Πόλεμος Ισραήλ και Ιράν: 58 χρόνια έχθρας και συγκρούσεων – Το χρονικό της διαμάχης

Τον τελευταίο χρόνο, το Ιράν ήταν ένας από τους πιο αυστηρούς επικριτές του Ισραήλ για τους βομβαρδισμούς στη Γάζα -πιστό στην πολιτική που ακολουθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Το παλαιστινιακό ζήτημα βρίσκεται στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο χωρών και η Τεχεράνη προειδοποίησε από την πρώτη στιγμή το Ισραήλ και τις ΗΠΑ για τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Γάζα αλλά και τις γύρω περιοχές -τον Λίβανο και τη Συρία.

Οι σχέσεις Ισραήλ – Ιράν δεν ήταν πάντοντε εχθρικές. Αντίθετα από το 1925 έως και το 1979, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Παχλαβί, τα δύο κράτη είχαν φιλικούς δεσμούς, με το Ιράν να είναι το δεύτερο μουσουλμανικό κράτος που αναγνώρισε το Ισραήλ μετά από την ίδρυσή του το 1948.

Μάλιστα, το Ιράν ήταν ένα από τα 11 κράτη -μέλη μιας ειδικής επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών που δημιουργήθηκε το 1947 για να αναζητήσει λύση για την Παλαιστίνη όταν οι Βρετανοί εγκατέλειψαν τον έλεγχο της περιοχής. Ήταν μια από τις χώρες που ψήφισε κατά του σχεδίου διαχωρισμού της Παλαιστίνης των Ηνωμένων Εθνών, εκφράζοντας ανησυχία για έκρηξη βίας στην περιοχή.

Το Ιράν, η Ινδία και η Γιουγκοσλαβία παρουσίασαν ένα εναλλακτικό σχέδιο, μια ομοσπονδιακή λύση, που θα επέτρεπε στην Παλαιστίνη να είναι κράτος με μια κυβέρνηση αλλά να διαχωρίζεται σε αραβικά και εβραϊκά καντόνια.

H Τεχεράνη και το Τελ Αβίβ είχαν εκείνη την εποχή εκτεταμένη στρατιωτική συνεργασία και αντάλλασσαν πληροφορίες ασφαλείας, την οποία όμως δεν διατυμπάνιζαν για να μην προκαλέσουν τα αραβικά κράτη.

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν όταν έγινε πρωθυπουργός του Ιράν ο Μοχάμεντ Μοσαντέκ το 1951, που ήθελε να εθνικοποιήσει τη βιομηχανία πετρελαίου της χώρας και έκοψε τους δεσμούς με το Ισραήλ, θεωρώντας ότι εξυπηρετούσε δυτικά συμφέροντα.

Το χρονικό από το 1967 μέχρι σήμερα

Οι εντάσεις και οι διαξιφισμοί ήταν συχνοί τις επόμενες δεκαετίες, με Ισραήλ και Ιράν να συγκρούονται και να ανταλλάσσουν πυρά κυρίως εν κρυπτώ.

1967

Τις πρώτες ημέρες της διαμάχης, το Ιράν πήρε τον έλεγχο του Ερευνητικού Αντιδραστήρα της Τεχεράνης, που αναπτύχθηκε στα πλαίσια του αμερικανικού προγράμματος «Atoms for Peace», δηλαδή «Άτομα για την Ειρήνη».

1979

• Ο σάχης Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί του Ιράν αρρώστησε βαριά και στη συνέχεια εγκατέλειψε τη χώρα, όταν ο λαός διαδήλωνε μαζικά εναντίον του. Διατηρούσε οικονομικούς δεσμούς αλλά και συνεργασία ασφαλείας με το Ιράν.

• Ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Μουσαβί Χομεϊνί, πρών ανώτατος ηγέτης του Ιράν, επέστρεψε στην Τεχεράνη, με την ισλαμική επανάσταση να του δίνει την εξουσία της χώρας.

Σπουδαστές πήραν τον έλεγχο της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη, κρατώντας ομήρους για 444 ημέρες. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ρίχνει ρυθμούς, μετά από διεθνείς πιέσεις. Το νέο καθεστώς αναλαμβάνει την εξουσία και χαρακτηρίζει το Ισραήλ μέγιστο εχθρό.

2002

Αύγουστος: Δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας και ιρανική πολιτική ομάδα της αντιπολίτευσης αποκαλύπτουν τις μυστικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου στη Νατάνζ.

2003

Ιούνιος: Η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία κάθονται στο «τραπέζι» με το Ιράν για να θέσουν επί τάπητος τα πυρηνικά της χώρας.

Οκτώβριος: Μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, το Ιράν «παγώνει» τον εμπλουτισμό ουρανίου.

2006

Φεβρουάριος: Τρία χρόνια μετά από την αναστολή του προγράμματος εμπλουτισμού ουρανίου, ο νεοεκλεγείς τότε σκληροπυρηνικός πρόεδρος του Ιράν Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ ανακοίνωσε ότι οι εργασίες θα επανεκκινήσουν. Η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία αρνούνται να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις.

2009

Ιούνιος: Παρά τις κατηγορίες για νοθεία, ο Αχμεντινετζάντ επανεκλέγεται πρόεδρος του Ιράν, κάτι που οδήγησε σε έντονες διαμαρτυρίες -γνωστές ως «Πράσινο Κίνημα»- και βίαιη καταστολή από πλευράς της κυβέρνησης.

Οκτώβριος: Υπό την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα, οι ΗΠΑ και το Ιράν ανοίγουν έναν κρυφό δίαυλο επικοινωνίας για την ανταλλαγή μηνυμάτων στο σουλτανάτο του Ομάν. Το 2010, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν γίνεται βασικός στόχος ενώ γίνεται γνωστό πως ο ιός ηλεκτρονικών υπολογιστών Stuxnet, κοινό δημιούργημα ΗΠΑ και Ισραήλ, κατέστρεψε ιρανικούς φυγοκεντρητές.

2015

14 Ιουλίου: Το Ιράν και διεθνείς δυνάμεις ανακοινώνουν μια μακροπρόθεσμη πυρηνική συμφωνία, που περιόριζε τον εμπλουτισμό ουρανίου από πλευράς της Τεχεράνης με αντάλλαγμα τη μερική άρση οικονομικών κυρώσεων.

2018

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου λέει ότι έχει στην κατοχή του δεκάδες χιλιάδες σελίδες δεδομένων που αποδεικνύουν ότι το Ιράν συγκάλυψε το πυρηνικό του πρόγραμμα πριν υπογράψει τη συμφωνία με τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις το 2015. Πρώην επικεφαλής της Μοσάντ επιβεβαιώνει ότι οι πληροφορίες αυτές εκλάπησαν από χρηματοκιβώτια στην Τεχεράνη από μη ισραηλινούς πράκτορες.

Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποσύρθηκε μονομερώς από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν.

2020

Το Ισραήλ φέρεται να αύξησε τις επιθέσεις του κατά του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος μετά από την κατάρρευση της συμφωνίας του 2015, η οποία είχε ως βασικό στόχο να αποτρέψει την Τεχεράνη από το να αναπτύξει πυρηνικά όπλα.

Ιούλιος: Μια μυστηριώδης έκρηξη καταστρέφει εργοστάσιο παραγωγής φυγοκεντρητών στις πυρηνικές εγκαταστάσεις Νατάνζ. Το Ιράν κατηγορεί το Ισραήλ για την έκρηξη.

Νοέμβριος: Ο ανώτερος ιρανός στρατιωτικός πυρηνικός επιστήμονας, Μοχσέν Φαχριζαντέχ, δολοφονείται από τηλεχειριζόμενο πυροβόλο όπλο ενώ βρισκόταν σε αυτοκίνητο σε περιοχή έξω από την Τεχεράνη. Ανώτερος αξιωματικός ασφαλείας κατηγόρησε το Ισραήλ ότι χρησιμοποίησε ηλεκτρονικές συσκευές για να σκοτώσει από μακριά τον επιστήμονα, που θεωρείται ο «πατέρας» του ιρανικού στρατιωτικού πυρηνικού προγράμματος του 2000.

2021

11 Απριλίου: Επίθεση βάζει στο «στόχαστρο» τις υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Νατάνζ, με την Τεχεράνη να δείχνει πάλι ως ένοχο το Ισραήλ. Το Τελ Αβίβ δεν ανέλαβε την ευθήνη της επίθεσης, ωστόσο ισραηλινά ΜΜΕ μετέδωσαν ότι η κυβέρνηση της χώρας ήταν αυτή που ενορχήστρωσε την κυβερνοεπίθεση που προκάλεσε blackout στις εγκαταστάσεις.

16 Απριλίου: Το Ιράν ξεκινάει τον εμπλουτισμό ουρανίου μέχρι το 60%, το υψηλότερο ποσοστό μέχρι τότε και ένα «βήμα» πριν το 90% που απαιτείται για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.

2022

Ιούνιος: Το Ιράν κατηγορεί το Ισραήλ ότι δηλητηρίασε δύο πυρηνικούς επιστήμονες από διαφορετικές πόλεις μέσα σε διάστημα τριών ημερών. Οι συνθήκες των θανάτων τους παραμένουν, ωστόσο, θολές μέχρι και σήμερα.
2023

7 Οκτωβρίου 2023: Μαχητές της Χαμάς από τη Λωρίδα της Γάζας εισέβαλαν στο Ισραήλ, σκοτώνοντας 1.200 ανθρώπους και παίρνοντας 250 αιχμαλώτους. Το Ισραήλ απάντησε άμεσα, με τις πολεμικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα να συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Το Ισραήλ, που εδώ και δεκαετίες δίνει όπλα και χρήματα στη Χαμάς, προσφέρεται να στηρίξει τους μαχητές της.

2024

14 Φεβρουαρίου: Ισραηλινό σαμποτάζ προκαλεί σειρά εκρήξεων σε ιρανικό αγωγό φυσικού αερίου, που ενώνει τις δυτικές επαρχίες Τσαχαρμαχάλ και Μπαχτιαρί με τις πόλεις στην Κασπία Θάλασσα.

1 Απριλίου: Ισραηλινή αεροπορική επιδρομή καταστρέφει το προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό της Συρίας, σκοτώνοντας 16 ανθρώπους. Μεταξύ των θυμάτων ήταν και δύο Ιρανοί στρατηγοί.

14 Απριλίου: Το Ιράν εξαπέλυσε μια άνευ προηγουμένου επίθεση με πυραύλους και drone κατά του Ισραήλ. Ως απάντηση στην επίθεση στη Δαμασκό, η Τεχεράνη εκτόξευσε 300 πυραύλους και δεκάδες drone κατά του Ισραήλ. Παρόλα αυτά, το Ισραήλ, με τη βοήθεια των ΗΠΑ και των υπόλοιπων συμμάχων του, κατάφεραν να αναχαιτίσουν τα περισσότερα πυρά.

19 Απριλίου: Το Ιράν κατηγορεί το Ισραήλ ότι χτύπησε σύστημα αεροάμυνας κοντά στο αεροδρόμιο του Ισφαχάν.

31 Ιουλίου: Ο ηγέτης της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια δολοφονείται από αεροπορική επιδρομη κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Τεχεράνη. Η Τεχενάρη κατηγορεί ξανά το Ισραήλ, που άλλωστε είχε διαμηνύσει ότι θα σκοτώσει τον Χανίγια αλλά και τους υπόλοιπους ηγέτες της Χαμάς μετά από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου.

27 Σεπτεμβρίου: Ισραηλινή αεροπορική επιδρομή σκοτώνει τον ηγέτη της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα. Η Χεζμπολάχ ήταν η πρώτη ένοπλη ομάδα της περιοχής με ιρανική στήριξη, που δημιουργήθηκε μάλιστα από μέλη των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης που ταξίδεψαν στον Λίβανο το 1982.

1 Οκτωβρίου: Το Ιράν εξαπολύει τη δεύτερη ευθεία επίθεσή του κατά του Ισραήλ, με το στρατό της χώρας και τους δυτικούς συμμάχους της να εξουδευτερώνουν τους περισσότερους από τους πυραύλους.

16 Οκτωβρίου: Το Ισραήλ σκοτώνει τον ηγέτη της Χαμάς Γιαχία Σινουάρ στη Λωρίδα της Γάζας.

26 Οκτωβρίου: Το Ισραήλ επιτίθεται για πρώτη φορά ανοιχτά στο Ιράν, βάζοντας στο στόχαστρό του συστήματα αεράμυνας και εγκαταστάσεις που σχετίζονται με το πυρηνικό του πρόγραμμα.

2025

30 Απριλίου: Το Ιράν εκτελεί άνδρα που υποστηρίζει ότι συνεργαζόταν με την ισραηλινή Μοσάντ και φέρεται να έπαιξε ρόλο στη δολοφονία του συνταγματάρχη των Φρουρών της Επανάστασης Χασάν Σαγιάντ Χοντάεϊ στην Τεχεράνη στις 22 Μαΐου 2022.

13 Ιουνίου: Το Ισραήλ εξαπολύει δύο επιθέσεις στην «καρδιά» των πυρηνικών και στρατιωτικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Όπως έγινε γνωστό, χρησιμοποίησε μαχητικά και drone που είχε περάσει στη χώρα παράνομα για να επιτεθούν σε εγκαταστάσεις – κλειδιά και να σκοτώσουν ανώτερους στρατηγούς και επιστήμονες.

14 Ιουνίου: Το Ισραήλ επεκτείνει τις αεροπορικές του επιδρομές και βάλλει κατά ενεργειακών στόχων στο Ιράν. Η Τεχεράνη συνεχίζει να εκτοξεύει πυραύλους και drone κατά ισραηλινών εδαφών.

15 Ιουνίου: Ο IDF συνεχίζει τους βομβαρδισμούς στο Ιράν για τρίτη ημέρα ενώ απειλεί να κλιμακώσει ακόμη περισσότερο τις επιθέσεις του. Μερικοί ιρανικοί πύραυλοι καταφέρνουν να περάσουν τα συστήματα αεράμυνας του Ισραήλ, χτυπώντας κτήρια στην «καρδιά» της χώρας. Οι προγραμματισμένες συζητήσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ, που είχαν προγραμματιστεί το επόμενο διάστημα στο Ομάν, έχουν πλέον ακυρωθεί.