Το μικρό περσικό κράτος του Κατάρ βρίσκεται για ακόμη μια φορά στο επίκεντρο της διεθνούς διπλωματίας, αυτή τη φορά για τις προσπάθειες του να απελευθερωθούν οι όμηροι της Χαμάς και να βρουν διέξοδο από τη Γάζα οι ξένοι υπήκοοι.
Την Τετάρτη, η διαμεσολάβηση του Κατάρ οδήγησε σε συμφωνία μεταξύ του Ισραήλ, της Χαμάς και της Αιγύπτου για την απελευθέρωση ξένων υπηκόων και σοβαρά τραυματισμένων Παλαιστινίων από τη Γάζα και το πέρασμά τους σε αιγυπτιακά εδάφη.
Η συμφωνία αυτή ήταν ανεξάρτητη από οποιαδήποτε άλλη διαπραγμάτευση για την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων της Χαμάς, όπως γράφει το CNNi, επικαλούμενο πηγή που δεν κατονομάζει.
Τουλάχιστον 110 άνθρωποι με ξένα διαβατήρια δραπέτευσαν από τη Γάζα, όπως αποκάλυψαν αξιωματούχοι από την παλαιστινιακή πλευρά του περάσματος της Ράφα.
Την ίδια ώρα οι τραυματίες άρχισαν να φτάνουν στο νοσοκομείο Al-Arish της Αιγύπτου, όπως μεταδίδει το ειδησεογραφικό δίκτυο Al-Qahera.
Το Κατάρ διατηρεί αυτή τη στιγμή λεπτές διπλωματικές ισορροπίες, με ορισμένους ειδικούς να αναφέρουν ότι προσώρας την έχουν ωφελήσει. Και αυτό γιατί κάνουν τη χώρα έναν αναντικατάστατο σύμμαχο για την Ουάσινγκτον.
Άλλοι, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι η σχέση του Κατάρ με τη Χαμάς μπορεί να αποτελέσει «αγκάθι».
«Η σχέση του Κατάρ με τη Χαμάς έχει υπάρξει ένα βασικό συστατικό στη στρατηγική διαμεσολάβησης» είπε ο Andreas Krieg, αναπληρωτής καθηγητής του πανεπιστημίου King’s στο Λονδίνο με ειδικότητα στις χώρες του Κόλπου.
«Είναι μια κατάσταση στην οποία το Κατάρ έχει το μονοπώλιο της σχέσης, έχει το μονοπώλιο της διαμάχης γιατί μπορεί να μιλήσει και στις δύο πλευρές με τρόπο που δεν μπορεί να το κάνει κανένας άλλος παγκόσμιος παίκτης» τόνισε χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Η πλούσια από το πετρέλαιο μοναρχία έχει διατηρήσει τις σχέσεις της με τη Χαμάς, όντας παράλληλα, και ένας στενός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή.
Την ίδια ώρα, έχει παρασκηνιακές επαφές με το Ισραήλ.
Ο David Barnea, επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας του Ισραήλ Μοσάντ, ήταν στο Κατάρ κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου για να συζητηθούν οι προσπάθειες απελευθέρωσης των ομήρων, δήλωσαν στο CNNi τρεις πηγές με γνώση του ταξιδιού του.
Προσώρας, η σχέση Χαμάς – Κατάρ φαίνεται πως φέρνει κάποια απτά αποτελέσματα.
Εκτός από τους Παλαιστίνιους και ξένους που έφυγαν από τη Γάζα την Τετάρτη, άλλοι τέσσερις όμηροι της Χαμάς –δύο Ισραηλινοί και δύο Αμερικανοϊσραηλινοί- αφέθηκαν επίσης ελεύθεροι μετά από διαμεσολάβηση του Κατάρ και της Αιγύπτου.
Το Ισραήλ έχει αναγνωρίσει τις προσπάθειες του Κατάρ, με τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας της χώρας Tzachi Hanegbi να δηλώνει ότι παίζει σημαντικό ρόλο στη διευκόλυνση των ανθρωπιστικών λύσεων.
«Οι διπλωματικές προσπάθειες του Κατάρ είναι κρίσιμες αυτή τη χρονική στιγμή» έγραψε στο X, πρώην Τwitter, o Hanegbi.
Ποια είναι η φύση της σχέσης του Κατάρ με τη Χαμάς;
Το 2011, κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, το Κατάρ έχασε την εύνοια ορισμένων εκ των αραβικών γειτόνων του γιατί υποστήριξε διαδηλωτές που προσπαθούσαν να ανατρέψουν καθεστώτα.
Η κατάσταση περιπλέχθηκε ακόμη περισσότερα στα μέση του 2017, όταν η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Κατάρ, κατηγορώντας το ότι υποστηρίζει την τρομοκρατία.
Το Κατάρ αρνήθηκε τις κατηγορίες, ωστόσο πέρασαν αρκετά χρόνια πριν οι σχέσεις των χωρών αποκατασταθούν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2012 επετράπη στη Χαμάς, που έχει και τη στήριξη του Ιράν, να δημιουργήσει πολιτικό γραφείο στη Ντόχα, το οποίο παραμένει μέχρι και σήμερα σε λειτουργία.
Είναι αυτή η σχέση που επέτρεψε στο Κατάρ να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής με τη Χαμάς στη σφοδρή αυτή σύγκρουση με το Ισραήλ.
Παράλληλα, το πρακτορείο Reuters μεταδίδει ότι το Κατάρ πληρώνει τους μισθούς δημόσιων υπαλλήλων στη Γάζα –μόλις ένα μέρος μιας μηνιαίας επιδότησης 30 εκατομμυρίων δολαρίων για οικογένειες, καύσιμα και ηλεκτρικό ρεύμα.
Το μικρό, πλούσιο κράτος φρόντισε, όμως, να διατηρήσει καλές σχέσεις με τις χώρες της Δύσης και πλέον αποτελεί έναν σημαντικό παραγωγό ενέργειας ενώ παράλληλα θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους παγκόσμιους παίκτες στον τομέα του φυσικού αερίου.
Αγοράζει μαζικά όπλα από τις ΗΠΑ και εδώ και δεκαετίες φιλοξενεί μια τεράστια αμερικανική αεροπορική βάση.
Η Ντόχα έγινε το 1996 το πρώτο αραβικό κράτος του περσικού κόλπου που απέκτησε διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, βάζοντας τέλος σε μια πρακτική ετών.
Έκτοτε έχουν υπάρξει σκαμπανεβάσματα στις σχέσεις τους, οι οποίες μάλιστα διεκόπησαν ολοκληρωτικά το 2009 μετά την εισβολή του Ισραήλ στη Γάζα.
Είναι ενδεικτικό, όμως, ότι το καταριανό ειδησεογραφικό δίκτυο Al Jazeera ήταν το πρώτο παναραβικό μέσο που εμφάνισε το Ισραήλ στο χάρτη της περιοχής και κάλεσε αξιωματούχους της χώρας για συνεντεύξεις.
Ποια είναι η στρατηγική του Κατάρ
Ο Krieg είπε πως το Κατάρ προσπαθεί να αποκτήσει μια θέση στο διπλωματικό τραπέζι.
Ένας από τους στόχους φαίνεται ότι ήταν να καθυστερήσει η χερσαία επιχείρηση στη Γάζα.
Το Ισραήλ, ωστόσο, ξεκίνησε την χερσαία επιχείρηση την περασμένη Παρασκευή, με Αμερικανούς αξιωματούχους να δηλώνουν στο CNNi ότι πρόκειται για μια περίπλοκη προσπάθεια για να σωθούν οι περισσότεροι από 200 όμηροι που κρατούνται από τη Χαμάς.
Το Σάββατο, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ Majed Al-Ansari δήλωσε στο CNNi ότι οι διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των ομήρων γίνονται πιο δύσκολες αλλά συνεχίζονται, παρά την κλιμάκωση στο πεδίο των μαχών.
Η διαμεσολάβηση για την απελευθέρωση των ισραηλινών ομήρων είναι μια χρήσιμη οδός για τη διπλωματία του Κατάρ, όπως αναφέρει ο Krieg, υπενθυμίζοντας πως πολλοί από τους ομήρους έχουν αμερικανική ή ευρωπαϊκές υπηκοότητες.
Έτσι πολλές χώρες στηρίζουν τις προσπάθειες της Ντόχα.
«Η διαμεσολάβηση είναι εδώ και καιρό μια από τις πιο… εμπορεύσιμες δεξιότητες του Κατάρ» δήλωσε ο Joost R. Hiltermann, διευθυντής του προγράμματος Μέσης Ανατολής – Βόρειας Αφρικής στο think tank International Crisis Group, αναφερόμενος στην μακρά ιστορία εμπλοκής του Κατάρ σε τέτοιες διαπραγματεύσεις.
Η Ντόχα υπήρξε ο μεσάζοντας για μια ιστορική συμφωνία μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ στον Σεπτέμβριο, που προέβλεπε την απελευθέρωση πέντε Αμερικανών από ιρανικές φυλακές.
Η απελευθέρωση των Αμερικανών ήταν μόνο ένα μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, το «ξεπάγωμα» ιρανικών χρημάτων συνολικού ύψους 6 δισεκατομμυρίων.
Το Κατάρ είχε αναλάβει και αντίστοιχο ρόλο στα τέλη του 2022, διευκολύνοντας τις συζητήσεις για τα πυρηνικά του Ιράν μεταξύ της Τεχεράνης και της Ουάσινγκτον.
Το 2021, το Κατάρ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, διασφαλίζοντας όχι μόνο την ασφάλεια των Αμερικανών αλλά λειτουργώντας και σαν προστατευτική δύναμη απέναντι στους Ταλιμπάν, με τους οποίους το Κατάρ διατηρεί διπλωματικές σχέσεις.
Αποτελεί πρόβλημα για το Κατάρ η Χαμάς μετά την επίθεση του Οκτωβρίου;
Η Ντόχα έχει δεχτεί έντονη κριτική από το Ισραήλ και τη Δύση για τις σχέσεις της με τη Χαμάς.
Και παρά τις διαμεσολαβητικές της προσπάθειες, ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών Eli Cohen κατηγόρησε το Κατάρ την περασμένη εβδομάδα ότι χρηματοδοτεί τη Χαμάς και κρύβει τους ηγέτες της.
«Το Κατάρ, που χρηματοδοτεί και προσφέρει καταφύγιο στους ηγέτες της Χαμάς, μπορεί να επηρεάσει και να επιτρέψει την άμεση και άνευ όρων απελευθέρωση όλων των ομήρων που κρατούνται από τους τρομοκράτες. Εσείς, τα μέλη της διεθνούς κοινότητας θα πρέπει να απαιτήσετε το Κατάρ να κάνει ακριβώς αυτό» είπε ο Cohen σε συνάντηση υψηλόβαθμων αξιωματούχων στα Ηνωμένα Έθνη.
Το Κατάρ απάντησε ότι «εξεπλάγη και απογοητεύτηκε» από τα σχόλια του Ισραηλινού υπουργού, την ώρα που η χώρα προσπαθεί να διασφαλίσει την απελευθέρωση των ομήρων και να βοηθήσει στην αποκλιμάκωση της έντασης στην περιοχή.
Προειδοποίησε δε πως αυτές οι «προκλητικές δηλώσεις» μπορεί να υπονομεύσουν τις διαμεσολαβητικές προσπάθειες και να θέσουν σε «κίνδυνο ανθρώπινες ζωές».
Ο Krieg τονίζει πως αρκετοί Καταριανοί έχουν –στα κρυφά φυσικά- επιφυλάξεις για τις σχέσεις της χώρας με τη Χαμάς και πιστεύουν ότι αυτή πρέπει να επανεξεταστεί.
Η αμερικανική εφημερίδα Washington Post, επικαλούμενη τέσσερις διπλωμάτες, έγραψε την Τρίτη ότι ΗΠΑ και Κατάρ συμφώνησαν να ξανασυζητήσουν τη σχέση της Ντόχα με τη Χαμάς μόλις επιλυθεί η κρίση με τους ισραηλινούς ομήρους.
Η συμφωνία αυτή έγινε κατά τη διάρκεια των πρόσφατων επαφών του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν και του Εμίρη του Κατάρ στη Ντόχα.
Μάλιστα, η ίδια εφημερίδα έγραψε πως αυτή η «επανεξέταση» θα σημαίνει και την απομάκρυνση των ηγετών της Χαμάς από το Κατάρ.
Ο Krieg εκτιμά ότι είναι μάλλον δύσκολο το Κατάρ να δείξει την πόρτα της εξόδου στη Χαμάς αλλά ενδεχομένως να απομακρυνθεί από την ομάδα, όπως έκανε από τους Ταλιμπάν, που επίσης διατηρούν γραφεία στην καταριανή πρωτεύουσα.
«Το Κατάρ παίζει έναν εξαιρετικό ρόλο στις διαπραγματευτικές προσπάθειες» είπε ο Hiltermann, συμπληρώνοντας:
«Αλλά υπάρχει ένα πολιτικό μπλοκ στις ΗΠΑ που είναι δυσαρεστημένο με το πόσο κοντά είναι το Κατάρ με τη Χαμάς».
Δύο μέλη του κογκρέσου από την ρεπουμπλικανική πτέρυγα έχουν ζητήσει από το Κατάρ να «διώξει την ηγεσία της Χαμάς από τη Ντόχα».
Ο Hiltermann εκτιμά, ωστόσο, ότι εάν η Χαμάς εκδιωχθεί από τη Ντόχα μπορεί να πέσει ακόμη περισσότερο στην αγκαλιά του Ιράν –κίνηση που τελικά περισσότερο θα βλάψει παρά θα βοηθήσει.
«Θα χαθεί η δυνατότητα επαφής» είπε χαρακτηριστικά, τονίζοντας παράλληλα:
«Και αυτές οι επαφές μπορεί να είναι χρήσιμες στο μέλλον».
Το Ισραήλ, ωστόσο, έχει διαμηνύσει ότι σκοπεύει να καταστρέψει τη Χαμάς «μια και καλή» για να μην την απειλήσει ποτέ ξανά, κάτι που θα σημαίνει ότι το Κατάρ δεν θα χρειάζεται πια ως διαμεσολαβητής.