Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συναντήθηκε σήμερα με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων σεΐχη Μοχάμεντ Μπιν Ζαγιέντ Αλ Ναχιάν στο Άμπου Ντάμπι, στην αρχή ενός σπάνιου ταξιδιού στο εξωτερικό για την ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων στη Μέση Ανατολή – αψηφώντας τις προσπάθειες των ΗΠΑ και της Ευρώπης να τον απομονώσουν στην παγκόσμια σκηνή.
Ο Πούτιν ευχαρίστησε τον ηγέτη των Εμιράτων για την υποδοχή του και δήλωσε ότι θα συζητήσουν τόσο τη σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς όσο και τον πόλεμο στην Ουκρανία, σύμφωνα με τα σχόλια που μεταδόθηκαν κατά την έναρξη της συνάντησης. Οι σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΑΕ βρίσκονται σε «πρωτοφανές επίπεδο» και επικεντρώνονται στην επέκταση των οικονομικών δεσμών, είπε.
Ωστόσο, το ταξίδι αυτό είναι ένα από τα λίγα τα οποία πραγματοποιεί από την έναρξη του πολέμου μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αφού πλέον κινδυνεύει να συλληφθεί με ένταλμα υπό την κατηγορία για εγκλήματα πολέμου. Όπως μεταδίδει το Bloomberg, συνολικά 123 χώρες περιλαμβάνει η λίστα με τις χώρες οι οποίες είναι μέλη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου όπου αν ο Ρώσος πρόεδρος «πατήσει πόδι» κινδυνεύει να βρεθεί με… χειροπέδες.
Σημειώνεται πάντως πως ενώ το ένταλμα έχει περιορίσει τα ταξίδια του Πούτιν, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο ίδιος ή άλλοι ανώτεροι Ρώσοι ηγέτες θα οδηγηθούν στη δικαιοσύνη βάσει του διεθνούς δικαίου. Εν τω μεταξύ, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ερευνά άλλες πιθανές θηριωδίες. Από την πλευρά της, η Ουκρανία δικάζει αιχμάλωτους Ρώσους στρατιώτες για εγκλήματα πολέμου.
1. Τι είναι τα εγκλήματα πολέμου;
Πρόκειται για παραβιάσεις των κανόνων του πολέμου, όπως ορίζονται σε διάφορες συνθήκες, ιδίως στις Συμβάσεις της Γενεύης, μια σειρά συμφωνιών μεταξύ 1864 και 1949. Στα εγκλήματα πολέμου περιλαμβάνονται, η εσκεμμένη δολοφονία, τα βασανιστήρια, ο βιασμός, η χρήση της πείνας ως όπλο, ο πυροβολισμός μαχητών που έχουν παραδοθεί, η χρήση απαγορευμένων όπλων, όπως τα χημικά και βιολογικά όπλα, και η σκόπιμη επίθεση σε μη στρατιωτικούς στόχους. Το Κρεμλίνο έχει απορρίψει τους ισχυρισμούς ότι τα στρατεύματά του έχουν διαπράξει τέτοιες παραβάσεις στην Ουκρανία.
2. Για ποιο πράγμα κατηγορείται ο Πούτιν;
Σε εντάλματα σύλληψης που εκδόθηκαν στις 17 Μαρτίου, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με έδρα τη Χάγη κατηγόρησε τον Πούτιν και τη Μαρία Αλεξέγιεβνα Λβόβα-Μπέλοβα, την επίτροπό του για τα δικαιώματα των παιδιών, ότι φέρουν ευθύνη για την παράνομη απέλαση παιδιών από την Ουκρανία στη Ρωσία από την έναρξη του πολέμου. Ειδικοί σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκτιμούν ότι περισσότερα από 19.000 παιδιά είχαν απελαθεί από τα τέλη Αυγούστου. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι λένε ότι δέχθηκαν τα παιδιά ως ανθρωπιστική χειρονομία εν καιρώ πολέμου.
3. Πώς έχει επηρεάσει το ένταλμα τα ταξίδια του Πούτιν;
Από τότε που το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) ανακοίνωσε το ένταλμα, ο Πούτιν δεν έχει φύγει από τη Ρωσία παρά μόνο για να επισκεφθεί άλλα κράτη που δεν είναι μέρη του δικαστηρίου -την Κίνα και τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες Λευκορωσία, Καζακστάν και Κιργιστάν- καθώς και τις κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές της Ουκρανίας. Ο Πούτιν Τώρα βρέθηκε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, που επίσης δεν είναι μέλη του ΔΠΔ. Ο Πούτιν παρέλειψε τη σύνοδο κορυφής των BRICS στα μέσα Αυγούστου στη Νότια Αφρική, αφού η χώρα αυτή κατέστησε σαφές ότι ως μέλος του ΔΠΔ θα έπρεπε να τον συλλάβει.
4. Ποια εγκλήματα ερευνά το ΔΠΔ;
Έστειλε μια ομάδα 42 ατόμων -η μεγαλύτερη τέτοια αποστολή του- στην Ουκρανία για να διερευνήσει εγκλήματα που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου. Παρόλο που η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΔΠΔ, αποδέχθηκε τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου για περιστατικά στο έδαφός της που άρχισαν μήνες πριν η Ρωσία καταλάβει τη χερσόνησο της Κριμαίας το 2014. Εκτός από τα εγκλήματα πολέμου, το ΔΠΔ ερευνά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία. Τα πρώτα ορίζονται ως πράξεις όπως η δολοφονία, η υποδούλωση, ο εκτοπισμός, η φυλάκιση, ο βιασμός και το απαρτχάιντ, όταν διαπράττονται στο πλαίσιο μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης εναντίον άμαχου πληθυσμού. Η γενοκτονία ορίζεται σε σύμβαση του ΟΗΕ του 1948 ως συγκεκριμένες πράξεις που αποσκοπούν “στην ολική ή μερική καταστροφή μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας”. Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι κατηγόρησε τη Ρωσία για γενοκτονία, λέγοντας ότι ο Πούτιν σκοπεύει να τερματίσει την ύπαρξη της Ουκρανίας ως έθνος.
5. Ποιες είναι οι προοπτικές να δικαστεί ο Πούτιν ή άλλοι Ρώσοι αξιωματούχοι;
Εκτός αν αλλάξει το καθεστώς στη Μόσχα, όχι καλές. Το ΔΠΔ δεν επιτρέπει δίκες ερήμην και το δικαστήριο είναι απίθανο να πιάσει στα χέρια του τον Πούτιν ή τους υπαρχηγούς του. Βασίζεται στα κράτη μέλη του για να προβεί σε συλλήψεις, και οι κατηγορούμενοι Ρώσοι αξιωματούχοι μπορούν πάντα να αποφύγουν να ταξιδέψουν σε μια χώρα που μπορεί να τους παραδώσει. Από τα δύο δωδεκάδες άτομα εναντίον των οποίων το ΔΠΔ έχει ασκήσει δίωξη για εγκλήματα πολέμου, περίπου το ένα τρίτο παραμένει ελεύθερο. Οι κατηγορούμενοι ήταν μέλη ένοπλων ομάδων και όχι πολιτικοί ή κρατικοί στρατιωτικοί ηγέτες, με τέσσερις εξαιρέσεις – ένας Λίβυος στρατηγός, ο πρώην πρόεδρος του Σουδάν, Ομάρ αλ Μπασίρ, και δύο υπουργοί του – κανένας από τους οποίους δεν έχει παραδοθεί στο ΔΠΔ. Πολυάριθμοι πολιτικοί ηγέτες διώχθηκαν για βαρβαρότητες στα Βαλκάνια και τη Ρουάντα, αλλά αυτά τα δικαστήρια συστάθηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας, όπου η Ρωσία έχει δικαίωμα βέτο.
6. Ποια είναι η προσέγγιση της Ουκρανίας;
Με τη βοήθεια πολλών χωρών, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι άρχισαν να συλλέγουν στοιχεία για εγκλήματα πολέμου από νωρίς στη σύγκρουση. Μέχρι τα μέσα του 2023, είχαν ανοίξει 80.000 υποθέσεις. Στην πρώτη δίκη, ουκρανικό δικαστήριο καταδίκασε έναν Ρώσο στρατιώτη σε ισόβια κάθειρξη για τη δολοφονία ενός άοπλου πολίτη. Στη δεύτερη, δύο στρατιώτες καταδικάστηκαν 11,5 χρόνια για τον βομβαρδισμό μιας εκπαιδευτικής εγκατάστασης. Σε σχόλιο που δημοσιεύθηκε στο The Conversation, ο Robert Goldman, πρόεδρος των Διεθνών Επιτροπών Νομικών, δήλωσε ότι η προσέγγιση της Ουκρανίας ήταν αποδεκτή σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αλλά αναμφισβήτητα όχι σοφή. Σημείωσε ότι η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού έχει προειδοποιήσει κατά της διεξαγωγής τέτοιων δικών κατά τη διάρκεια εχθροπραξιών, λόγω της απίθανης πιθανότητας ο κατηγορούμενος να μπορέσει να προετοιμάσει σωστά την υπεράσπισή του σε αυτό το περιβάλλον.
7. Πώς έχουν διωχθεί τα εγκλήματα πολέμου στο παρελθόν;
Σε μια πρώιμη άσκηση της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης, οι συμμαχικές δυνάμεις δίκασαν και τιμώρησαν Γερμανούς και Ιάπωνες ηγέτες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταδικάζοντας ορισμένους σε θάνατο. Επειδή οι Σύμμαχοι παραχώρησαν στους εαυτούς τους ασυλία από τις κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου, τα δικαστήρια επικρίθηκαν ως δικαιοσύνη των νικητών. Για να αποφευχθεί αυτή η σύγκρουση συμφερόντων, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δημιούργησε ανεξάρτητα, διεθνή δικαστήρια για τη δίωξη φρικαλεοτήτων στα Βαλκάνια και τη Ρουάντα τη δεκαετία του 1990. Αυτές οι φρικαλεότητες αναβίωσαν μια ιδέα του 19ου αιώνα για τη δημιουργία ενός μόνιμου παγκόσμιου δικαστηρίου που θα καθιστούσε τους ανθρώπους υπόλογους για πράξεις μαζικής απανθρωπιάς. Το ΔΠΔ γεννήθηκε το 2002 από μια συνθήκη που ονομάζεται Καταστατικό της Ρώμης. Εκτός από τη Ρωσία και την Κίνα, στα αξιοσημείωτα μη υπογράφοντα μέρη περιλαμβάνονται η Ινδία και οι ΗΠΑ, οι οποίες δηλώνουν ότι η υπαγωγή των πολιτών τους στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου θα παραβίαζε τα συνταγματικά τους δικαιώματα.