Η έξαρση της βίας και ιδίως μέσα στις σχολικές κοινότητες είναι ένα φαινόμενο το οποίο προβληματίζει έντονα την κοινωνία αλλά και την πολιτεία. Εκφοβιστικές συμπεριφορές, διαδικτυακές παρενοχλήσεις, περιστατικά με ρατσιστικό πρόσημο, είναι μερικές από τις περιπτώσεις που συναντάνε συχνά οι εκπαιδευτικοί μέσα στα σχολεία, όπως αποτυπώνει στο rethnea.gr η Ραφαέλα Κουτάντου
Παράλληλα, δεν λείπουν ούτε και οι μεμονωμένες συμπεριφορές που προβληματίζουν τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς πολλές φορές: η κατάθλιψη, η απομόνωση, αισθήματα ματαιότητας και απογοήτευσης, συναντώνται κατά κοινή ομολογία συχνά στα παιδιά, γεγονός που όχι μόνο επηρεάζει τις επιδόσεις τους ως μαθητές αλλά και την υγιή ανάπτυξή τους. Και δεν σταματάει εκεί το ζήτημα. Ακόμα και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί συχνά κατακλύζονται από έντονο άγχος, πίεση και άλλες στρεσογόνα συναισθήματα που παρεμποδίζουν συχνά το έργο τους, μιας και οι ίδιοι αντιμετωπίζουν σοβαρά ζητήματα στην καθημερινότητά τους.
Το σχολείο εν γένει μοιάζει ένα «καζάνι που βράζει», κυρίως στις μέρες μας. Εκεί εκδηλώνονται κάθε μέρα πολλά «δυνατά σημεία» και χαρακτηριστικά της κοινωνίας όμως εκεί αναπαράγεται την ίδια στιγμή και όλη η παθογένεια που υπάρχει γύρω μας. Το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Το ζήτημα όλο έχει να κάνει με το ότι απουσιάζει ένας ουσιαστικός σχεδιασμός διαχείρισης όλων αυτών των κρίσεων μέσα στις σχολικές κοινότητες.
Η έλλειψη υποστηρικτικών μηχανισμών προς τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς, αποδεικνύεται συχνά καταστρεπτική, οδηγώντας στο ερώτημα «Πως φτάσαμε εδώ;».
Η «Ψυχική Ανθεκτικότητα» των παιδιών, των εκπαιδευτικών, ακόμη και των γονέων είναι καίρια. Η ανάπτυξη δηλαδή μηχανισμών που θα βοηθήσουν τη σχολική κοινότητα να διαχειρίζεται τις κρίσεις με τις οποίες – φυσιολογικώς – έρχεται αντιμέτωπη. Και σε αυτό, έρχεται να δώσει απάντηση το διεθνές, καινοτόμο μεταπτυχιακό πρόγραμμα που λειτουργεί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης με τίτλο «Ψυχική Ανθεκτικότητα στα Εκπαιδευτικά Πλαίσια». Ένα πραγματικά μοντέρνο μεταπτυχιακό, το οποίο έρχεται να χαρτογραφήσει και να μελετήσει προβλήματα σύγχρονα, απευθυνόμενο κυρίως σε επαγγελματίες της «πρώτης γραμμής» στα ζητήματα παιδείας: εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.ά., διαμορφώνοντας μια νέα γενιά επαγγελματιών εξοπλισμένη με την κατάλληλη γνώση για τη διαχείριση όλων των παραπάνω.
Μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ο διευθυντής του προγράμματος, κ. Αναστάσιος Ματσόπουλος, Ph.D., Aναπληρωτής Καθηγητής Σχολικής Ψυχολογίας, Διευθυντής του Erasmus Mundus Joint Master (Resilience in Educational Contexts) για το Πανεπιστήμιο Κρήτης, Διευθυντής Μονάδας Σχολικής Ψυχολογίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστήμιο Κρήτης, αναλύει τα χαρακτηριστικά του καινοτόμου αυτού μεταπτυχιακού επισημαίνοντας και τονίζοντας πως πρόκειται για ένα «Erasmus mundus» πρόγραμμα, δηλαδή ενός διεθνούς εμβέλειας μεταπτυχιακό, αγγλόφωνο, στο οποίο συμμετέχουν φοιτητές από όλο τον κόσμο και μάλιστα εκτός ΕΕ, πράγμα που ενισχύει τη θέση του Πανεπιστημίου Κρήτης στον παγκόσμιο ακαδημαϊκό χάρτη.
Όπως ο ίδιος εξηγεί το μεταπτυχιακό συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο της Μάλτας, ενώ δεύτερος εταίρος είναι το δικό μας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, τρίτος εταίρος είναι το Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, και τέταρτος εταίρος το Πανεπιστήμιο της Ρουμανίας «Stefan Cel Mare Suceava», ενώ το πρόγραμμα εκ μέρους του Πανεπιστημίου Κρήτης υλοποιείται από τη Μονάδα Σχολικής Ψυχολογίας και των συνεργατών της.
«Οι φοιτητές ξεκινάνε τον Οκτώβριο και κάνουν ένα εξάμηνο στη Μάλτα, τελειώνουν Ιανουάριο, Φλεβάρη έρχονται εδώ στην Κρήτη, κάνουμε εμείς οι συνάδελφοι οι Έλληνες μαθήματα στα αγγλικά, μέχρι αρχές Ιουνίου και μετά οι φοιτητές «σπάνε» σε δύο γκρουπ και οι μισοί πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο στην Πορτογαλία και οι άλλοι μισοί στη Ρουμανία. Ο φοιτητής δηλαδή πραγματοποιεί τρεις μετακινήσεις, τρία εξάμηνα, και στο τέταρτο είναι υποχρεωμένος να υλοποιήσει ένα ερευνητικό πρότζεκτ. Είναι το μόνο μεταπτυχιακό που πραγματεύεται ζητήματα Ψυχικής Ανθεκτικότητας στην Ευρώπη, δεν υπάρχει αντίστοιχο άλλο, με αυτή την έννοια είναι καινοτόμο, είναι πρωτοποριακό, είναι το μόνο Erasmus Mundus που έχει το Π.Κ. στις κοινωνικές επιστήμες με έδρα εδώ το Π.Κ. στο Ρέθυμνο», περιγράφει ο κ. Ματσόπουλος, ο οποίος συμπληρώνει ότι η πρώτη ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών ήρθε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο αγγλόφωνο αυτό πρόγραμμα το εαρινό εξάμηνο 2024, ενώ το πρόγραμμα θα υλοποιείται μέχρι το 2028. «Για το εαρινό του 2026 περιμένουμε 25 φοιτητές, τους έχουμε ήδη επιλέξει, ενώ στην εκπαίδευσή τους συμμετέχουν και διεθνώς αναγνωρισμένοι καθηγητές όπως ο καθ. Michael Ungar (University of Dalhousie, Canada) και η καθ. Linda Theron (University of Pretoria, South Africa)», επισημαίνει ο καθηγητής.
Ο ίδιος τονίζει ότι στο Ρέθυμνο χάρη σε αυτό το μεταπτυχιακό έχουν καταφτάσει φοιτητές από τη Νικαράγουα, την Κολομβία, την Ινδονησία, τη Νιγηρία, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, την Τουρκία, ακόμη και τη Βραζιλία, αποδεικνύοντας πως τα ζητήματα ψυχικής ανθεκτικότητας στα εκπαιδευτικά πλαίσια είναι καθολικά, οικουμενικά, παρά το διαφορετικό κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο που μπορεί να φέρουν οι φοιτητές του.
Η εκπαίδευση της επόμενης γενιάς παιδαγωγών
Το αντικείμενο μελέτης και εξειδίκευσής του εν λόγω μεταπτυχιακού, όπως εξήγησε ο διευθυντής του, κ. Ματσόπουλος, αφορά στην ικανότητα μαθητών και εκπαιδευτικών να αντιμετωπίζουν τις δύσκολες και στρεσογόνες καταστάσεις που βιώνουν εντός του σχολείου. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές διδάσκονται όλες τις θεωρίες, τα μοντέλα, ώστε να αποκτήσουν εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουν αργότερα στον επαγγελματικό τους βίο, ερχόμενοι αντιμέτωποι με διάφορες κρίσεις εντός σχολείου. «Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ένας νέος τομέας έρευνας που έχει να κάνει με το πως προάγουμε την ψυχική υγεία των παιδιών, των εκπαιδευτικών, πως δημιουργούνται οι συνθήκες ώστε να υπάρξουν πολιτικές σχετικά με την προώθηση της ψυχικής υγείας των παιδιών, των εκπαιδευτικών αλλά και των γονέων. Οπότε ο στόχος είναι να καταλάβουμε περισσότερο τους μηχανισμούς της ψυχικής ανθεκτικότητας παιδιών, εκπαιδευτικών, γονέων, και πως μπορούμε να εφαρμόσουμε σε διάφορες χώρες καλές πρακτικές για να βοηθήσουν τα παιδιά να διαχειριστούν το στρες τους, να επιλύσουν προβλήματα, να αυξήσουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη, να εξελιχθούν κοινωνικοσυναισθηματικά», εξηγεί ο καθηγητής.
Το πρόγραμμα είναι προσαρμοσμένο στις σύγχρονες ανάγκες της εκπαιδευτικής κοινότητας, σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο κ. Ματσόπουλος. Ο ίδιος αναλύει τις κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες της εκπαίδευσης στο ελληνικό σχολείο αλλά και παγκοσμίως, αποδεικνύοντας το γιατί είναι σημαντικό να λειτουργούν τέτοια προγράμματα, τα οποία εκπαιδεύουν στην πραγματικότητα τις επόμενες γενιές παιδαγωγών, οι οποίοι θα αντιμετωπίσουν ενδεχομένως πιο αποτελεσματικά τις κρίσεις των σχολικών κοινοτήτων: «Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, υπάρχουν διάφορες κρίσεις, κοινωνικές, πολιτικές, που σίγουρα επηρεάζουν την ψυχική υγεία των παιδιών και των επαγγελματιών και της κοινωνίας ολόκληρης. Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε στην Ελλάδα είναι ότι το σχολείο δεν φτάνει μόνο να παρέχει και να δυναμώνει το γνωστικό κομμάτι του μαθητή, αλλά και να προάγει την ψυχική υγεία του και των εκπαιδευτικών, και των γονέων ιδανικά. Οπότε το κομμάτι της ψυχικής υγείας είναι πολύ κομβικό και προγράμματα Ψυχικής Ανθεκτικότητας έχουν ως στόχο να προάγουν την ψυχική υγεία. Άρα όλα αυτά τα προγράμματα εκτός του ότι είναι μοντέρνα, είναι αναγκαία ώστε να επικεντρωθούμε στο πως μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν δεξιότητες, να διαχειρίζονται στρεσογόνα γεγονότα ή μεταβάσεις στη ζωή τους και άρα να είναι πιο κοντά στην ψυχική υγεία παρά στην παθολογία.
Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και διεθνώς υπάρχει μια έξαρση του σχολικού εκφοβισμού. Αυτό που θέλουμε με τέτοια προγράμματα είναι να διδάξουμε τα παιδιά κάποιες στρατηγικές, να τα ενδυναμώσουμε, να κάνουμε κάποιες βιωματικές ασκήσεις, να δημιουργήσουμε μια κουλτούρα επίλυσης διαφορών τότε αυτό προάγει την ψυχική υγεία και μειώνει τα προβλήματα και τις συγκρούσεις που υπάρχουν ενδεχομένως στα σχολεία. Αυτό είναι ψυχική υγεία. Άρα οι παραβατικές συμπεριφορές που είναι στα ύψη στα ελληνικά σχολεία δείχνει ότι τα σχολεία θέλουν υποστήριξη και έχουν ανάγκη σε αυτό το κομμάτι οπότε εμείς εκπαιδεύουμε την επόμενη γενιά εκπαιδευτικών και όχι μόνο, για να υλοποιηθούν τέτοια προγράμματα, σε όποια σχολεία γίνεται», αναλύει ο καθηγητής, κ. Ματσόπουλος.
Τέλος, ο ίδιος μεταξύ άλλων επισημαίνει ότι οι μεταπτυχιακοί φοιτητές παράγουν και οι ίδιοι γνώση, μελετώντας και εκπονώντας έρευνες, αναφορικά με τα ζητήματα και τους μηχανισμούς της ψυχικής ανθεκτικότητας. «Οι φοιτητές μας συνεχίζουν και οι ίδιοι να εξερευνούν τους μηχανισμούς ψυχικής ανθεκτικότητας. Για παράδειγμα, πως γίνεται οι εκπαιδευτικοί με τόσο στρες που έχουν, να προσαρμόζονται και να είναι αποτελεσματικοί; Για παράδειγμα, στην Ελλάδα έχουμε πολλούς συναδέλφους που είναι αναπληρωτές καθηγητές, αυτό τους δημιουργεί τεράστιο στρες. Είναι ένα συστημικό πρόβλημα, και οι συνάδελφοι πρέπει να βρουν τρόπους για να διαχειριστούν αυτό το στρες και να είναι πιο παραγωγικοί. Οπότε εδώ πάλι εμφανίζεται το κομμάτι της ψυχικής ανθεκτικότητας, ψυχικής υγείας», επισημαίνει ο καθηγητής.
Περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες, μπορεί κανείς να βρει στην ιστοσελίδα του μεταπτυχιακού www.flourishproject.mt.
