Οι επιστήμονες αρχικώς εκτιμούσαν ότι πρόκειται για τυχαίο φαινόμενο. Αργότερα, όμως, παρατήρησαν πως το αμερικανικό γεράκι, το μικρότερο πτηνό του είδους στη χώρα, έχει αρχίσει να εξαφανίζεται με ανησυχητικό ρυθμό. Την ίδια ώρα, ο πληθυσμός πτηνών που βρίσκονταν υπό απειλή, όπως ο γύπας και ο φαλακρός αετός, είχε αρχίσει να αυξάνεται.
«Είναι μυστήριο», παρατήρησε ο Κρις ΜακΚλουρ, ο οποίος διευθύνει την παγκόσμια επιστημονική έρευνα για τη διατήρηση του Peregrine Fund, μιας ομάδας προστασίας των άγριων πτηνών.
Ως πιθανές αιτίες θεωρήθηκαν, αρχικά, η οικιστική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τη γεωργική εκμετάλλευση. Ετσι, τοποθέτησαν τεχνητές φωλιές ώστε να προσελκύσουν θηλυκά πτηνά του είδους, τέχνασμα που «φάνηκε να λειτουργεί». Ομως με την πάροδο των ετών πολλές από τις φωλιές άδειασαν, επαναφέροντας το ερώτημα του τι βλάπτει τα γεράκια. Παρ’ όλα αυτά, ο πληθυσμός τους ήταν αρκετά μεγάλος ώστε να μη θεωρούνται απειλούμενο είδος.
Υπάρχουν πολλές υποθέσεις για τη μείωση αυτή. «Αρκετές στέκουν», δήλωσε ο Δρ ΜακΚλουρ. Προηγούμενες εξαφανίσεις αρπακτικών είχαν διαλευκανθεί σαν μυστήρια δολοφονίας. Τη μεγαλύτερη ευθύνη έφερε για χρόνια το DDT, ένα εντομοκτόνο. Μετά την απαγόρευσή του στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1970, οι φαλακροί αετοί και τα γεράκια επανήλθαν.
Δεκαετίες αργότερα, υπήρξε άλλη μια περίπτωση εξαφάνισης αρπακτικών, όταν τρία είδη γύπα της Νότιας Ασίας άρχισαν να εξαφανίζονται σε ποσοστό πάνω από το 95% του πληθυσμού μέσα σε μία δεκαετία. Τα πτηνά έμοιαζαν καταδικασμένα σε εξαφάνιση μέχρι τη στιγμή που οι επιστήμονες ανακάλυψαν τι τα σκότωνε: ένα παυσίπονο για τα βοοειδή που είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως. Οι γύπες το κατάπιναν καθώς έτρωγαν νεκρές αγελάδες.
Αλλο ένα παράδειγμα αφορούσε ένα αμερικανικό αρπακτικό πουλί, το γεράκι Swainson. Ελάχιστα ήταν γνωστά για τη χειμερινή μετανάστευσή του και κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί το είδος μειωνόταν, μέχρι που κάποιος επιστήμονας τοποθέτησε δορυφορικούς πομπούς σε δύο πτηνά, τα οποία αργότερα εντόπισε στην Αργεντινή. Ακολουθώντας τα σε χωράφια ηλίανθου, βρήκε εκατοντάδες νεκρά γεράκια. Τα πουλιά είχαν πεθάνει ύστερα από ψεκασμό της γης, ανέφερε ένας αγρότης. Ο ένοχος, αυτή τη φορά, ήταν ένα εντομοκτόνο που ονομάζεται monocrotophos.
Ομως, μέχρι στιγμής, οι προσπάθειες να βρεθεί τι φταίει για τη μείωση των γερακιών ήταν ατελέσφορες. Ενώ φαίνεται ότι η μείωση μπορεί να έχει σταθεροποιηθεί, οι επιστήμονες είναι ανήσυχοι. Σύμφωνα με έρευνες, η Βόρεια Αμερική έχει χάσει συνολικά σχεδόν το 30% των πτηνών της από το 1970.
«Τόσοι πολλοί παράγοντες»
Πριν από περίπου 30 χρόνια, ο Τζον Σμόλγουντ, καθηγητής Βιολογίας στο Montclair State University, εγκατέστησε 100 κουτιά για φώλιασμα σε έναν από τους καλύτερους βιότοπους για γεράκια στο Νιου Τζέρσεϊ, τα οποία στερέωσε σε στύλους κοινής ωφέλειας και σε δέντρα κοντά σε χωράφια και λιβάδια. Την πρώτη χρονιά, το 1995, τα γεράκια έφτιαξαν τρεις φωλιές. Την επόμενη χρονιά, υπήρχαν επτά και στη συνέχεια 26. Μέχρι το 2002, έφτασαν τις 61. Στη συνέχεια, όμως, ο αριθμός των φωλιών άρχισε να μειώνεται. Πέρυσι υπήρχαν μόνο 21.
Ο Δρ Σμολγουντ και δύο μεταπτυχιακοί φοιτητές καταγράφουν στοιχεία για κάθε πουλί: αριθμό ζώνης, βάρος, κατάσταση απολέπισης. Ενα μαδημένο φτερό δίνει DNA. Η ιστορία της ζωής των πτηνών έχει δώσει ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις, αν όχι απαντήσεις για κάποια θέματα. Τα μεγαλύτερα θηλυκά, αυτά που επιλέγουν τον σύντροφο, δεν φαίνεται να προτιμούν άπειρους συντρόφους. «Ξέρουν καλύτερα», δήλωσε γελώντας ο Δρ Σμόλγουντ.
Συνολικά, η έρευνα δείχνει ότι το περιβάλλον φαίνεται ικανοποιητικό και τα πουλιά που εμφανίζονται τα πάνε καλά. «Το πρόβλημα είναι απλώς ότι δεν εμφανίζονται», πρόσθεσε.
Λίγα είναι γνωστά για το πού περνούν τον χειμώνα οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί των πουλιών, ή για το τι συμβαίνει εκεί, αν και η έρευνα στο Τέξας και αλλού προσπαθεί να απαντήσει σε ορισμένα από αυτά τα ερωτήματα. Οι επιστήμονες δεν μπορούν να τοποθετήσουν δορυφορικούς ανιχνευτές στα γεράκια, όπως έκαναν με τα μεγαλύτερα του είδους Swainson, επειδή αυτά είναι πολύ μικρά.
Σε ένα άρθρο τους στο The Journal of Raptor Research, ο Δρ Σμολγουντ και ο Ντέιβιντ Μπερντ, ομότιμος καθηγητής Βιολογίας Αγριας Ζωής στο Πανεπιστήμιο McGill του Μόντρεαλ, απαριθμούν πιθανούς παράγοντες για τη μείωση των γερακιών, που, όπως υποστηρίζουν, χρήζουν περισσότερης έρευνας.
Θα μπορούσε η αύξηση του πληθυσμού των γερακιών του Κούπερ να περιορίσει τον βιότοπο των αμερικανικών γερακιών; Τι συμβαίνει στο χειμερινό ενδιαίτημα των γερακιών; Θα μπορούσε η μείωση των γερακιών να σχετίζεται με τη μείωση των εντόμων; Οφείλεται μήπως στα ποντίκια και στους αρουραίους που έχουν φάει δηλητήριο; Ποιες είναι οι επιπτώσεις των νεονικοτινοειδών, ενός ιδιαίτερα ισχυρού εντομοκτόνου; Τι γίνεται με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής;
Ειδικοί στα γεράκια επιστήμονες πιστεύουν ότι πρόκειται για έναν συνδυασμό αιτιών. «Είναι, απλώς, τα πάντα», δήλωσε ο Ζαν Φρανσουά Θεριέν, ανώτερος επιστήμονας στο Hawk Mountain, μια ομάδα προστασίας των αρπακτικών πουλιών. «Τόσοι πολλοί παράγοντες που παίζουν μικρό ρόλο, αλλά αθροίζονται και οδηγούν στη μείωση που βλέπουμε».
Ο Δρ Σμόλγουντ συμφωνεί, αλλά εξακολουθεί να έχει έναν κορυφαίο ύποπτο. «Αν μου επιτρέπεται, μόνο μία λέξη: ακρίδες». Πιστεύει πως η έλλειψη εντόμων – θηραμάτων είναι το μείζον πρόβλημα, θεωρία που μπορεί να ενισχυθεί από τα πρώτα αποτελέσματα μιας φιλόδοξης προσπάθειας μοντελοποίησης που επιδιώκει να λύσει μια για πάντα το μυστήριο της μείωσης των γερακιών.
«Αυτό δεν αποτελεί, ακόμη, ασφαλές συμπέρασμα με κανέναν τρόπο διότι δεν έχουμε ολοκληρώσει τη μοντελοποίηση», δήλωσε ο Μπράιαν Μίλσαπ, που προσφάτως συνταξιοδοτήθηκε ως εθνικός συντονιστής προστασίας άγριων πτηνών από την Υπηρεσία Αλιείας και Αγριας Ζωής και παραμένει συνεργάτης του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού.
Εάν αυτή η ιδέα επιβεβαιωθεί, το επόμενο ερώτημα είναι γιατί μειώνονται τα έντομα; Ευθύνονται τα παρασιτοκτόνα; Η κλιματική αλλαγή; Οι εντομολόγοι προσπαθούν να το ανακαλύψουν.
Στο Ανθρωπόκαινο, το ένα μυστήριο οδηγεί στο άλλο.