Της Σοφίας Νεοφύτου
Την Τρίτη, 21 Οκτωβρίου του 2025, η Ελλάδα έχασε έναν από τους πιο χαρισματικούς δημιουργούς της: τον Διονύση Σαββόπουλο.
Με τα λόγια να είναι «φτωχά» μπροστά στο έργο του, ο «Νιόνιος» δεν ήταν απλώς ένας σπουδαίος τραγουδιστής και στιχουργός· ήταν από τους πιο έξυπνους και διεισδυτικούς δημιουργούς στην ελληνική ιστορία.
Οι λέξεις του είχαν πάντα πολλαπλά επίπεδα: κοινωνική κριτική, χιούμορ, ιστορική μνήμη και προσωπική αλήθεια. Στίχοι όπως «Χαράζουνε τα πρόσωπα, τα βλέμματα γλυκαίνουν γιατί ταλαιπωρήθηκαν και τώρα το μαθαίνουν», από το τραγούδι «Μέρες Καλύτερες θα ΄ρθουν» ή «Ο ουρανός είν’ ένας νόμος αδειανός κι η χωματένια σου μορφή ώ, είναι βρώμικο ψωμί» από το τραγούδι «Μωρό» αποδεικνύουν πως μόνο σε μία σειρά από λέξεις, ο Σαββόπουλος κατάφερε να χωρέσει μικρές φιλοσοφίες ζωής όπως και κοφτερές παρατηρήσεις για την κοινωνία, τον έρωτα, και την ανθρώπινη κατάσταση.
Ο ίδιος, όμως, δεν περιορίστηκε στη μουσική. Ήταν τεχνίτης των λέξεων και στον δημόσιο διάλογο. Πάντα ειλικρινής, πάντα αιχμηρός, πάντα ανοιχτός στην αντιπαράθεση. Στις συνεντεύξεις του, οι παρατηρήσεις του για την πολιτική, την κοινωνία, τον πολιτισμό ή τον έρωτα δεν ήταν απλώς δηλώσεις· ήταν μαθήματα σκέψης, μικρά μαθήματα πολιτικής και αισθητικής, που συνεχίζουν να εμπνέουν και να προβληματίζουν.
Στο αφιέρωμα που ακολουθεί του Creta24.gr, συγκεντρώσαμε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά του αποφθέγματα, που δείχνουν όχι μόνο τον δημιουργό του τραγουδιού αλλά και τον δημιουργό λόγου, τον άνθρωπο που με τις λέξεις του άγγιξε τον δημόσιο διάλογο της εποχής του, αλλά και μας προσκάλεσε να αντιπαρατεθούμε μαζί του.
«Η αγάπη σε κάνει ατρόμητο»
Ο Διονύσης Σαββόπουλος συχνά μιλούσε με τρυφερότητα για την οικογένεια και τον έρωτα στη ζωή του, τη συζυγό του, Άσπα. Αν και η σχέση με τους γονείς και τα αδέλφια του βελτιώθηκε με τον καιρό, όπως παραδέχθηκε στην ΕΡΤ στην εκπομπή «Στούντιο 4», υπήρχαν εκφράσεις αγάπης που δεν πρόλαβε να εκφράσει: «Απλώς λυπάμαι που δεν μου δόθηκε η ευκαιρία, όσο ζούσαν, να το τακτοποιήσω αυτό. Γιατί ναι μεν αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις μας αλλά δεν έφτασαν ποτέ τόσο βαθιά όσο επιθυμώ να φτάνουν με τα παιδιά και την γυναίκα μου. Εκεί τα καταφέρνω καλύτερα. Δεν πρόλαβα όμως να τους πω… σ’ αγαπώ μπαμπά, σε λατρεύω αδελφέ μου».
Από την άλλη, η αγάπη και η αφοσίωση στη σύζυγό του Άσπα ήταν αξίες αδιαπραγμάτευτες για εκείνον. «Πήρα την απόφαση να την παντρευτώ όταν ήμουν στην απομόνωση, στη φυλάκα! Όπως παίρνουμε αποφάσεις έτσι και εγώ πήρα δύο αποφάσεις σημαντικές. Το ένα να ασχοληθώ με τα τραγούδια και τη μουσική και το άλλο να παντρευτώ την Άσπα, επειδή την αγαπώ. Ήμασταν πολύ νέοι. Παντρευτήκαμε τον Οκτώβριο του 1967, 28η Οκτωβρίου. Την ημέρα του όχι, εμείς είπαμε ναι. Εγώ ήμουν 23 και η Άσπα 18», είχε αναφέρει στην ίδια συνέντευξη.
Στη φυλακή, όπως πρόσθεσε, η Άσπα ήταν πάντα εκεί: «Η Άσπα ερχόταν στη φυλακή να με δει. Ακόμα και οι φίλοι μου εξαφανίστηκαν δικαιολογημένα γιατί σου λέει ‘Πιάνουν τώρα και τους τραγουδοποιούς (..) Η αγάπη σε κάνει ατρόμητο».
«Είμαστε πλασμένοι από μουσική»
Η μουσική ήταν το πάθος και η ζωή του Διονύση Σαββόπουλου. Στην τιμητική αναγόρευση σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (2017) εξήγησε τη σχέση του με τη μουσική: «Η μουσική των λέξεων με επισκέφτηκε πριν απ΄ τις λέξεις. Δεν άκουγα παρά φωνήματα, τη σημασία των οποίων άρχισα να μαθαίνω σιγά σιγά και αποκαλυπτικά, μεγαλώνοντας. Μα όσα χρόνια κι αν πέρασαν, κάθε φορά που πάω να συνθέσω ένα τραγούδι, στην αρχή, δε μουρμουρίζω λόγια, σκαλίζω την κιθάρα και μουρμουρίζω φωνήεντα. Ποτέ μου δεν έγραψα στίχους χωρίς μουσική ούτε ξέρω πως να το κάνω αυτό και σπανιότατα έγραψα σκέτη μουσική, χάριν φίλων σκηνοθετών του θεάτρου και του κινηματογράφου. Είμαστε πλασμένοι από μουσική».
Έχοντας μιλήσει αμέτρητες φορές για την αγάπη του στη σύνθεση, αυτό που ξεχώρισε ήταν το σημείωμά του στο στο βιβλίο της αυτοβιογραφίας του «Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα» (κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2025, εκδ. Πατάκη). «Ὅ,τι ἔγραψα εἶναι ἕνα τραύλισμα νομίζω. Αὐτό εἶναι γιά μένα ἡ μουσική: τό θεῖο τραγούδι πού ἕνα ἀδέξιο παιδί τό λέει κομπιάζοντας, ἔχοντας στήν καρδιά τήν ἀκατόρθωτη μελωδία μιᾶς λαχτάρας γιά τελειότητα ἀπό ἕνα πλάσμα πού δέν τήν ἔχει».
«Ο Μάνος Χατζηδάκις ήταν ένας βασιλιάς»
Για τον Μάνο Χατζηδάκι, που υπήρξε καθοριστική επιρροή του, ανέφερε στον Παύλο Τσίμα στην εκπομπή «Αποτύπωμα» πως για τον ίδιο ήταν κάτι παραπάνω από δάσκαλος. «Όταν έγραψε (τραγούδια) για τη Βουγιουκλάκη, δεν έγραφε ως μη σοβαρός. Έγραφε ως μη σοβαροφανής. Διαμόρφωσε το αυτί μας. Ήταν ένας βασιλιάς, ο μόνος βασιλιάς που γνώρισα επί Γης. Θαυμάσιος άνθρωπος και υπέροχος συνθέτης».
Σε άλλη του συνέντευξη, στην εφημερίδα «Τα Νέα», είχε χαρακτηρίσει τον Χατζηδάκι, μουσική ιδιοφυΐα. «Είναι η μουσική ιδιοφυΐα του Μάνου Χατζιδάκι που μ’ έκανε να διαλέξω τον προσωπικό δρόμο και με βοήθησε να δω με καινούρια ματιά μια παράδοση αιώνων ελληνικής τραγουδοποιίας – από τα σωσμένα εκείνα μουσικά αποσπάσματα της αρχαιότητας μέχρι τα 9/8 του Τσιτσάνη. Αλλά είναι κι ένας άλλος, ένας Θεσσαλονικιός ποιητής, που χωρίς να το ξέρει, έγινε κι αυτός δάσκαλός μου…».
«Τα πρώτα μεγάλα ραπ διεθνή σουξέ είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια»
Ο ίδιος όντας περίεργος για τις νέες τάσεις της μουσικής, δεν θα μπορούσε να μην σχολιάσει κι άλλα, πιο μοντέρα είδη. Σε συνέντευξή του σε ΣΚΑΪ και Alpha είχε τονίσει πως παρακολουθεί με ενδιαφέρον το χιπ-χοπ και το ραπ γιατί εκεί υπάρχει ταύτιση λέξεων και ήχου, προσθέτοντας πως ραπ θα γίνει κάτι πολύ ποιητικό.
Μάλιστα σύμφωνα με τον Σαββόπουλο, το ραπ βγαίνει από το rhapsody, τη λέξη ραψωδία. Δηλαδή βγαίνει από τον Όμηρο. «Τα πρώτα μεγάλα ραπ διεθνή σουξέ είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Εγώ παρακολουθώ με ενδιαφέρον τους ράπερ και τους τράπερ, μολονότι το θέμα τους είναι πολύ ναρκισσιστικό», είχε πει στην εκπομπή «Πρωταγωνιστές».
Πρέπει να μπορείς να χάνεις λίγο απ’ το δίκιο σου αν θέλεις να φτάσεις κάπου
Όσο για τα δικά του τραγούδια, τα τραγούδια που όλοι μάθαμε στο σχολείο και δεν ξεχάσαμε ποτέ, ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης ανέφερε στα «Νεα» πως «Τώρα πια, μπορεί οι δουλειές μου σαν τον ‘Μπάλλο’, τη ‘Ρεζέρβα’, τους ‘Αχαρνής’ να θεωρούνται εμβληματικές, αλλά έχουμε ξεχάσει μέσα σε τι συνθήκες στήθηκαν αυτά τα έργα. Τους παρκαδόρους, το στριμωξίδι, τον καπνό. Τα πρώτα είκοσι χρόνια ούτε ηχητικά μηχανήματα της προκοπής δεν είχαμε».
Η δουλειά του πέρα απο επιτυχίες, είχε και υποχωρήσεις. «Τα κατάφερα με ελιγμούς, υποχωρήσεις, βάζοντας νερό στο κρασί μου. Πρέπει να μπορείς να χάνεις λίγο απ’ το δίκιο σου αν θέλεις να φτάσεις κάπου. Αν δεν μπορείς, δεν γίνεται ούτε τέχνη ούτε κυβέρνηση ούτε δημοκρατία ούτε καν ανθρώπινη σχέση. Το ήξερα αυτό από μικρός, από την εποχή του ‘Φορτηγού’».
Ό,τι μάθαμε, το μάθαμε στο καφενείο
Οι συζητήσεις και οι ατέλειωτες ώρες στα καφενεία δεν ήταν απλώς κοινωνικές συνήθειες· ήταν το εργαστήριό του, το μέρος όπου διαμόρφωνε τον λόγο, τη σκέψη και τον χαρακτήρα του: «Εμείς, ό,τι μάθαμε να μιλάμε, το μάθαμε στο καφενείο, είτε ως φοιτητές είτε ως εργένηδες. Οι αρχηγοί αυτών των στεκιών, ο Χατζιδάκις, ο Γκάτσος, οι Κουνδουραίοι, ο Κατσίμπαλης, επειδή έμειναν εργένηδες σε όλη τους τη ζωή, τράβηξαν 40 χρόνια καφενείο, σε αντίθεση με εμάς που ό,τι καφενείο κάναμε, κάναμε, μετά παντρευτήκαμε και αυτά κόπηκαν», είχε πει στην Καθημερινή.
Για τη γενιά του είχε τονίσει στη Βραδυνή της Κυριακής (2003) πως στα χρόνια του ’55 οι άνθρωποι πρόλαβαν να ζήσουν και τα δυο. Τον παραδοσιακό τρόπο ζωής αφενός και τον μοντέρνο αφετέρου. «Είμαστε τυχεροί από αυτή την άποψη. Γι’ αυτό μπορούμε να καταλάβουμε και τους μεν και τους δε. Εάν η ζυγαριά έχει δυο δίσκους, στη μία πλευρά είναι η παράδοση και στην άλλη είναι η ατομική ελευθερία. Εμείς είμαστε μάλλον ο άξονας που περνάει απ’ τα δύο και τα αναγκάζει να ισορροπούν. Δεν είμαστε ούτε με τον ένα, ούτε με τον άλλον δίσκο. Είμαστε και με τους δυο».
Ο πραγματικός αντίπαλος της βαρβαρότητας και του φασισμού είναι ο πολιτισμός
Τέλος, η πολιτική και η κοινωνία υπήρξαν συχνά αντικείμενο αναστοχασμού και κριτικής στις συνεντεύξεις του. Στην Καθημερινή και στην Μαρία Κατσουνάκη είχε πει πως: «Ο πραγματικός αντίπαλος της βαρβαρότητας και του φασισμού είναι ο πολιτισμός. Δεν είναι μόνον οι νόμοι και οι θεσμοί. Πολλές συμπεριφορές πολιτικών, κομμάτων, συνδικαλιστών περιείχαν όλα αυτά τα χρόνια στοιχεία άξεστα και μισαλλοδοξίας. Λόγω της κρίσης, επίσης, έχει περιοριστεί ο πολιτικά μεσαίος χώρος που κάποτε ήταν τόσο ευρύς που χωρούσε δύο μεγάλα κόμματα, μια Κεντροδεξιά και μια Κεντροαριστερά».
Ο ίδιος πάντως δεν έκρυψε ποτέ τις κομματικές του προτιμήσεις. Αναφερόμενος στον ΣΚΑΪ στις εκλογές του 2023, ο Σαββόπουλος εξέφρασε ξεκάθαρα την άποψή του: «Η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου έχει πάρει την απόφαση του», ενώ τάχθηκε υπέρ της Νέας Δημοκρατίας.
Τα παραπάνω αποφθέγματα του Διονύση Σαββόπουλου αποτυπώνουν την ευφυΐα, τη βαθιά παρατηρητικότητα και στον στοχασμό του για τη ζωή. Η μουσική, οι στίχοι και οι σκέψεις του θα συνεχίσουν να μιλούν για αυτόν μέσα από τα έργα του, επιβεβαιώνοντας πως η τέχνη, η δημιουργία και η μουσική δεν πεθαίνουν ποτέ.
