Ίσως από τις μόδες που επικράτησαν ηχηρά και συνεχίζουν να υφίστανται ακόμα και μετά την επέλαση της πανδημίας, είναι αυτή των ψηφιακών νομάδων. Άτομα που αξιοποιούν τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας, εργαζόμενοι εξ αποστάσεως, ενώ παράλληλα ταξιδεύουν ή ζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε μέρη που δεν είναι η σταθερή τους κατοικία. Κάπως έτσι ο κόσμος μετατρέπεται σε ένα τεράστιο εργασιακό περιβάλλον για αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι αδιαφορούν για τον παραδοσιακό χώρο του γραφείου και μπορούν να βρεθούν να αναλύουν στοιχεία, να δουλεύουν σε excel και να δημιουργούν κώδικες παντού, αρκεί να έχουν έναν βασικό σύμμαχο στη διάθεσή τους: την σύνδεση στο διαδίκτυο.
Και επειδή οι ψηφιακοί νομάδες συνήθως δίνουν προτεραιότητα στην ευελιξία, την ελευθερία και την περιπέτεια στη ζωής τους, συχνά αναζητούν προορισμούς με προσιτό κόστος διαβίωσης, ζωντανές κοινότητες και φυσικά αξιόπιστη συνδεσιμότητα. Αυτό το γεγονός έχει ήδη αρχίσει να αναδιαμορφώνει τα τουριστικά δεδομένα, καθώς τα κράτη σε όλο τον κόσμο έχουν σπεύσει να προσελκύσουν νέους, εξειδικευμένους και κινητικούς επαγγελματίες, πολλοί από τους οποίους εργάζονται εξ αποστάσεως. Από τη σκοπιά μιας κυβέρνησης, η οικονομική τους άνεση μπορεί να ενισχύσει τις τοπικές οικονομίες μέσω των δαπανών και των επενδύσεων, και το επιχειρηματικό τους πνεύμα μπορεί να συμβάλει καταλυτικά στην καινοτομία.
Ως αποτέλεσμα, τα προγράμματα “βίζας λόγω εργασίας εξ αποστάσεως” ή “βίζα ψηφιακών νομάδων” έχουν ξεφυτρώσει σε όλο τον κόσμο, ιδίως μετά τα λουκέτα COVID-19. Ωστόσο, αν και η τάση αυτή μοιάζει φαινομενικά τουλάχιστον να ευνοεί τα κράτη, πολλοί επικρίνουν τους ψηφιακούς νομάδες ότι ενισχύουν την αύξηση των τιμών στα προϊόντα, ακόμα και για τους ντόπιους. Έτσι, αυτός ο κοινωνικός, οικονομικός, χωροταξικός και πολιτιστικός διαχωρισμός μεταξύ νομάδων και τοπικών κοινοτήτων έχει ήδη προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις, από τον Καναδά έως τα Κανάρια Νησιά. Είναι τελικά οι ψηφιακοί νομάδες μια ευλογία ή μια πληγή για τα μέρη στα οποία κατοικούν προσωρινά;
Ο νομαδισμός ως ένας θετικός τρόπος ζωής
Πριν μιλήσουμε για οποιοδήποτε αρνητικό τους αντίκτυπο πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι ψηφιακοί νομάδες ζωντανεύουν με σιγουριά τις τοπικές οικονομίες, καθώς διασχίζουν τον κόσμο, ξοδεύουν χρήματα για διαμονή, φαγητό, μεταφορές και δραστηριότητες αναψυχής, συμβάλλοντας στην ευημερία των επιχειρήσεων στους προορισμούς υποδοχής τους. Από τα γραφικά καφέ στο Μπαλί, μέχρι τους χώρους κοινής εργασίας στη Λισαβόνα και τα τοπικά καφέ στο κέντρο της Αθήνας ή τα ουζερί στα μικρά ορεινά χωριουδάκια της Πελοποννήσου, αυτοί οι νομάδες τονώνουν την οικονομική ανάπτυξη και δημιουργούν ευκαιρίες απασχόλησης σε διάφορους τομείς. Επιπλέον, η παρουσία τους συχνά τροφοδοτεί επιχειρηματικές προσπάθειες, καθώς πολλοί αναζητούν χώρους συνεργασίας και συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες ανταλλαγής γνώσεων με τους ντόπιους.
Τα πλεονεκτήματά τους όμως δεν σταματούν μόνο εκεί, καθώς οι ψηφιακοί νομάδες φέρνουν ποικιλομορφία και πολιτιστικές ανταλλαγές στις κοινότητες. Το εκλεκτικό τους υπόβαθρο και οι εμπειρίες τους εμπλουτίζουν τον κοινωνικό ιστό των πόλεων και των κωμοπόλεων, προωθώντας τη διαπολιτισμική κατανόηση και ανοχή. Μέσω των αλληλεπιδράσεων με τους ντόπιους, οι νομάδες αυτοί αποκτούν γνώσεις για διαφορετικούς τρόπους ζωής και έθιμα, καλλιεργώντας το πνεύμα της παγκόσμιας ιθαγένειας, μια πολιτιστική ανταλλαγή δηλαδή που ωφελεί και τα δύο μέρη, καθώς προωθεί την αμοιβαία μάθηση και την εκτίμηση της διαφορετικότητας.
Επιπλέον, οι ψηφιακοί νομάδες μπορούν να χρησιμεύσουν ως πρεσβευτές των πρακτικών βιώσιμου τουρισμού. Πολλοί υιοθετούν φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ζωής και αναζητούν προορισμούς με ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Με το να υποστηρίζουν επιχειρήσεις με οικολογική συνείδηση και να συνηγορούν υπέρ των υπεύθυνων ταξιδιωτικών πρακτικών, συμβάλλουν στη διατήρηση των φυσικών τοπίων και της βιοποικιλότητας, ενώ η προτίμηση που δείχνουν στους λιγότερο γνωστούς προορισμούς, συχνά ανακατευθύνει την τουριστική κίνηση μακριά από τα υπερπλήρη hotspots, ανακουφίζοντας την πίεση στις υποδομές και μετριάζοντας τα ζητήματα του υπερτουρισμού.
Ψηφιακοί νομάδες – αυτή η «μάστιγα»
Παρά τα παραπάνω πιθανά οφέλη, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις του ψηφιακού νομαδισμού στις τοπικές κοινότητες. Ένα βασικό ζήτημα είναι το φαινόμενο του εξευγενισμού, ιδίως σε πολύ προσιτούς προορισμούς. Μια διαδικασία δηλαδή κατά την οποία ο χαρακτήρας μιας φτωχής αστικής περιοχής αλλάζει με τη μετακίνηση πλουσιότερων ανθρώπων, τη βελτίωση της στέγασης και την προσέλκυση νέων επιχειρήσεων, εκτοπίζοντας συχνά τους σημερινούς κατοίκους κατά τη διαδικασία αυτή. Καθώς λοιπόν οι ψηφιακοί νομάδες συρρέουν σε γραφικές τοποθεσίες με χαμηλό κόστος διαβίωσης, αυτό ισοδυναμεί με αύξηση στις τιμές των ακινήτων και των ενοικίων, εκτοπίζοντας τους επί μακρόν διαμένοντες και αλλάζοντας το κοινωνικοοικονομικό τοπίο. Αυτός ο «εξευγενισμός» μπορεί να οδηγήσει, όπως πολύ προβλέπουν με φόβο, στην απώλεια της τοπικής ταυτότητας και της πολιτιστικής αυθεντικότητας, καθώς οι κοινότητες ανταποκρίνονται όλο και περισσότερο στα γούστα και τις προτιμήσεις των περαστικών ξένων.
Επιπλέον, ο παροδικός χαρακτήρας του ψηφιακού νομαδισμού μπορεί να εμποδίσει την ουσιαστική δέσμευση και ενσωμάτωση τους στις τοπικές κοινότητες. Σε αντίθεση με τους ομογενείς που εγκαθίστανται σε μια ξένη χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι νομάδες συχνά διατηρούν μια επιφανειακή σύνδεση με τους προορισμούς υποδοχής τους, δίνοντας προτεραιότητα στην εργασία και τον ελεύθερο χρόνο, έναντι της συμμετοχής στην κοινότητα. Αυτή η αποστασιοποίηση μπορεί να δημιουργήσει δυσαρέσκεια στους ντόπιους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τους νομάδες ως παροδικούς καταναλωτές και όχι ως ενεργούς συμμετέχοντες στη ζωή της κοινότητας.
Επιπλέον, η εισροή ψηφιακών νομάδων μπορεί να επιβαρύνει τους πόρους και τις υποδομές των πόλεων προορισμού. Από τα υπερφορτωμένα συστήματα δημόσιων συγκοινωνιών μέχρι τις υπερπλήρεις καφετέριες και τους χώρους συνεργασίας, η ξαφνική εισροή απομακρυσμένων εργαζομένων μπορεί να υπερφορτώσει τις τοπικές ανέσεις και να διαταράξει την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Επιπλέον, μπορεί να προκύψουν ανησυχίες σχετικά με τη συμμόρφωση με τις κανονιστικές διατάξεις και τη φοροδιαφυγή, καθώς οι νομάδες κινούνται σε νομικά γκρίζες ζώνες που σχετίζονται με τη διαμονή και τη φορολογία στις χώρες υποδοχής τους.
Ωφέλιμο φορτίο ή βαρίδι;
Ο αντίκτυπος του ψηφιακού νομαδισμού στις τοπικές κοινότητες είναι ένα σύνθετο και πολύπλευρο ζήτημα, γιατί ενώ αυτοί οι σύγχρονοι «τυχοδιώκτες» φέρνουν αναμφίβολα οικονομικά οφέλη και πολιτιστικές ανταλλαγές στους προορισμούς υποδοχής τους, θέτουν επίσης προκλήσεις όσον αφορά τον εξευγενισμό, την ενσωμάτωση της κοινότητας και τη διαχείριση των πόρων. Καθώς λοιπόν ο τρόπος ζωής των ψηφιακών νομάδων συνεχίζει να γίνεται όλο και πιο δημοφιλής, είναι σημαντικό να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων της παρουσίας τους και της αντιμετώπισης των ανησυχιών των τοπικών κοινοτήτων. Στόχος άλλωστε, δεν είναι να απορρίψουμε αυτή την νέα τάση, αλλά να δημιουργηθεί μια αρμονική συνύπαρξη μεταξύ των νομάδων και των κοινοτήτων υποδοχή τους.