Γράφει η Κατερίνα Κονιδάκη (Ψυχολόγος του Συμβουλευτικού Κέντρου Ηρακλείου)
ΗΘΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Τον τελευταίο διάστημα έρχονται στο φως της δημοσιότητας όλο και περισσότερες ιστορίες ηθικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας, κάνοντας τον γενικό πληθυσμό να σκέφτεται ίσως λίγο περισσότερο πάνω στο θέμα αυτό. Η ηθική παρενόχληση είναι ένα επίμονο και διαχρονικό φαινόμενο που επηρεάζει όλες τις χώρες, τους τομείς και τα επαγγέλματα ανά τον κόσμο. Η ηθική παρενόχληση εντάσσεται στην ευρύτερη έννοια της βίας και παρενόχλησης. Περιλαμβάνει μορφές συμπεριφοράς οι οποίες έχουν ως σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας του προσώπου και τη δημιουργία ενός εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.
Η ηθική παρενόχληση, γνωστή και ως ψυχολογική παρενόχληση ή mobbing, αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που εμφανίζεται στους σύγχρονους εργασιακούς χώρους με δυσμενείς συνέπειες τόσο για την ευημερία των εργαζομένων όσο και την παραγωγικότητα των οργανισμών. Ο όρος “mobbing” προέρχεται από το αγγλικό ρήμα “to mob”, το οποίο στα ελληνικά αποδίδεται ως «κακολογώ, προσβάλλω, κακομεταχειρίζομαι, πιέζω». Η ηθική παρενόχληση αφορά σε μια σειρά εχθρικών και ανήθικων συμπεριφορών που κατευθύνονται συστηματικά από έναν ή περισσότερους ανθρώπους κυρίως προς ένα άτομο, και στοχεύουν ή είναι πιθανό να προκαλέσουν σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική βλάβη. Ο απώτερος σκοπός αυτών των συμπεριφορών είναι η ταπείνωση και περιθωριοποίηση του ατόμου και, τελικά, η απομάκρυνσή του από την εργασία.
Η ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας μπορεί να εκδηλωθεί είτε με συμπεριφορές που βλάπτουν την υπόληψη του εργαζομένου (διάδοση ψευδών φημών, συκοφαντία κ.α.) είτε με συμπεριφορές που επηρεάζουν την εργασιακή του απόδοση και την επαγγελματική του ταυτότητα (υπερβολικός φόρτος εργασίας, σκόπιμες καθυστερήσεις πληροφόρησης κ.α.) είτε με συμπεριφορές που παρεμποδίζουν την επικοινωνία και την δυνατότητα κοινωνικών επαφών ( απομόνωση, αποκλεισμός από συσκέψεις κ.α.).
Επιπλέον μπορεί να εκδηλώνεται με συμπεριφορές που στοχεύουν στην τιμωρία,
τον εκφοβισμό και τη σωματική ή ψυχολογική εξουθένωση (απειλές απόλυσης, απώλεια αδειών χωρίς βάσιμο λόγο κ.α.). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η εχθρική αυτή κατάσταση διαφέρει από τις καθημερινές διενέξεις και τις συγκρουσιακές καταστάσεις που είναι φυσιολογικές στο εργασιακό περιβάλλον.
Υπάρχουν διάφορες μορφές ηθικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας: α. Η κάθετη, από προϊστάμενο προς υφιστάμενο (που είναι η πιο συνήθης μορφή). Ο προϊστάμενος χρησιμοποιεί την εξουσία του και επιβάλλεται, οι δε εργαζόμενοι τον ανέχονται από φόβο. Ο προϊστάμενος προβαίνει σε συμπεριφορές που αποτελούν κατάχρηση εξουσίας, λειτουργεί αυθαίρετα και συχνά παραβιάζει κανόνες δικαίου, με αποτέλεσμα να δημιουργεί στον υφιστάμενο ακόμα εντονότερη αίσθηση αποδυνάμωσης και ψυχολογικής πίεσης β) Η παρενόχληση μεταξύ συναδέλφων, αυτή η μορφή παρενόχλησης μπορεί να οφείλεται σε προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους, στην ανταγωνιστικότητα ή ακόμα και στη σύγκρουση συμφερόντων, οπότε εκδηλώνεται συνήθως και αμοιβαία από τις δύο πλευρές. γ) Η παρενόχληση αντίστροφα, από υφιστάμενο ή ομάδα υφισταμένων προς προϊστάμενο (η οποία συναντάται σπανίως και η οποία εμφανίζεται συνήθως όταν ο προϊστάμενος δεν απολαμβάνει αναγνώριση στο πρόσωπό του και τη θέση του δ) Μεταξύ διευθυντικών στελεχών, όπου συνήθως πρόκειται για συμπεριφορές που υποσκάπτουν την εργασιακή απόδοση του στόχου και ε)Από τη Διοίκηση του οργανισμού προς του εργαζομένους, η οποία πρόκειται συνήθως για οργανωμένη ψυχολογική επίθεση κατά ενός ή περισσότερων εργαζομένων, με στόχο τον εξαναγκασμό τους σε παραίτηση.
Η ηθική παρενόχληση έχει σαφή αντίκτυπο στην ψυχοσωματική υγεία των εργαζομένων αλλά και στην λειτουργία μιας επιχείρησης. Οι εσωτερικές και εξωτερικές
συγκρούσεις συνηγορούν στην απώλεια κινήτρων, οράματος, ενθουσιασμού, δημιουργικότητας, πίστης και ικανοποίησης από την εργασία. Τα θύματα σταδιακά και
ενδεικτικά εμφανίζουν: ψυχοσωματικά προβλήματα, απομόνωση, μειωμένη απόδοση,
έλλειψη συγκέντρωσης, στρες, κατάθλιψη, σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης
(burnout). Οι επιχειρήσεις που δεν αντιμετωπίζουν το φαινόμενο παρουσιάζουν αντίστοιχα
χαμηλή αποδοτικότητα, αδυναμία τήρησης προθεσμιών, πτώση ποιότητας υπηρεσιών,
ελλιπή εξυπηρέτηση πελατών και συνεπώς μη-ικανοποίησή τους.
Απαραίτητες για την εξάλειψη του φαινομένου αποτελούν οι στρατηγικές πρωτογενούς πρόληψης με την καλλιέργεια μηδενικής ανοχής της βίας στην εργασία, η οποία ενισχύεται μέσω της ευαισθητοποίησης και της εκπαίδευσης του προσωπικού – Η βελτίωση των δεξιοτήτων επικοινωνίας και επίλυσης συγκρούσεων θα συμβάλλει στην εξάλειψη ή στη μείωση δυνητικά βίαιων καταστάσεων. Σε δευτερογενές επίπεδο στόχος αποτελεί ο σχεδιασμός των βημάτων και των ενεργειών που θα πρέπει να ακολουθηθούν σε περίπτωση καταγγελίας ενός περιστατικού και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν στην περίπτωση αυτή. Ουσιαστικά με τον τρόπο αυτό προλαμβάνονται η συγκάλυψη και η
αποσιώπηση των περιστατικών παρενόχλησης. Στο κομμάτι της τριτογενούς πρόληψης συμπεριλαμβάνονται η παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης για όσα άτομα έχουν υποστεί
κάποιας μορφής παρενόχληση στην εργασία. Η εισαγωγή της οπτικής του φύλου τόσο στις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς όσο και στη νομοθεσία συνιστά τη θεμελιώδη βάση
ώστε να επιτευχθεί η εξάλειψη του φαινομένου από τον εργασιακό χώρο.
Βασικό νομοθέτημα για την προστασία από την ηθική και σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας είναι ο ν.4808/2021. Με τον νόμο αυτό υιοθετούνται για 1 η φορά
αυστηρά μέτρα και ρυθμίσεις, καταδεικνύοντας μηδενική ανοχή σε κάθε μορφή βίας και
παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και αναγνωρίζεται ρητά η σεξουαλική παρενόχληση και
η παρενόχληση λόγω φύλου ως μορφή έμφυλης βίας που επηρεάζει δυσανάλογα τις
γυναίκες. Αποτελεί ένα πλήρες πλαίσιο για την πρόληψη, την αντιμετώπιση και την
καταπολέμηση της βίας, δημιουργώντας ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Αφορά
εργαζόμενους τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο τομέα, ανεξάρτητα από το
καθεστώς εργασιακής σχέσης, αν αυτή είναι σε ισχύ ή αν έχει λήξει, συμπεριλαμβανομένης και της άτυπης εργασίας. Έχει να κάνει με συμπεριφορές που εκδηλώνονται στους χώρους εργασίας ή συνδέονται με αυτή (π.χ. χώροι εργασίας, χώροι υγιεινής ή διαλείμματος, ταξίδια, εκδηλώσεις, σεμινάρια, μετακίνηση από και προς την εργασία). Πολύ σημαντικό είναι ότι το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας αποκτά αυξημένες αρμοδιότητες, με την δημιουργία συγκεκριμένου τμήματος για την διαχείριση αυτών των περιστατικών, ενώ το βάρος απόδειξης για την καταγγελία το φέρει το καταγγελλόμενο πρόσωπο, δηλαδή εκείνο που πρέπει να αποδείξει ότι δεν έγινε το συμβάν κι όχι το πρόσωπο που καταγγέλλει την παρενόχληση.
Η βία και παρενόχληση στην εργασία αποτελεί κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα, η αποτελεσματική αντιμετώπιση του οποίου συνιστά αναγκαία προϋπόθεση, όχι μόνο για την ομαλή και παραγωγική λειτουργία της επιχείρησης, αλλά και για την προαγωγή ευρύτερων κοινωνικών στόχων, όπως είναι η καταπολέμηση των κάθε μορφής
διακρίσεων, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η διασφάλιση της αξιοπρέπειας των ατόμων στην επιχείρηση. Οι οργανισμοί, πέρα από τη νομική υποχρέωση, έχουν την
ευθύνη να δημιουργούν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον όπου οι εργαζόμενοι θα νιώθουν ασφαλείς και σεβαστοί. Η ενδυνάμωση των εργαζομένων, η εκπαίδευση σχετικά με τις επιπτώσεις της ηθικής παρενόχλησης και η εφαρμογή αυστηρών πολιτικών αποδοχής της ισότητας είναι απαραίτητες για την καταπολέμηση αυτού του φαινομένου και τη
διατήρηση ενός θετικού εργασιακού κλίματος. Η πρόληψη και η εφαρμογή μέτρων για
την προστασία όσων έχουν υποστεί οποιασδήποτε μορφής παρενόχληση στο εργασιακό
του περιβάλλον αποτελεί το «κλειδί» για την εξάλειψη της παρενόχλησης στο
επαγγελματικό γίγνεσθαι.
Αν είσαι εργαζόμενη και έχεις βιώσει περιστατικό παρενόχλησης, μπορείς να
απευθυνθείς:
- Στο Συμβουλευτικό Κέντρο Ηρακλείου, ΚΕΘΙ
- Στα 45 Συμβουλευτικά Κέντρα του Πανελλαδικού Δικτύου Δομών για την
αντιμετώπιση της Βίας κατά των Γυναικών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας
και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΓΓΙΑΔ) - Στη γραμμή SOS 15900
Στοιχεία επικοινωνίας Συμβουλευτικού Κέντρου Ηρακλείου:
Συμβουλευτικό Κέντρο Ηρακλείου, ΚΕΘΙ
Στενημάχου 3, 713 05, Θέρισσος, Ηράκλειο Κρήτης
Τηλ. Επικ. : 2810 341387 (Δευτέρα έως Παρασκευή από τις 8πμ-4μμ)
E – mail : irakleio@isotita.gr
www.isotita.gr – www.womensos.gr
