Οταν σκλήρυναν οι κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Μόσχα αποφάσισε να δημιουργήσει ένα παράλληλο, «σκιώδες» ναυτιλιακό σύστημα δίπλα στο νόμιμο. Ετσι, το 2022 παρουσιάστηκε έκρηξη στις πωλήσεις παλιών και πολύ παλιών πλοίων μεταφοράς πετρελαίου, που σε άλλες περιπτώσεις θα οδηγούνταν για σκραπ. Ηταν τέτοια η ζήτηση μάλιστα που, σε πολλές περιπτώσεις, τάνκερ πωλήθηκαν ενώ είχαν οδηγηθεί σε διαλυτήρια!
«Χρυσές δουλειές»
Εκείνη τη χρονιά εκτινάχθηκαν φυσικά και οι τιμές των μεταχειρισμένων πετρελαιοφόρων πλοίων, ειδικά των Aframaxes που μπορούν να μεταφέρουν έως και 600.000 βαρέλια, το τυπικό μέγεθος που χρησιμοποιείται για τη φόρτωση αργού Ουραλίων στα λιμάνια της Βαλτικής. Κατά 86% αυξήθηκε η τιμή (από 11,8 εκατ. δολάρια σε 22 εκατ. δολάρια) των Aframaxes εικοσαετίας, σύμφωνα με την εταιρεία αποτίμησης VesselsValue, που κατέγραψε 148 πωλήσεις Aframaxes, αύξηση 5% από την ίδια περίοδο του 2021.
Το ότι πρόκειται για πολύ παλιά πλοία και μάλιστα οδηγούμενα προς σκραπ, πολλές φορές προκαλεί ένα άλλο πρόβλημα: ότι είναι πλοία-φαντάσματα, σε πολλές περιπτώσεις δεν διαθέτουν τα απαραίτητα έγγραφα, όπως καταγράφηκε με τη σύλληψη του πλοιάρχου του δεξαμενόπλοιου «Borakay» από το Γαλλικό Πολεμικό Ναυτικό. Είναι, δε, ενδιαφέρον ότι το συγκεκριμένο τάνκερ φέρεται να έχει χρησιμοποιηθεί από τη ρωσική πλευρά και ως χώρος απογείωσης των drones που πέταξαν πάνω από τη Δανία τις προηγούμενες ημέρες.
Αλλάζουν σημαίες εν πλω
Ο ρωσικός «σκιώδης» στόλος φέρεται να χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα παραπλανητικών τακτικών για να αποφύγει τις κυρώσεις. Κυριότερες είναι οι «μεταγγίσεις» του πετρελαίου από πλοίο σε πλοίο (STS), η συσκότιση AIS (σύστημα αυτόματης αναγνώρισης), το spoofing – δηλαδή παραποίηση των θέσεών τους και μετάδοση ψευδών δεδομένων, η αλλαγή ονόματος ή ακόμη και ταυτότητας (αριθμός ΙΜΟ).
Στα δεξαμενόπλοια αυτά χρησιμοποιούνται κυρίως σημαίες από Λιβερία, Γκαμπόν, Νήσους Κουκ, Εσουατίνι, Νήσους Μάρσαλ, Παναμά, Μάλτα ή ακόμα και… Ρωσία, καθώς ένας αριθμός πλοίων προστίθεται στην κρατική ναυτιλιακή SCF ή σε ραγδαία ανερχόμενους αστέρες της ρωσικής (και όχι μόνο) επιχειρηματικής σκηνής. Πολλές φορές, μάλιστα, τα πλοία αυτά αλλάζουν σημαίες ακόμα και εν πλω (!) για να κάνουν πιο δύσκολο τον εντοπισμό τους από τις ευρωπαϊκές αρχές.
Εκθεση του Ευρωκοινοβουλίου εκτιμά ότι τα ρωσικά πετρελαιοειδή που μεταφέρονται με «σκιώδη» δεξαμενόπλοια κατευθύνονται σε ολοένα μεγαλύτερο αριθμό χώρων, με κυριότερους αγοραστές την Τουρκία, την Κίνα και τη Βραζιλία, ενώ το KSE (Οικονομική Σχολή Κιέβου) υπολογίζει ότι τον περσινό Απρίλιο, ο ρωσικός «σκιώδης» στόλος μετέφερε περίπου 92,4 εκατομμύρια βαρέλια, που αντιστοιχούν στο περίπου 82% του συνόλου των εξαγωγών μέσω της Βαλτικής Θάλασσας. Το Center for the Study of Democracy υπολογίζει ότι με αυτή την πρακτική έως και το 25% του διυλισμένου πετρελαίου που εισάγει η Ευρώπη εξακολουθεί να προέρχεται από τη Ρωσία!
Η S&P Global εκτιμά ότι υπάρχουν περίπου 591 δεξαμενόπλοια του στόλου που μεταφέρουν το ρωσικό πετρέλαιο, ενώ το Κέντρο Ερευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA) αναφέρει ότι τρία «σκιώδη» δεξαμενόπλοια αναχωρούν από ρωσικά λιμάνια καθημερινά. Οι εκτιμήσεις είναι συγκρατημένες, λόγω του γεγονότος ότι κάποια από τα καράβια εξυπηρετούν συχνά πολλαπλούς πελάτες, μεταφέροντας δηλαδή και φορτία που δεν υπόκεινται σε κυρώσεις, κάτι που περιπλέκει τις προσπάθειες παρακολούθησης και επιβολής των κυρώσεων.
Οι μεταγγίσεις
Τον Δεκέμβριο του 2023, στον Λακωνικό κόλπο, 12 πλοία είναι ακινητοποιημένα. Πρόκειται για παλιά τάνκερ, τα οποία περιμένουν τη σειρά τους για κοντραμπάντο σε απόσταση λίγο μεγαλύτερη από τα 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές – σε διεθνή ύδατα, εκεί που οι ελληνικές αρχές δεν μπορούν να επέμβουν. Τα τάνκερ αυτά ήταν μόνο κάποια απ’ όσα έκαναν μεταγγίσεις πετρελαίου μεταξύ τους και… ξέπλυμα αυτού του πετρελαίου. Πρόκειται για ρωσικό πετρέλαιο το οποίο… ξεπλένεται μέσω της STS (Ship to Ship) μεταφοράς.
Η δραστηριότητα αυτή δεν είναι ασυνήθιστη, αν και γίνεται για διαφορετικούς λόγους. Για παράδειγμα, ο Λακωνικός Κόλπος, σημείο προστατευμένο από τους ανέμους, χρησιμοποιούνταν ανέκαθεν για μεταφόρτωση από VLCC (Very Large Crude Carriers) που δεν χωράνε να περάσουν από τον Βόσπορο στη Μαύρη Θάλασσα προς μικρότερα δεξαμενόπλοια ή αντίστροφα (αν το πετρέλαιο έρχεται από τη Μαύρη Θάλασσα).
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η «μετάγγιση» πετρελαίου που έρχεται από τα λιμάνια Ουστ Λούγκα και Νοβοροσίσκ, ακόμα με τάνκερ της ρωσικής κρατικής ναυτιλιακής SCF προς άλλα για να γίνει το λεγόμενο… turkish blend. Δηλαδή η ανάμειξη του ρωσικού πετρελαίου με υπολείμματα από φορτίο που ξεφορτώθηκε στην Τουρκία για νομιμοποίησή του. Μια άλλη πρακτική είναι το φόρτωμα σε πλοία-φαντάσματα, που μεταφέρουν το αργό πετρέλαιο στην Ινδία για να διυλιστεί και να αποκτήσει νέα ταυτότητα προέλευσης.
