Η μετάβαση από το αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων σε αυτό των 19 δεν είναι απλώς μία τεχνική ή διπλωματική αναδιάταξη. Είναι μετατόπιση ισορροπιών, αλλαγή γλώσσας, αναγνώριση ότι ο πόλεμος δεν μπορεί να τελειώσει με έναν κατάλογο ρωσικών απαιτήσεων ντυμένων με αμερικανική διπλωματική κορδέλα. Από τα 28 σημεία που θύμιζαν κείμενο προαποφασισμένο σε ρωσο-αμερικανικό μυστικό forum, περάσαμε σε ένα νέο πλαίσιο με την Ουκρανία στο τραπέζι, έστω και υπό πίεση. Το κείμενο που υπάρχει σήμερα και φαίνεται πως και η Ουάσιγκτον αποδέχεται και προτάσσει είναι το πρώτο όπου το Κίεβο μπαίνει ως «συντάκτης» και όχι ως αποδέκτης τετελεσμένων.
Η Ουκρανία αλλάζει και η ίδια πέρα από στάση και την ρητορική της. Από το «απαράδεκτο» πέρασε στο «συζητάμε τα ευαίσθητα». Και τα «ευαίσθητα» δεν είναι λεπτομέρειες. Είναι ολόκληρη η ουσία της σύγκρουσης: τα σύνορα, οι εγγυήσεις ασφαλείας, η Κριμαία, η κοιλάδα του Ντονμπάς, ο βαθμός της ουδετερότητας, η ταχύτητα άρσης κυρώσεων για την Ρωσία αλλά και τα κεφάλαια που απαιτούνται για την ανοικοδόμηση της χώρας. Όλα αυτά τα κρατά πλέον ο Ντόναλντ Τραμπ στο χέρι του, ως αντικείμενο προσωπικής διαπραγμάτευσης κορυφής, άσχετα αν με τα όσα έχουμε δει από τις 15 Αυγούστου και την διάσκεψη της Σιβηρίας δεν είναι καθόλου ακραίο ένα σενάριο να επιλέξει να τα συζητήσει πρώτα με τον Βλαντιμίρ Πούτιν παρά με τον Βολοντίμιρ Ζεκένσκι και τους Ευρωπαίους «Προθύμους».
Η Μόσχα επιμένει στις αρχικές της γραμμές, παρότι κερδίζει πολύ περισσότερα απ’ όσα θα τολμούσε να ζητήσει πριν έναν χρόνο. Αυτό είναι το παράδοξο: ενώ το νέο πλαίσιο της δίνει de facto παγίωση των κεκτημένων και μια γέφυρα κατάργησης κυρώσεων, η ρητορική της Ρωσίας παραμένει στη λογική «ή όλα ή τίποτα». Η σκληρή γραμμή λειτουργεί ως διαπραγματευτικός μοχλός και ως αφήγημα εσωτερικής κατανάλωσης. Για το Κρεμλίνο, ακόμη και ένα ευνοϊκό πλαίσιο πρέπει να παρουσιαστεί ως καρπός της πίεσης, όχι των συνομιλιών.
Σε αυτό το περιβάλλον, τα σενάρια για την επόμενη μέρα σήμερα φαίνεται να συγκεντρώνουν περισσότερο πραγματικό από θεωρία.
Η ουκρανική μετατόπιση – Από την άρνηση στη διαχείριση
Το Κίεβο ξεκίνησε από θέση άρνησης. Το αρχικό κείμενο των 28 σημείων έμοιαζε με συνταγή γεωπολιτικής ταπείνωσης. Για την ουκρανική ηγεσία, το να το αποδεχθεί δημόσια θα ισοδυναμούσε με παραδοχή αποτυχίας και συντριβής ολόκληρου του Ουκρανικού λαού και του αγώνα που επί σχεδόν τέσσερα χρόνια δίνει πολυεπίπεδα. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι όμως φαίνεται πως αναγκάστηκε για ακόμη μία φορά τους τελευταίους μήνες να προσαρμόσει τη στρατηγική του. Όχι επειδή ξαφνικά συμφώνησε με τις αρχικές γραμμές του σχεδίου, αλλά επειδή η αμερικανική πίεση άρχισε να παίρνει υπαρξιακή διάσταση.
Η στάση της Ουκρανίας άλλαξε σε δύο επίπεδα:
Γλωσσικά – Το λεξιλόγιο μετακινήθηκε από την κατηγορηματική άρνηση σε μια προσεκτική αποδοχή υπό όρους. Η δημόσια αφήγηση μιλά πλέον για «πλαίσιο», όχι για «σχέδιο». Για «βάση συζήτησης», όχι για «τετελεσμένα».
Διαπραγματευτικά – Το Κίεβο αποδέχθηκε την αμερικανική λογική της τμηματικής συμφωνίας. Καταρχάς, ένα γενικό κείμενο που παγώνει το πεδίο. Αργότερα, μια προσωπική συνάντηση κορυφής όπου τα κρίσιμα θα τεθούν απευθείας στον Τραμπ.
Το κόστος είναι μεγάλο. Ο Ζελένσκι γνωρίζει ότι η Ουκρανία δεν έχει περιθώριο να στραφεί απέναντι στις ΗΠΑ σε μια στιγμή που η κυβέρνηση Τραμπ θέλει να παρουσιάσει γρήγορα αποτελέσματα και από τον περασμένο Φεβρουάριο σε παγκόσμια μετάδοση έχει αποδείξει πως δεν έχει κανένα πρόβλημα να πετάξει τον Πρόεδρο της Ουκρανίας εκτός Λευκού Οίκου αδιαφορώντας για το βάρος της διπλωματικής απρέπειας. Γνωρίζει όμως επίσης ότι μια συμφωνία που θα παγιώσει τη διχοτόμηση χωρίς συγκεκριμένο αντάλλαγμα μπορεί να ανοίξει εσωτερική πολιτική κρίση και μάλιστα μία που θα ακροβατεί επικίνδυνα με τα όρια ενός εμφυλίου πολέμου στον οποίο σήμερα κανένας δεν γνωρίζει με βεβαιότητα ποιος ελέγχει τα δυτικά όπλα μεσαίου και μεγάλου βεληνεκούς αλλά και τα σημαντικό τμήμα των δυτικών κεφαλαίων…
Αυτή η λεπτή ισορροπία εξηγεί γιατί το Κίεβο επιμένει να «κρατήσει» την Ευρώπη στο τραπέζι. Όχι επειδή πιστεύει ότι το Παρίσι ή το Βερολίνο μπορούν να ανατρέψουν τις αμερικανικές επιλογές, αλλά επειδή ένας τριμερής μηχανισμός προσφέρει πολιτική κάλυψη. Όταν μια συμφωνία πονάει, θέλεις πολλούς υπογράφοντες.
Η Μόσχα και η παγίδα του «ακόμη πιο πολλά»
Η Ρωσία γνωρίζει ότι το νέο πλαίσιο της δίνει περισσότερα από όσα μπορούσε να φανταστεί πριν μερικούς μήνες:
• αναγνώριση της πραγματικότητας των κατεχόμενων εδαφών
• σταθεροποίηση της γραμμής στο Ντονμπάς
• πάγωμα της ουκρανικής πορείας προς το ΝΑΤΟ
• πιθανή σταδιακή εκτόνωση κυρώσεων
• επαναφορά της Μόσχας σε πολυμερή φόρα
Και όμως, επιμένει ότι η «ειρήνη» δεν είναι ακόμη συμφέρουσα. Υπάρχει λόγος: η Μόσχα θεωρεί ότι ο συσχετισμός ισχύος στο πεδίο την ευνοεί. Η πολεμική φθορά είναι αργή αλλά μονοσήμαντη. Η Ρωσία κερδίζει εδάφη σε ρυθμό μερικών εκατοντάδων μέτρων την ημέρα, αλλά δεν χάνει. Η Ουκρανία αμύνεται, αλλά δεν ανακτά. Αυτή η δυναμική δημιουργεί την αίσθηση στη ρωσική ελίτ ότι ο χρόνος δουλεύει υπέρ της. Γι’ αυτό και επιμένει σε μια ρητορική «ολικής νίκης». Δεν είναι στρατιωτικός στόχος. Είναι διαπραγματευτική μέθοδος. Η Μόσχα στέλνει μήνυμα: «Αν δεν μας τα δώσετε στο χαρτί, θα τα πάρουμε στο πεδίο». Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη, αλλά το αφήγημα λειτουργεί. Ιδίως όταν απευθύνεται σε δυτικές κοινωνίες κουρασμένες από δύο χρόνια πολέμου.
Στο πεδίο – Πού παίζεται πραγματικά η υπόθεση «Ντονμπάς»
Η ανατολική κοιλάδα του Ντονμπάς παραμένει η κρίσιμη γραμμή. Η Ρωσία πιέζει σε τρία βασικά τόξα:
• Βόρεια ζώνη -Κουπιάνσκ
• Κεντρική ζώνη -Ποκρόβσκ
• Νότια ζώνη -Μαρίνκα – Βουχλεντάρ
Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν μπορεί η Ρωσία να καταλάβει την ανατολική κοιλάδα του Ντονμπάς σε σύντομο διάστημα. Η απάντηση, στρατιωτικά, είναι ξεκάθαρη. Όχι. Η τρέχουσα δομή μάχης, ακόμη και με αυξημένη παραγωγή όπλων και πυρομαχικών, δεν επιτρέπει μια «σάρωση» μεγάλης κλίμακας. Η ταχύτητα του μετώπου αντικατοπτρίζει το είδος του πολέμου: αστικός, στατικός, τμηματικός. Για να επιτύχει πλήρη κατάληψη, η Ρωσία θα χρειαστεί μήνες, ίσως χρόνια, και διαδοχικές φάσεις επίπονης πολεμικής φθοράς.
Αυτό όμως δεν μειώνει τη διαπραγματευτική απειλή. Αν το Κίεβο αρνηθεί μια συμφωνία που παγιώνει τα σημερινά δεδομένα, το Κρεμλίνο θα μπορεί να ισχυριστεί ότι «η Ουκρανία θα χάσει περισσότερα στο πεδίο από όσα θα έχανε στα χαρτιά». Είναι αφήγημα που απευθύνεται σε δυτικούς φορείς αποφάσεων, όχι σε στρατιωτικούς αναλυτές.
Τα τρία σενάρια
1. Σενάριο «Ψυχρής Ειρήνης»
Σε αυτό το σενάριο, επιτυγχάνεται συμφωνία πλαισίου. Η γραμμή του μετώπου παγώνει. Η Ουκρανία παίρνει εγγυήσεις ασφαλείας τύπου «ΝΑΤΟ χωρίς ένταξη». Η Ρωσία παίρνει νομιμοποίηση των κεκτημένων. Οι λεπτομέρειες -Κριμαία, σύνορα, κυρώσεις- μεταφέρονται σε μια πολυετή διαδικασία που θα πατά περισσότερο σε διπλωματία και λιγότερο σε πολεμική δυναμική. Αυτό είναι το πιο «διαχειρίσιμο» σενάριο για όλους. Δεν φέρνει ενθουσιασμό σε καμία πλευρά. Αλλά μειώνει τον κίνδυνο εκθετικής κλιμάκωσης. Ο μόνος που δεδομένα θα κληθεί άμεσα να «πληρώσει» είναι ο ίδιος ο Ζελένσκι ο οποίος θα πρέπει να πάει σε εκλογές και να αναμετρηθεί με το μέγεθος του πόνου που ο Ουκρανικός λαός έχει «σταλάξει» μετά από τέσσερα χρόνια αντίστασης.
2. Σενάριο Πόλεμος μέχρι τέλους
Παρατεταμένη διαδικασία – Πόλεμος χαμηλής έντασης – Προσαρμογές στο πεδίο
Εδώ δεν υπάρχει υπογραφή. Υπάρχει διαρκής συζήτηση ασύμμετρες πιθανόν πιέσεις ή και αποχώρηση των ΗΠΑ και όπλα. Η Ουκρανία επιβραδύνει την ρωσική προέλαση εξακολουθώντας να ματώνει στα πεδία. Η Ρωσία προσπαθεί να βελτιώσει τον χάρτη της πριν την τελική συμφωνία. Ο πόλεμος συνεχίζεται με μεικτή ένταση. Η Ευρώπη παίζει ρόλο ρυθμιστή. Όσοι σήμερα σπεύδουν να προεξοφλήσουν πως το σενάριο αυτό δεν συγκεντρώνει αρκετές πιθανότητες και πως η κόπωση και ο «νόστος» για την Ειρήνη και την ασφάλεια θα σκεπάσουν τα πάντα μάλλον στήριζαν στην αρχή του πολέμου τον Φεβρουάριο του 2022 την θέση πως τα ρωσικά στρατεύματα θα κάνουν παρέλαση στο Κίενο σε τρεις ημέρες.
3. Σενάριο «Κατάρρευσης»
Διάλυση συνομιλιών – Κενό ισχύος – Επιστροφή στον πόλεμο φθοράς
Σε αυτό το σενάριο, η Μόσχα απορρίπτει το νέο κείμενο ως ανεπαρκές. Ο Τραμπ μεταθέτει το κόστος στο Κίεβο. Η δυτική βοήθεια συρρικνώνεται. Η Ουκρανία βρίσκεται μπροστά στο φάσμα ενός πολέμου που θα πρέπει να χρηματοδοτήσει και να υποστηρίξει με λιγότερα μέσα. Η Ρωσία επιχειρεί να αξιοποιήσει το κενό. Δεν είναι το πιο πιθανό σενάριο σήμερα. Αλλά είναι το πιο επικίνδυνο. Γιατί μπορεί να εξελιχθεί σε ανεξέλεγκτο σπιράλ στρατιωτικής και πολιτικής κατάρρευσης στην περιοχή. Οι κινήσεις άλλωστε της Ρωσίας και σε άλλα σημεία της Ευρώπης έχουν δείξει πως η Μόσχα δεν θα είχε ένσταση σήμερα να εμπλέξει σε μία «ψυχροπολεμικού» τύπου διαδικασία τους μεγάλους υποστηρικτές του Κιέβου.
