των λειτουργικών τους εξόδων, θα ενταχθούν σε ένα ενιαίο δίκτυο σχολικών μονάδων και θα διοικούνται από 9μελή επιτροπή με πλειοψηφία του υπουργείου Παιδείας – στην ουσία τα ΔΗΜΩΣ θα λειτουργούν υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας, σε στενή συνεργασία με το Ιδρυμα Ωνάση, χωρίς ωστόσο αυτό να παρεμβαίνει στη λειτουργία τους ή στο περιεχόμενο της διδασκαλίας. Η φοίτηση θα είναι απολύτως δωρεάν, όπως και στα Πρότυπα και Πειραματικά. Επιπλέον, τον Σεπτέμβριο, στα Δημόσια Ωνάσεια Σχολεία όλοι οι μαθητές θα παραλάβουν από ένα τάμπλετ δωρεάν από το Ιδρυμα Ωνάση.

Τα νεοσύστατα σχολεία προβλέπεται ότι θα ακολουθούν το πρόγραμμα των Πρότυπων Σχολείων και θα συνδέονται με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. Θα δίνουν έμφαση στις Ανθρωπιστικές, Θετικές και Κοινωνικές Επιστήμες, στις Καλές Τέχνες, στην Ψηφιακή Παιδεία και στη Συναισθηματική και Κοινωνική Νοημοσύνη.

Οι περιοχές στις οποίες θα λειτουργήσουν τα ΔΗΜΩΣ είναι οι εξής: Περιστέρι, Κολωνός, Κυψέλη, Μενίδι και Πέραμα στην Αττική. Ξηροκρήνη και Εύοσμος στη Θεσσαλονίκη. Στην υπόλοιπη επικράτεια, σε Κοζάνη, Ξάνθη, Ρόδο και Ηράκλειο.

• Οι όμιλοι και τα σύνολα των Ωνασείων Σχολείων: Για την επίτευξη των στόχων, εκτός από το ωρολόγιο πρόγραμμα, στα Ωνάσεια Σχολεία θα λειτουργούν όμιλοι και σύνολα, με πρόσθετα αντικείμενα στις Θετικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, στις Γλώσσες, στην Τέχνη, στον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό. Η συμμετοχή των μαθητριών και μαθητών θα είναι υποχρεωτική για τουλάχιστον 10 εκπαιδευτικές ώρες εβδομαδιαίως, καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς.Ειδικότερα, στους ομίλους οι γνωστικοί τομείς θα αφορούν τα Μαθηματικά, τις Φυσικές Επιστήμες, την Επιστήμη Υπολογιστών και την Ψηφιακή Τεχνολογία, τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και κυρίως την Ελληνική (δημοτική και αρχαία) Γλώσσα, την Ελληνική και Ξένη Λογοτεχνία και Γραμματεία, τις Ξένες Γλώσσες, την Ιστορία, τη Ρητορική, την Επιχειρηματολογία, την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, καθώς και λοιπά πεδία όπως τα Εικαστικά, η Μουσική, το Θέατρο και ο Αθλητισμός.

Τα σύνολα αφορούν στη δημιουργία ή ερμηνεία ενός ή περισσότερων καλλιτεχνικών, ιδίως μουσικών, θεατρικών, παραστατικών, επιτελεστικών ή άλλων έργων. Οι όμιλοι στη Β’ και Γ’ Λυκείου θα επικεντρώνονται στην προετοιμασία των μαθητών για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Πρόσβαση στους ομίλους και στα σύνολα θα έχουν και μαθητές γειτονικών δημόσιων σχολείων, οπότε θα πολλαπλασιάζονται οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και θα ενισχύονται οι τοπικές κοινωνίες.

Οι αιτήσεις

Αίτηση για τη συμμετοχή στις εισαγωγικές εξετάσεις σε ένα Π.Σ. ή σε ένα ΔΗΜΩΣ μπορεί να καταθέσει κάθε ενδιαφερόμενος, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής του, ενώ δεν αποκλείεται ταυτόχρονα η συμμετοχή του αιτούντος στην κλήρωση για την εισαγωγή σε ένα ΠΕΙ.Σ. Υπογραμμίζεται ότι φέτος για πρώτη φορά θα κατατεθούν σε ενιαία πλατφόρμα οι ηλεκτρονικές αιτήσεις των ενδιαφερόμενων υποψηφίων και για τους τρεις τύπους σχολείων -Πρότυπα, Πειραματικά και Ωνάσεια- με σειρά προτίμησης των σχολείων. Η πλατφόρμα https://www.iep.edu.gr/pps/ για την υποβολή των αιτήσεων θα ανοίξει εντός του Μαρτίου.

Η εισαγωγή των μαθητών

Στα Πρότυπα

Η εισαγωγή στην Α’ τάξη Πρότυπου Γυμνασίου, καθώς και στην Α’ τάξη Πρότυπου Λυκείου, το οποίο δεν είναι συνδεδεμένο με Πρότυπο Γυμνάσιο, γίνεται έπειτα από εξετάσεις ή δοκιμασία (τεστ) δεξιοτήτων που παραπέμπουν σε Πανελλαδικές Εξετάσεις.

Οι βάσεις εισαγωγής κυμαίνονται ανάλογα με το σχολείο – η υψηλότερη ήταν στα Ανάβρυτα, το 86. Ακολουθούν η Ευαγγελική Σχολή με βάση 84, το Βαρβάκειο με 80 και η Ιωνίδειος με 78. Στον αντίποδα, οι χαμηλότερες βάσεις καταγράφηκαν στα Πρότυπα Γυμνάσια Τρίπολης (34) και Πρέβεζας (40).
Για την Α’ Γυμνασίου η εξέταση διαρκεί 2,5 ώρες, ενώ για την εισαγωγή στην Α’ Λυκείου η διάρκεια είναι 3 ώρες.

Σε περίπτωση που οι μαθητές είναι απόφοιτοι Πρότυπου Γυμνασίου σε συνδεδεμένο Πρότυπο Λύκειο υπόκεινται μόνο στις ενδοσχολικές απολυτήριες εξετάσεις. Επομένως, εξετάσεις ή τεστ δεξιοτήτων διενεργούνται για τη συμπλήρωση των κενών θέσεων που προκύπτουν στην εισαγωγική τάξη του Πρότυπου Λυκείου.

Από τη φετινή χρονιά, αν και παραμένουν ίδιες οι δύο θεματικές περιοχές (Γλώσσα και Μαθηματικά), οι απαντήσεις πολλαπλής επιλογής και το άριστα «100», αναμένονται οι εξής αλλαγές: θα μειωθεί ο αριθμός των ερωτήσεων (μάλλον 20+20), οι οποίες θα είναι πλέον διαβαθμισμένης δυσκολίας σε δύο ή τρία επίπεδα. Επιπλέον, θα υπάρχουν θεματοδότες αλλά και λύτες που θα είναι ενεργοί και έμπειροι δάσκαλοι.

Στα Πειραματικά

Περί τα τέλη κάθε σχολικού έτους πραγματοποιείται κλήρωση για την εισαγωγή των υποψηφίων στα Πειραματικά Σχολεία. Αν οι μαθητές είναι απόφοιτοι ΠΕΙ.Σ. σε συνδεδεμένο ΠΕΙ.Σ. επόμενης βαθμίδας, η εισαγωγή τους γίνεται χωρίς να διενεργηθεί νέα κλήρωση. Αν, όμως, προκύπτουν κενές θέσεις στην εισαγωγική τάξη του σχολείου της επόμενης βαθμίδας, διενεργούνται διαδικασίες κλήρωσης για τη συμπλήρωσή τους.

Στα Ωνάσεια

Η εισαγωγή των μαθητών στην Α’ Γυμνασίου και στην Α’ Λυκείου θα γίνεται με παρόμοια διαδικασία που ισχύει και για τα Πρότυπα Σχολεία, με συμμετοχή σε γραπτές εξετάσεις γνώσεων, αλλά και δεξιοτήτων. Ωστόσο, για την τελική κατάταξη όσων επιλεγούν καθοριστικό ρόλο θα παίξει και ο γεωγραφικός παράγοντας. Ειδικότερα, στα Ωνάσεια προτάσσεται το στοιχείο της εντοπιότητας: το κατ’ ελάχιστο ποσοστό επιλογής μαθητών από τη δημοτική ενότητα στην οποία υπάγεται το κάθε ΔΗΜΩΣ κυμαίνεται από 40% ως 60% του συνολικού αριθμού των εισακτέων του. Επίσης, για τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας διευκολύνεται η εισαγωγή για τα μικρότερα αδέλφια μαθητών και μαθητριών που φοιτούν ήδη στις συγκεκριμένες εκπαιδευτικές μονάδες. Τέλος, οι μαθητές που φοιτούν κατά το σχολικό έτος έναρξης λειτουργίας του Ωνασείου Σχολείου στη Β’ και Γ’ τάξη Γυμνασίων και Λυκείων εξακολουθούν να φοιτούν στις σχολικές αυτές μονάδες μέχρι την αποφοίτησή τους και θα λάβουν απολυτήριο τίτλο από τη σχολική μονάδα φοίτησης πριν από τη μετατροπή της σε Ωνάσειο Σχολείο. Μόνο για τους νέους μαθητές στην Α’ Γυμνασίου και Α’ Λυκείου θα διεξάγονται κατατακτήριες εξετάσεις.

Πόσα λειτουργούν

Από τα 62 Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία που λειτουργούσαν το σχολικό έτος 2019-20, ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 112 το 2021-22, σε 120 για το 2022-23, ενώ 144 λειτουργούν πλέον το 2024-25.

Ομοιότητες

• Ολα είναι δημόσια σχολεία με ιδιαίτερη αποστολή και ρόλο.
• Παρέχουν υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, στοχεύουν στη συνεχή βελτίωση των μαθητών και στην εν γένει αναβάθμιση της εκπαιδευτικής εμπειρίας.
• Προσφέρουν εξειδικευμένα προγράμματα και υποστηρίζουν μαθητές με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές δεξιότητες.
• Δίνουν έμφαση στην καινοτομία και στη διαφοροποίηση της μάθησης.

Διαφορές

• Τα Πρότυπα στοχεύουν στην αριστεία μέσω αυστηρής επιλογής και υψηλών ακαδημαϊκών απαιτήσεων.
• Τα Πειραματικά λειτουργούν ως δοκιμαστικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, όπου δοκιμάζονται νέες διδακτικές προσεγγίσεις.
• Τα Ωνάσεια εστιάζουν στην ένταξη και υποστήριξη μαθητών από ευάλωτες ομάδες, παρέχοντας περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες στην κοινότητα.
• Η εισαγωγή στα Πρότυπα και στα Ωνάσεια γίνεται με εξετάσεις, ενώ στα Πειραματικά με κλήρωση. Ωστόσο, οι εξετάσεις στα Πρότυπα γίνονται με βάση την αριστεία ενώ στα Ωνάσεια με βάση τις δεξιότητες αντί για τις γνώσεις.