Λένε ότι τα πρώτα θύματα του πολέμου, εκτός φυσικά από τις ανθρώπινες ζωές που είναι η υπέρτατη αξία, είναι η αλήθεια και ο πολιτισμός. Η μάχη της προπαγάνδας είναι αναπόσπαστο συστατικό των πολεμικών συρράξεων είτε μιλάμε για θερμή είτε για «ψυχρή» σύγκρουση. Ταυτόχρονα, η τέχνη και οι εκπρόσωποί της, ζωντανοί ή πεθαμένοι βρίσκονται στο στόχαστρο, αφού ο πολιτισμός είναι ένα από τα βασικά πεδία «μαχών» που επενδύουν οι αντιμαχόμενες πλευρές. Και σε αυτό το πεδίο δεν γίνονται εκπτώσεις. Για να μιλήσουμε με ποδοσφαιρικούς όρους «τους παίρνει όλους η μπάλα». Ωστόσο, είναι και αυτοί που με το ανεξάρτητο πνεύμα τους εναντιώνονται στον παραλογισμό του πολέμου.
Στην περίπτωση του αποκλεισμού διανοούμενων και καλλιτεχνών τόσο αυτή όσο και η προηγούμενη εβδομάδα ήταν πολύ διδακτική και μάλιστα έφτασε σε ακραία σημεία που δεν μπορούσαμε να φανταστούμε. Συμβαίνει στις πολεμικές συνθήκες για λόγους συμβολισμού και οικονομικών κυρώσεων, καλλιτέχνες και πολιτιστικοί φορείς να δέχονται τις επιπτώσεις λόγω της εθνικής καταγωγής τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ένας από τα πιο διάσημα θύματα αυτής της κατάστασης είναι ο αρχιμουσικός Valery Gergiev, ο οποίος εκδιώχθηκε από όλες τις θέσεις που κατείχε, με τη Σκάλα του Μιλάνου να απαιτεί για τη συνεργασία του να αποκηρύξει τον πόλεμο και τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Όπως δήλωσε και η διάσημη σοπράνο Άννα Νετρέμπκο, η οποία καταδίκασε την εισβολή, δεν είναι σωστό να επιβάλεις σε κάποιον δημόσιες δηλώσεις.
Πιο πρόσφατο γεγονός, για να μην μιλήσουμε για τις ακυρώσεις παραστάσεων των Μπολσόι και γκαλά όπερας, όπως έκανε και στη χώρα μας η κα Λίνα Μενδώνη, είναι η απόφαση του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Febiofest να αφαιρέσει το Βραβείο «Cristian» από τον πολυβραβευμένο σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα, που δεν είναι καν Ρώσος. Και αυτό γιατί την παραμονή της επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία αποδέχθηκε την πρόταση του Ρώσου υπουργού Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού να γίνει διευθυντής του Κεντρικού Ακαδημαϊκού Θεάτρου του Ρωσικού Στρατού στη Μόσχα, είπε στο τσεχικό πρακτορείο ČTK, ο διευθυντής του Φεστιβάλ, Καμίλ Σπασίλ. Ο Κουστουρίτσα είπε ότι η πρόταση του Ρώσου υπουργού να διευθύνει το κεντρικό θέατρο του στρατού «με μεγάλη ιστορία και παράδοση» ήταν «μεγάλη τιμή» για αυτόν.
‘Ένα άλλο κωμικοτραγικό γεγονός είναι ότι το Πανεπιστήμιο του Μιλάνο Μπικόκα έβγαλε ανακοίνωση ότι ακυρώνονται τα μαθήματα του σημαντικού μελετητή της ρωσικής λογοτεχνίας Ιταλού Πάολο Νόρι, που είχαν ως θέμα τον Ντοστογιέφσκι. Ο Νόρι έδωσε στη δημοσιότητα ένα βίντεο όπου περιγράφει την όλη κατάσταση με φανερή τη συγκίνησή του αλλά και τον προβληματισμό του για το πού οδηγούμαστε. Μετά από τον αυτονόητο σάλο που προκλήθηκε στα social media -μιλάμε για διδασκαλία από Ιταλό καθηγητή του έργου ενός από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες όλων των εποχών που πέθανε το 1881- το πανεπιστήμιο πήρε πίσω την απόφασή του και τα μαθήματα θα γίνουν.
Από την άλλη πλευρά ηρωικοί καλλιτέχνες με υψηλές θέσεις σε πολιτιστικούς φορείς στη Ρωσία εναντιώθηκαν στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και στον Ρώσο σύγχρονο απολυταρχικό «τσάρο» Βλαντιμίρ Πούτιν. Πιο ηχηρή παραίτηση ήταν αυτή της Έλενα Κοβάλσκαγια από το κρατικό θέατρο της Μόσχας Meyerhold, η οποία μάλιστα χαρακτήρισε τον Πούτιν «δολοφόνο», υψώνοντας δυναμική για τα πολιτιστικά δρώμενα της Ευρώπης και του κόσμου αντιπολεμική φωνή. Μεγάλο θόρυβο προκάλεσε και η παραίτηση του λιθουανικής καταγωγής καλλιτεχνικού διευθυντή του Θεάτρου Μαγιακόφσκι, Μιντάουγκας Καρμπαούσκις, Σε συνέχεια της παραίτησης της Κοβάλσκαγια και άλλων ανθρώπων της τέχνης έγραψε με ανάρτησή του στα social media «Φεύγω κι εγώ».
Ακόμη και στο θέατρο Μπολσόι, που ήταν από τα πρώτα θύματα του πολέμου με την ακύρωση παραστάσεων στη Δύση, ανακοίνωσε ότι η πρεμιέρα του μπαλέτου “The Art of Fugue”, η οποία ήταν προγραμματισμένη για τις 30 Μαρτίου, δεν θα πραγματοποιηθεί. Μάλιστα, ο επίσης διάσημος Αλεξέι Ρατμάνσκι, χορογράφος και σκηνοθέτης της παράστασης, έφυγε από τη Ρωσία φέρεται δηλώνοντας ότι «όταν έρθει η ώρα, ελπίζω να επιστρέψω στη Μόσχα για να ολοκληρώσω αυτήν την παραγωγή».
Όλα αυτά τα δυστοπικά και απαισιόδοξα φαινόμενα αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα των διεθνών σχέσεων καθώς και τις καταστροφικές συνέπειες ενός πολέμου, πέρα από το πιο σημαντικό ζήτημα που είναι οι απώλειες ανθρώπινων ζωών. Τα χτυπήματα στον πολιτισμό δημιουργούν τραύματα που δεν επουλώνονται εύκολα, ακριβώς γιατί οι τέχνες και η λογοτεχνία μιλούν στο θυμικό και την ψυχή των ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα διαμορφώνουν την αισθητική μας.
Αυτός ο ιδιότυπος δυτικός μακαρθισμός που εξελίσσεται αυτές τις μέρες του πολέμου, καθώς και η γενναία στάση των εν Ρωσία ανθρώπων του πολιτισμού να εναντιωθούν στον πόλεμο του αυταρχικού Πούτιν, είναι ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον. Και σε αυτό το θέμα, αν θέλουμε να είμαστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας οφείλουμε να είμαστε με την ελευθερία της πολιτιστικής έκφρασης, την εναντίωση στους αποκλεισμούς και φυσικά στο πλευρό όσων εναντιώνονται στα ολοκληρωτικά καθεστώτα και μάχονται για την ΕΙΡΗΝΗ.