Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε ένας από τους μακροβιότερους πρωθυπουργούς της χώρας και η πολιτική του κληρονομιά εξακολουθεί να συζητείται έντονα
Στις 23 Ιουνίου 1996 έφυγε από τη ζωή ο Ανδρέας Παπανδρέου, μια από τις πιο καθοριστικές πολιτικές φυσιογνωμίες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Ο θάνατός του, σε ηλικία 77 ετών, ήρθε έπειτα από μακρά περίοδο προβλημάτων υγείας και σήμανε το τέλος μιας πολιτικής σταδιοδρομίας η οποία σημάδεψε για περισσότερο από δύο δεκαετίες τον δημόσιο βίο της χώρας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου γεννήθηκε στη Χίο το 1919. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ολοκλήρωσε διδακτορικές σπουδές στα οικονομικά στο Χάρβαρντ. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρέτησε στο αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό ως αναλυτής και απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα. Μετά τον πόλεμο ακολούθησε ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, διδάσκοντας σε πανεπιστήμια όπως το Χάρβαρντ και το Μπέρκλεϊ, στο οποίο και διατέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικών.
Η επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1959, έγινε κατόπιν πρόσκλησης του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος του πρότεινε να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της οικονομικής διοίκησης. Ο Παπανδρέου το αποδέχθηκε, παραιτήθηκε από την αμερικανική υπηκοότητα και ανέλαβε τη διεύθυνση του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών. Λίγα χρόνια αργότερα ασχολήθηκε με την πολιτική, εκλέχθηκε βουλευτής με την Ενωση Κέντρου και ανέλαβε υπουργικές θέσεις στην κυβέρνηση του πατέρα του, Γεώργιου Παπανδρεου.
Κατά την περίοδο της Δικτατορίας (1967–1974), συνελήφθη και κρατήθηκε για μικρό χρονικό διάστημα, προτού του επιτραπεί να φύγει στο εξωτερικό, έπειτα από κινητοποίηση του Αμερικανού προέδρου Λίντον Τζόνσον. Από τη Σουηδία οργάνωσε την αντιδικτατορική του δράση ιδρύοντας το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), το οποίο συντόνιζε πολιτικές και ενημερωτικές πρωτοβουλίες για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Μετά την πτώση της Χούντας και την επιστροφή στη συνταγματική νομιμότητα, ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) το 1974. Το νέο κόμμα εισήγαγε έναν ριζοσπαστικό πολιτικό λόγο, επικεντρωμένο στην κοινωνική δικαιοσύνη, την εθνική ανεξαρτησία και την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας. Το 1981 το ΠΑΣΟΚ επικράτησε στις εθνικές εκλογές με απόλυτη πλειοψηφία και ο Παπανδρέου ανέλαβε πρωθυπουργός.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης του διακυβέρνησης (1981–1989) προώθησε σειρά θεσμικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων: αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, μεταρρυθμίσεις στο οικογενειακό δίκαιο, ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, αύξηση των κοινωνικών δαπανών και ενίσχυση των εργασιακών δικαιωμάτων. Παράλληλα, η εξωτερική πολιτική του κινήθηκε σε γραμμή σχετικής αποστασιοποίησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, με έμφαση στην αυτοδύναμη εθνική στρατηγική και στενότερες σχέσεις με χώρες του Τρίτου Κόσμου και του Κινήματος των Αδεσμεύτων.
Η πολιτική του διαδρομή δεν ήταν χωρίς αντιπαραθέσεις. Η οικονομική του πολιτική οδήγησε σε διεύρυνση του δημοσίου ελλείμματος και αύξηση του κρατικού χρέους. Κατά τη δεύτερη πρωθυπουργική του θητεία (1985–1989), η κυβέρνησή του βρέθηκε στο επίκεντρο πολιτικών σκανδάλων —με κυριότερη την υπόθεση Κοσκωτά— και έντονης πολιτικής πόλωσης. Το 1989 το ΠΑΣΟΚ έχασε την εξουσία και ο Παπανδρέου βρέθηκε αντιμέτωπος με ποινική δίωξη, από την οποία τελικώς απαλλάχθηκε.
Το 1993 επανήλθε στην εξουσία μετά τη νέα εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, η επιδείνωση της υγείας του περιόρισε αισθητά την ενεργό παρουσία του. Οι τελευταίοι μήνες της διακυβέρνησής του χαρακτηρίστηκαν από παρατεταμένη νοσηλεία και σενάρια περί διαδοχής, που οδήγησαν τελικώς στην παραίτησή του τον Ιανουάριο του 1996 και στην ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Κώστα Σημίτη.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε ένας από τους μακροβιότερους πρωθυπουργούς της χώρας και η πολιτική του κληρονομιά εξακολουθεί να συζητείται έντονα. Υπήρξε ιδρυτής θεσμών, διαμορφωτής κοινωνικών μεταρρυθμίσεων αλλά και αντικείμενο έντονης πολιτικής κριτικής. Το όνομά του παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μεταπολιτευτική πορεία της Ελλάδας και την προσπάθεια εκσυγχρονισμού του κράτους υπό όρους κοινωνικής εκπροσώπησης και εθνικής αυτονομίας.
