Η μέση γραμμή ανάμεσα στην Ελλάδα (ηπειρωτική και νησιωτική) και τη Λιβύη με βάση την τελευταία πρόταση που είχε καταθέσει η Τρίπολη στις τελευταίες διαπραγματεύσεις με την Αθήνα του 2011 είναι το νότιο όριο της νέας οδηγίας (NAVTEX) που εκδόθηκε το Σάββατο.
Η NAVTEX επεκτείνει τα όρια ερευνών για λογαριασμό της κοινοπραξίας ExxonMobil στο νοτιοανατολικό τμήμα του «οικοπέδου» κάτω από την Κρήτη και ορίζει ως διάρκεια ερευνών τις 30 ημέρες. Η επέκταση σε σύγκριση με τα πολύ περιορισμένα όρια που είχαν εγκριθεί σε πρώτη φάση, επιχειρείται σε ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο.
Κατ’ αρχάς από την αμερικανική κοινοπραξία ασκούνταν πίεση προς το υπουργείο Ενέργειας για επέκταση των περιοχών, καθώς εικάζεται ότι στα νοτιοδυτικά της Κρήτης υπάρχουν πιθανότητες για σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου. Κυρίως, όμως, σε γεωπολιτικό επίπεδο η Αθήνα επιθυμεί να στείλει ένα μήνυμα σχετικά με την πρόθεση να διαπραγματευτεί με τη Λιβύη για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών πάνω σε μια περιοχή η οποία μπορεί να κρύβει πόρους που θα αξιοποιηθούν κατά τρόπο αμοιβαία επωφελή και για τις δύο χώρες.
Φυσικά, η ελληνική πλευρά βρίσκεται σε εγρήγορση για το ενδεχόμενο η Αγκυρα να πιέσει τη σημερινή, προσωρινή αλλά πολύ ενεργητική πάνω σε θέματα που δεν ανήκουν στη δικαιοδοσία της, κυβέρνηση της Τρίπολης, όπως είναι η αδειοδότηση της τουρκικής εταιρείας πετρελαίων (ΤΡΑΟ) για έρευνες στα όρια του τουρκολιβυκού μνημονίου. Το γεγονός ότι της επέκτασης του ορίου ερευνών έχουν προηγηθεί οι επαφές του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν, υποδηλώνει ότι η Ουάσιγκτον γνωρίζει τι σχεδιάζει η Αθήνα και τη λογική της να κινηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο. Κατά ορισμένες εκτιμήσεις, η ίδια η πρωτοβουλία της ExxonMobil να ζητήσει από την Αθήνα άμεση προώθηση των ερευνών στην περιοχή, αποτελεί ένδειξη της αμερικανικής στάσης έναντι του ελληνικού εγχειρήματος. Στην Αθήνα υπάρχει αντίληψη ότι είναι πιθανόν η διοίκηση της Τρίπολης και η τουρκική κυβέρνηση να κατηγορήσουν την Ελλάδα ότι κινήθηκε εντός μιας περιοχής η οποία δεν έχει οριοθετηθεί.
Οπως αναφέρουν στην «Καθημερινή» καλά πληροφορημένες πηγές, ο λόγος για τον οποίο επελέγη η νέα NAVTEX να εκδοθεί με βάση τη πρόταση που είχε καταθέσει η Λιβύη το 2011, είναι προκειμένου να μεταδοθεί και το μήνυμα ότι η Ελλάδα είναι έτοιμη να επαναλάβει τις διαπραγματεύσεις, προκειμένου να υπάρξει –κάποια στιγμή– κάποιου είδους συμφωνία. Τα μόνα σημεία της NAVTEX που αναμένεται να κινηθούν ελαφρώς νοτιότερα της πρότασης της Λιβύης του 2011, είναι εκείνα τα οποία βρίσκονται σε περιοχές που η Ελλάδα διεκδικεί μεγαλύτερη επήρεια λόγω της ύπαρξης νησιών. Το ένα σημείο είναι, βεβαίως, εκείνο που αφορά τη Γαύδο και το δεύτερο τα νησιά Σχίζα και Σαπιέντζα απέναντι από τη Μεθώνη στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, και με βάση την ελληνική άποψη δίνουν δυνατότητα για μεγαλύτερη επήρεια.
Ενας επιπλέον λόγος επίσπευσης έκδοσης της νέας NAVTEX είναι να γίνει ξεκάθαρο προς την κυβέρνηση της Τρίπολης ότι η Αθήνα δεν υπάρχει περίπτωση να ανεχθεί την καινοφανή α λα Τούρκα αντίληψη πως οι θαλάσσιες ζώνες οριοθετούνται με βάση τη μέση γραμμή ανάμεσα σε ηπειρωτικές ακτές, δίχως να λαμβάνονται καθόλου υπόψη τα νησιά που παρεμβάλλονται.
Με αυτή τη λογική προσωρινή κυβέρνηση της Τρίπολης υπέγραψε το 2019 το πρώτο τουρκολιβυκό μνημόνιο εις βάρος της Ανατολικής Κρήτης και των Δωδεκανήσων.
Ολες αυτές οι προετοιμασίες γίνονται το τελευταίο χρονικό διάστημα σε συνεννόηση των αρμόδιων υπηρεσιών των υπουργείων Ενέργειας (που προωθεί τις προτάσεις της αμερικανικής κοινοπραξίας ExxonMobil), Εξωτερικών (που ελέγχει το κρίσιμο διεθνές πολιτικό σκέλος της υπόθεσης) και Εθνικής Αμυνας (το οποίο ανέλαβε να εκδώσει χθες εσπευσμένα, μέσω της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού, την απαραίτητη NAVTEX). Για την κυβέρνηση ο τρόπος διαχείρισης του ζητήματος ουσιαστικά δεν αφήνει περιθώρια επιθετικής παρερμηνείας των κινήσεων της Ελλάδας. Ωστόσο προεξοφλείται ότι η Τουρκία θα αντιδράσει, παρ’ ότι οι έρευνες δεν θα γίνουν σε περιοχή που εφάπτεται με το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αν και η περίπτωση «ενεργοποίησης» των προβλέψεων περί ερευνών από την ΤΡΑΟ στα νότια της Κρήτης παραμένει στο τραπέζι των πιθανών τουρκικών αντιδράσεων, αρκετοί στην Αθήνα εκτιμούν ότι η Αγκυρα θα μπορούσε να μεταφέρει ξανά την ένταση στις περιοχές του 2020, δηλαδή στα νότια του Ρόδου και του Καστελλόριζου, αυτή τη φορά πιο στοχευμένα, προκειμένου να προκληθεί κρίση.
Τα σενάρια αντίδρασης που βρίσκονται στο τραπέζι της Αγκυρας
Από την αλλη πλευρά, με μεγάλη προσοχή παρακολουθούν στην Άγκυρα τις κινήσεις της Αθήνας μετά την επέκταση των ερευνών.
Τα πρώτα δεδομένα δείχνουν πως οι συγκεκριμένες έρευνες δεν επηρεάζουν τα συμφέροντα της ίδιας της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο.
Ωστόσο, αναλυτές τονίζουν πως ίσως αντιδράσει η Τρίπολη καθώς, όπως έλεγαν τουρκικές πηγές, επηρεάζονται τα συμφέροντα της δυνητικής υφαλοκρηπίδας της Λιβύης, σύμφωνα πάντα με τις αυθαίρετες παραδοχές, βάσει των οποίων χαράχτηκε το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019.
Αν η κυβέρνηση της Τρίπολης επικαλεστεί τη θέση αυτή και εκδώσει NAVTEX για σεισμικές έρευνες σε περιοχές που υποστηρίζει ότι ανήκουν στη δική της υφαλοκρηπίδα, θεωρείται σχεδόν δεδομένη η θετική ανταπόκριση της Τουρκίας με αποστολή δικών της ερευνητικών πλοίων, με στόχο, όπως λέγεται, την αποτροπή δημιουργίας τετελεσμένων. Όμως αυτή είναι μια πολιτική απόφαση που κανένας δεν μπορεί να την προεξοφλήσει με βεβαιότητα.
Eμπειροι αναλυτές αναφέρουν πως η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης που προβλέπει τη συνεργασία για τις έρευνες υδρογονανθράκων είναι ένα «ισχυρό όπλο» στα χέρια των δύο χωρών. Ωστόσο δεν παραβλέπουν πως η Ελλάδα συνεργάζεται στην περιοχή με ισχυρούς ομίλους αμερικανικών συμφερόντων.
Με δεδομένη την πρόσφατη ένταση που προκλήθηκε με την επίσκεψη του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στη Λιβύη και όσα επακολούθησαν, η τουρκική κυβέρνηση βρίσκεται σε ετοιμότητα. Την περασμένη εβδομάδα ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου συναντήθηκε στο Μαρόκο με την υπουργό Εξωτερικών της κυβέρνησης της Τρίπολης, Νατζλά Μανγκούς.
Μέσα σε αυτό το κλίμα η Τουρκία ετοιμάζεται να στείλει γεωτρύπανό της στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο γενικός διευθυντής της τουρκικής εταιρείας ερευνών πετρελαίου (ΤΡΑΟ) Μελίχ Χαν Μπιλγκίν δήλωσε ότι το καινούργιο γεωτρύπανο «τις επόμενες ημέρες θα σαλπάρει. Η νέα του αποστολή προγραμματίζεται να είναι στη Μεσόγειο, κάνουμε την ακτινογραφία της Γαλάζιας Πατρίδας».
Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν πως τις επόμενες ημέρες η Αγκυρα θα εκδώσει σχετική NAVTEX για να καθορίσει το σημείο ερευνών και δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να κατευθυνθεί σε περιοχές της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Λιβύης στις οποίες στο παρελθόν, όπως λένε, έχουν προηγηθεί σεισμικές έρευνες, αν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα για κάτι τέτοιο. Ωστόσο, δεν αποκλείουν να κατευθυνθεί και εντός της κυπριακής ΑΟΖ.
Πάντως, τους τελευταίους μήνες η Τουρκία αποφεύγει να κατευθυνθεί για έρευνες σε περιοχές που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο και οι προηγούμενες γεωτρήσεις έγιναν σε περιοχές κοντά στις τουρκικές ακτές.
Ομως η επίσκεψη του Νίκου Δένδια στη Λιβύη και το Κάιρο και οι αντιδράσεις της Ελλάδας εναντίον της κυβέρνησης της Τρίπολης έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα τα οποία εξετάζονται με ιδιαίτερη προσοχή. Η συνεχιζόμενη προσέγγιση της Ελλάδας με την Αίγυπτο, με την πρόσφατη συμφωνία για τον καθορισμό περιοχών έρευνας και διάσωσης, αλλά και η δημόσια συζήτηση εντός της Ελλάδας για την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια σε συγκεκριμένες περιοχές, κρατούν σε επιφυλακή τους Τούρκους αξιωματούχους.
Κορώνες κατά ΗΠΑ
Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση όμως, είναι η αντιαμερικανική στάση που τηρεί η τουρκική κυβέρνηση σε πολλά διαφορετικά μέτωπα. Αξιωματούχοι και αναλυτές που μιλούν σε τουρκικά ΜΜΕ παρατηρούν πως καθυστερεί το θέμα του εκσυγχρονισμού των F-16. Τονίζουν πως σε περίπτωση που οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκρίνουν την πώληση των F-16 τα πρώτα μαχητικά θα φθάσουν το 2028, την ώρα που η Ελλάδα θα έχει εκσυγχρονίσει όλα τα F-16, θα χρησιμοποιεί τα γαλλικά μαχητικά Rafale και πιθανότατα θα παραλαμβάνει τα F-35.
Ενα γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν η δήλωση του υπουργού Αμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ, ο οποίος ξεκαθάρισε ότι η χώρα του θα χρησιμοποιήσει το ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400 και όπως δήλωσε, «αυτό μπορεί να γίνει εντός μιας ώρας». Η αντίδραση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ήταν ξεκάθαρη, καθώς τόνισε πως το συγκεκριμένο αντιαεροπορικό σύστημα απειλεί την ασφάλεια των συστημάτων του ΝΑΤΟ και απείλησε την Αγκυρα με νέες κυρώσεις σε περίπτωση που προμηθευτεί νέα ρωσικά οπλικά συστήματα. Ο υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας Σουλεϊμάν Σοϊλού πριν από 15 ημέρες κατηγόρησε ευθέως την Ουάσιγκτον πως βρίσκεται πίσω από το τρομοκρατικό χτύπημα της οδού Ιστικλάλ στην Κωνσταντινούπολη. Στο ίδιο κάδρο έβαλε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την Ελλάδα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Φυσικά μας ενοχλούν οι συμπεριφορές της Δύσης στην Ελλάδα, ειδικά της Αμερικής. Η Αλεξανδρούπολη είναι ένα από τα θέματα αυτά», είχε δηλώσει ο Ερντογάν την προηγούμενη εβδομάδα και είχε υποστηρίξει πως Ελλάδα και Ηνωμένες Πολιτείες φιλοξενούν και στηρίζουν τρομοκρατικές οργανώσεις.
Η αντιπολίτευση
Οι ιδιαίτερα στενές και συμμαχικές σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία σε κάθε τομέα θεωρείται ένας από τους σημαντικούς παράγοντες αυτής της έντονης και σκληρής στάσης της Αγκυρας απέναντι στην Ουάσιγκτον.
Ομως, μέλη της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν πως ένας από τους λόγους είναι και η απότομη οπισθοχώρηση που κάνει η Τουρκία σε σχέση με την πολιτική της με Ισραήλ, Αίγυπτο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία και Συρία.
Η αντιαμερικανική και η ανθελληνική στάση βάζει κάτω από το χαλί τη στροφή 180 μοιρών που κάνουν στα υπόλοιπα ζητήματα, υποστηρίζουν, και δεν αποκλείουν για αυτόν ακριβώς τον λόγο να τηρηθεί ίσως και σκληρότερη στάση κυρίως σε σχέση με την Ελλάδα.