Ο εμβληματικός πίνακας Μόνα Λίζα θεωρείται από τα αριστουργήματα στην ιστορία της τέχνης ζωγραφίστηκε από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι το 1503. Ονομάζεται επίσης La Gioconda (στα ιταλικά), το έργο εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στη Γαλλία.
Ο πίνακας δείχνει μια γυναίκα – που πιστεύεται ότι είναι η Lisa Gherardini, σύζυγος του πλούσιου εμπόρου της Φλωρεντίας Francesco del Giocondo – σε προφίλ, με γαλήνιο βλέμμα.
Ένα μυστήριο που περιβάλλει το έργο τέχνης αφορά στην έκφραση του προσώπου της. Τελικά, η Μόνα Λίζα έχει ένα ντροπαλό χαμόγελο ή όχι; Μια μελέτη ισχυρίζεται ότι έχει την απάντηση.
Το «χαμόγελο» της Μόνα Λίζα
Το 2017, Γερμανοί ερευνητές από το Ινστιτούτο Παραμεθόριων Περιοχών για την Ψυχολογία και την Ψυχική Υγεία στο Freiburg, δημοσίευσαν το άρθρο «Η Μόνα Λίζα είναι πάντα χαρούμενη – και μόνο μερικές φορές λυπημένη», στο περιοδικό Scientific Reports, αναζητώντας μια απάντηση.
Σύμφωνα με τη μελέτη, και όπως υποδηλώνει ο ίδιος ο τίτλος, αν και πολλοί κριτικοί τέχνης θεωρούν ότι η έκφραση της Μόνα Λίζα είναι συνοφρυωμένη, στην πραγματικότητα χαμογελά.
Για να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα, οι ερευνητές έκαναν δύο διαφορετικά πειράματα με ανθρώπους που παρατηρούσαν τον πίνακα. Στην πρώτη από αυτές, αναφέρει το περιοδικό Smithsonian, παρουσίασαν οκτώ διαφορετικές εκδοχές του πίνακα, με το πρόσωπο ελαφρώς αλλαγμένο για να είναι πιο ευτυχισμένο ή πιο θλιβερό σε κάθε μία από αυτές.
Στη συνέχεια, οι πίνακες (οι οκτώ παραλλαγές συν το πρωτότυπο) τυχαιοποιήθηκαν και παρουσιάστηκαν στο συμμετέχον κοινό περίπου 30 φορές. Οι συμμετέχοντες θα έπρεπε στη συνέχεια να πουν αν το πρόσωπό ήταν χαρούμενο ή λυπημένο – και επίσης πόσο σίγουροι ήταν σε αυτή την κρίση.
Ήμασταν πολύ έκπληκτοι όταν διαπιστώσαμε ότι η αρχική «Μόνα Λίζα» θεωρείται σχεδόν πάντα ευτυχισμένη», δήλωσε ο Jürgen Kornmeier, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση την κοινή γνώμη μεταξύ των ιστορικών τέχνης»
Η μελέτη αναφέρει ότι οι 12 συμμετέχοντες αναγνώρισαν τα χαρούμενα πρόσωπα πιο γρήγορα και με ακρίβεια από τις λυπημένες εκφράσεις. Η αρχική έκδοση του πίνακα κατατάχθηκε στην ευτυχισμένη κατηγορία από τους συμμετέχοντες σχεδόν στο 100% του χρόνου.
Στο δεύτερο πείραμα, οι ερευνητές ασχολήθηκαν με τις θλιβερές εικόνες. Χρησιμοποιώντας το πρωτότυπο ως την «πιο ευτυχισμένη» έκφραση μεταξύ τους, παρουσίασαν στους συμμετέχοντες επτά ενδιάμεσες εκδοχές της ζοφερής εμφάνισης της Μόνα Λίζα, συμπεριλαμβανομένων τριών από το προηγούμενο πείραμα.
Έτσι, διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τις εικόνες που είχαν δει προηγουμένως ως πιο θλιβερές από ό, τι στο πρώτο πείραμα. Ως εκ τούτου, αυτή η μελέτη διαπίστωσε ότι με την παρουσία των πιο θλιβερών εικόνων, οι συμμετέχοντες αντιλήφθηκαν τη Μόνα Λίζα ως πιο σκοτεινή.
Οπτική ψευδαίσθηση;
Ωστόσο, όπως αναφέρει το ίδιο το περιοδικό Smithsonian, άλλες μελέτες δείχνουν ότι, στην πραγματικότητα, ο Ντα Βίντσι μπορεί να εξαπατά όλους όσοι παρατηρούν τη ζωγραφική του. Αυτό συμβαίνει επειδή η Μόνα Λίζα έχει μια οπτική ψευδαίσθηση που έχει ονομαστεί «μη ανιχνεύσιμο χαμόγελο».
Αυτό σημαίνει ότι, όταν ο πίνακας θεωρείται ολόκληρος, η Μόνα Λίζα φαίνεται να χαμογελά. Αλλά όταν εστιάζετε μόνο στο στόμα, φαίνεται να κοιτάζει προς τα κάτω.
«Δεδομένης της γνώσης του ντα Βίντσι στην τεχνική και της επακόλουθης χρήσης της στη «Μόνα Λίζα», είναι αρκετά κατανοητό ότι η ασάφεια του αποτελέσματος ήταν σκόπιμη», επισημαίνει ο Alessandro Soranzo, ειδικός στην οπτική αντίληψη στο Πανεπιστήμιο Sheffield Hallam, σε συνέντευξή του στο περιοδικό Discovery.
