Στη «μάχη» της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης εισέρχονται εντός του 2026 στην Ελλάδα, έντεκα μικροδορυφόροι παρατήρησης της Γης (Earth Observation), καθώς και μια σειρά γεωχωρικών υπηρεσιών, τη συμβολή των εξηγήσεων στο CNN Greece ο Διευθυντής Ερευνών στο ΙΤΕ (Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας) και επικεφαλής του Εργαστηρίου Τηλεπισκόπηση και Εφαρμογών σε Αστικό και Φυσικό Περιβάλλον Νεκτάριος Χρυσουλάκης.
Η απόκτηση των μικροδορυφόρων αυτών κατέστη εφικτή μέσω με του «Εθνικού Προγράμματος Μικροδορυφόρων», στόχος του οποίου είναι «δορυφορικές υπηρεσίες να υποστηρίζουν τις προσπάθειες παρατήρησης διαχρονικών αλλαγών στην κάλυψη γης, την προστασία του περιβάλλοντος, τη διαχείρισης πόρων και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».
Χάρη στο πρόγραμμα αυτό, το οποίο σχεδιάστηκε από το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος, το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) θα παρέχονται αξιόπιστες υπηρεσίες μεταξύ άλλων για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον κ. Χρυσουλάκη «η Ελλάδα καθίσταται πιο ισχυρή στον τομέα της διαστημικής τεχνολογίας και των εφαρμογών της».
Οι τέσσερις άξονες του προγράμματος
Το Πρόγραμμα υλοποιείται σε τέσσερις άξονες:
- Ο «Άξονας 1.1» αφορά στην ανάπτυξη τεσσάρων δορυφόρων με δυνατότητα καταγραφής στην φασματική περιοχή του θερμικού υπέρυθρου.
- Ο «Άξονας 1.2» αφορά στην ανάπτυξη δύο δορυφόρων τύπου ραντάρ.
- Ο «Άξονας 2» αφορά στην ανάπτυξη σμήνους επτά δορυφόρων με δυνατότητα πολυφασματικής καταγραφής της ανακλώμενης ακτινοβολίας με υψηλή χωρική διακριτική ικανότητα.
- Ο «Άξονας 3» αφορά στην ανάπτυξη γεωχωρικών υπηρεσιών για την κάλυψη αναγκών κυρίως του δημόσιου τομέα. Περιλαμβάνει την ανάπτυξη ενός κόμβου (Space Hub) για την επεξεργασία και διάθεση δορυφορικών δεδομένων και προϊόντων, όπως και μια σειρά από εξειδικευμένες υπηρεσίες σε πέντε διαφορετικούς τομείς: της γεωργίας, των δασών, των υδάτων, της γης και της ασφάλειας.
Το αστικό περιβάλλον περιλαμβάνεται ως αυτόνομη συνιστώσα, στον τομέα της γης, στον οποίο οι αντίστοιχες υπηρεσίες υλοποιούνται από την εταιρεία Geosystems Hellas (συντονιστής), το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Πατρών και τις εταιρείες Wings ICT, Consortis Geospatial και MPLegal. Την ευθύνη της ανάπτυξης των υπηρεσιών που αφορούν στο αστικό περιβάλλον έχει το ΙΤΕ και συγκεκριμένα το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Εφαρμογών σε Αστικό και Φυσικό Περιβάλλον.
Γιατί είναι σημαντική η παρατήρηση του αστικού περιβάλλοντος
Γιατί είναι σημαντική η παρακολούθηση του αστικού περιβάλλοντος; Όπως επισημαίνει ο επικεφαλής του εργαστηρίου «οι πόλεις είναι καταλύτες για την προώθηση και την υλοποίηση πολιτικών για ένα κλιματικά ασφαλές μέλλον, διαδραματίζοντας κρίσιμο ρόλο στην επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας».
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι «περίπου το 30-40% όλων των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα προέρχονται άμεσα από τις αστικές περιοχές, ενώ πάνω από το 70% των συνολικών θερμοκηπικών εκπομπών οφείλονται στις ενεργειακές ανάγκες των αστικών πληθυσμών».
Υπ’ αυτό το πρίσμα, όπως σημειώνει ο ίδιος «για την επιτάχυνση της μείωσης των εκπομπών CO2 στο αστικό περιβάλλον, απαιτείται μια χωρική προσέγγιση, η οποία να λαμβάνει υπόψη τις στρατηγικές μετριασμού και προσαρμογής, τόσο στον αστικό ιστό, όσο και στην περιαστική περιοχή».
Κρίσιμα δεδομένα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις γειτονιές
«Συνεπώς, ο ρόλος των μικροδορυφόρων είναι σημαντικός, καθώς από το τέλος του 2025, αναμένεται να παρέχουν τα γεωχωρικά δεδομένα που απαιτούνται για την υποστήριξη της αποτελεσματικής εφαρμογής συνδυασμένων στρατηγικών μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε επίπεδο γειτονιάς» συμπληρώνει ο επιστήμονας.
Οι μικροδορυφόροι λοιπόν σε συνδυασμό με αντίστοιχες υπηρεσίες που παρέχονται ήδη από το ευρωπαϊκό παρατηρητήριο Copernicus, αλλά και από άλλες πηγές (π.χ. δεδομένα αστικής κινητικότητας) μπορούν να παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για τη δομή της πόλης (αστική μορφολογία, επιφανειακή κάλυψη, δυναμική βλάστησης) και τη λειτουργία της (μεταφορές, κινητικότητα, εκπομπές), για την αποτελεσματική αποτύπωση τόσο της δυναμικής της αστικής υπερθέρμανσης, όσο και των εκπομπών CO2 και αερίων ρύπων σε τοπικό επίπεδο.
Προς αυτή την κατεύθυνση, οι γεωχωρικές υπηρεσίες για το αστικό περιβάλλον που αναπτύσσονται για την αξιοποίηση των παρατηρήσεων των μικροδορυφόρων, έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν τις πόλεις, παρέχοντας σημαντικά δεδομένα για όλα όσα αναφέρθηκαν καθώς και για τις μεταβολές τους.
Στο «μικροσκόπιο» αστική υπερθέρμανση, ποιότητα του αέρα, δημόσια υγεία και ποιότητα ζωής
Στο «μικροσκόπιο» των μικροδορυφόρων που θα παρακολουθούν το αστικό περιβάλλον θα βρίσκονται η αστική υπερθέρμανση, η ποιότητα του αέρα, καθώς και η δημόσια υγεία και ποιότητα ζωής.
Πώς θα λειτουργούν;
Όπως αναλύει ο κ. Χρυσουλάκης η υπηρεσία παρακολούθησης της αστικής υπερθέρμανσης «αξιοποιεί θερμικές απεικονίσεις από τους μικροδορυφόρους για την ανίχνευση, παρακολούθηση και ανάλυση της αστικής θερμικής νησίδας και των μεταβολών της θερμοκρασίας του αέρα σε τοπικό επίπεδο».
«Δορυφορικές καταγραφές για τη θερμοκρασία της αστικής επιφάνειας θα χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της έντασης της επιφανειακής αστικής θερμικής νησίδας». Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον ίδιο, έχει αναπτυχθεί ένα μοντέλο με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την πρόβλεψη της θερμοκρασίας του αέρα με βάση την επιφανειακή θερμοκρασία, που θα συνδυάζει πληροφορίες για την κάλυψη της αστικής επιφάνειας και την αστική μορφολογία. Χάρη σε αυτά τα εργαλεία θα μπορεί να υπολογιστεί η ένταση της αστικής θερμικής νησίδας σε επίπεδο γειτονιάς.
Πώς, λοιπόν, θα μπορεί να αξιοποιηθούν οι πληροφορίες αυτές; Θα μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στον αστικό σχεδιασμό, την ενεργειακή διαχείριση και η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, και ταυτόχρονα θα επιτρέπει την αξιολόγηση των επιπτώσεων παρεμβάσεων στις πόλης για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης, όπως για παράδειγμα η εφαρμογή ψυχρών υλικών ή η αξιοποίηση του αστικού πρασίνου.
Χαρτογράφηση των ατμοσφαιρικών ρύπων σε πραγματικό χρόνο
Εκτός από την παρακολούθηση της αστικής υπερθέρμανσης, οι μικροδορυφόροι θα μπορούν να καταγράφουν στοιχεία για την ποιότητα του αέρα στις πόλεις.
Θα παρέχουν σε σχεδόν πραγματικό χρόνο χαρτογράφηση της συγκέντρωσης ατμοσφαιρικών ρύπων (PM2.5, PM10, NO2, SO2, CO και O3) σε αστικές και βιομηχανικές περιοχές σε τοπικό επίπεδο.
Με βάση την συγκέντρωση των ρύπων θα υπολογίζονται δείκτες ποιότητας του αέρα με βάση τα πρότυπα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και τα εθνικά πρότυπα. Εκτός από τις καταγραφές των μικροδορυφόρων και τα προϊόντα του Copernicus, η υπηρεσία αυτή θα χρησιμοποιεί επίσης επιτόπιες μετρήσεις αέριας ρύπανσης από υφιστάμενα και νέα δίκτυα επίγειων αισθητήρων που θα εγκατασταθούν σε ελληνικές πόλεις.
Η υπηρεσία, αυτή, συνεπώς, όπως εξηγεί ο κ. Χρυσουλάκης, θα δώσει σημαντικά πλεονεκτήματα -μεταξύ άλλων στη διερεύνηση της αλληλεπίδρασης της κλιματικής αλλαγής με την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Αξιολόγηση περιβαλλοντικών κινδύνων για την προστασία της δημόσιας υγείας
Την ίδια ώρα, η υπηρεσία προστασίας της δημόσιας υγείας θα αναλύει περιβαλλοντικούς παράγοντες που την επηρεάζουν, χρησιμοποιώντας τις καταγραφές των μικροδορυφόρων, του Copernicus, δημογραφικά στοιχεία και δεδομένα για τη δόμηση μιας πόλεις, με στόχο την αξιολόγηση κινδύνων υγείας στα αστικά κέντρα και στις περιαστικές περιοχές.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως τα επίπεδα ρύπανσης, η ένταση της θερμικής νησίδας, το αστικό πράσινο και η ποιότητα του νερού θα συνδυαστούν για την εκτίμηση ενός δείκτη δημόσιας υγείας, ο οποίος θα υπολογίζεται ακολουθώντας τις σχετικές προδιαγραφές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Θα παράγονται χάρτες με την κατανομή του δείκτη αυτού σε επίπεδο γειτονιάς σε τριμηνιαία βάση, οι οποίοι θα αντικατοπτρίζουν, μεταξύ άλλων, την έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στην υπερθέρμανση.
Επομένως, όπως σημειώνει ο επιστήμονας «η υπηρεσία αυτή, θα επιτρέπει τον εντοπισμό περιοχών υψηλής έκθεσης σε κινδύνους για την υγεία των τοπικών πληθυσμών και θα διευκολύνει συγκρίσεις τόσο σε επίπεδο γειτονιάς, όσο και σε επίπεδο πόλης, προσφέροντας ουσιαστική πληροφόρηση στους εμπλεκόμενους φορείς σε τοπικό και εθνικό επίπεδο».
Αυτές οι υπηρεσίες που αφορούν στο αστικό περιβάλλον θα αναπτυχθούν από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) σε συνεργασία με τις εταιρείες Geosystems Hellas και Wings ICT.
Οι 10 ελληνικές πόλεις που θα παρακολουθούν οι μικροδορυφόροι
Οι υπηρεσίες που αναπτύσσονται εστιάζουν στις πόλεις: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Ιωάννινα, Καβάλα, Καλαμάτα, Τρίκαλα και Κοζάνη.
Αξίζει να σημειωθεί πως, η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, η Καλαμάτα, τα Τρίκαλα και η Κοζάνη εντάσσονται στις 100 ευρωπαϊκές πόλεις που έχουν θέσει στόχο να είναι κλιματικά ουδέτερες έως το 2030, συμμετέχοντας στην Ευρωπαϊκή Αποστολή για τις “Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις. Στο πλαίσιο της αποστολής αυτής, η επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας απαιτεί από κάθε πόλη να μηδενίσει τις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μέχρι τα επόμενα πέντε χρόνια.
Με τον πήχη, λοιπόν, να μπαίνει αρκετά ψηλά ο ρόλος των μικροδορυφόρων είναι σημαντικός, γιατί, όπως υπογραμμίζει ο επιστήμονας, «έχουν το δυναμικό να συμβάλλουν στην παρακολούθηση της προόδου προς την κλιματική ουδετερότητα με αντικειμενικό τρόπο για όλες τις πόλεις, αλλά ταυτόχρονα και να υποστηρίζουν την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας παρεμβάσεων που στοχεύουν στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σε τοπικό επίπεδο».
Λαμβάνοντας υπόψιν αυτές τις υπηρεσίες που θα παρέχουν οι μικροδορυφόροι γίνεται αντιληπτό πως εργαλεία σαν και αυτά παρέχουν, τελικά, αξιόπιστη και αντικειμενική πληροφορία για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.
«Οι μικροδορυφόροι θα παρέχουν δεδομένα σε καθημερινή βάση, έχοντας τη δυνατότητα, μέσω των γεωχωρικών υπηρεσιών που αναπτύσσονται, να παράγουν πληροφορία σχετικά με την υπάρχουσα κατάσταση, καθώς και με τις αλλαγές τόσο στο φυσικό (π.χ. οικοσυστημικές υπηρεσίες, φυσικές καταστροφές, τεχνικά έργα, αλλαγές καλλιεργητικών πρακτικών, μεταβολές στην παράκτια ζώνη), όσο και στο αστικό περιβάλλον (π.χ. αστική εξάπλωση, παρεμβάσεις βελτίωσης της αστικής δομής, υλοποίηση δράσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ποιότητα αστικού περιβάλλοντος)» προσθέτει ο κ. Χρυσουλάκης.
Με στόχο έναν βιώσιμο αστικό σχεδιασμό
Το «Εθνικό Πρόγραμμα Μικροδορυφόρων» έχει τη δυνατότητα να παρέχει μια σειρά από υπηρεσίες για την υποστήριξη στρατηγικών πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» καθώς και εθνικών πολιτικών, όπως το «Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα» αλλά και τα «Περιφερειακά Σχέδια για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή».
«Ειδικότερα για το αστικό περιβάλλον, ένα από τα σημαντικά εμπόδια στον βιώσιμο αστικό σχεδιασμό υπήρξε η έλλειψη άμεσης πρόσβασης σε περιβαλλοντικά δεδομένα σε τοπική κλίμακα» σημειώνει. «Οι ελληνικοί μικροδορυφόροι μπορούν να συμβάλλουν στην επίλυση αυτού του προβλήματος, αξιοποιώντας τον τεράστιο όγκο παρατηρήσεων που θα συλλέγονται, οι οποίες θα διατίθενται μέσω των αντίστοιχων γεωχωρικών υπηρεσιών» εξηγεί ο κ. Χρυσουλάκης.
Καταλήγοντας, επισημαίνει πως, μπορούν εν τέλει με τον τρόπο αυτό να «υποστηρίζουν τόσο τυπικές παρεμβάσεις στον αστικό και πολεοδομικό σχεδιασμό που σχετίζεται με τις χρήσεις γης και τις μεταφορές, όσο και δραστηριότητες που αφορούν στο μετριασμό και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σε επίπεδο γειτονιάς, με στόχο τη βελτίωση της τοπικής οικονομίας και της ποιότητας ζωής στις πόλεις».
