Πριν ο Μαρκ Σατλγουόρθ γίνει η κινητήρια δύναμη της φιλοξενίας στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, ένα κρατίδιο που αποτελείται από δύο ηφαιστειογενή νησιά στα ανοικτά της δυτικής ισημερινής ακτής της Αφρικής, έψαχνε απλώς ένα μέρος για να ξεφύγει.
Ζώντας στο Λονδίνο και έχοντας οικογένεια στο Κέιπ Τάουν, είχε επί μακρόν μια αγχωτική ζωή ως διευθύνων σύμβουλος της Canonical, της εταιρείας που ανέπτυξε το λειτουργικό σύστημα Ubuntu που βασίζεται στο Linux. «Περνούσα νύχτες στο Google Maps ψάχνοντας για νησιά στο δρόμο όπου θα μπορούσα να είμαι “φυτό” και να μην αισθάνομαι άσχημα γι’ αυτό», λέει ο ίδιος στο Bloomberg.
Έτσι βρήκε το Πρίνσιπε, όπου οι ζούγκλες της ενδοχώρας καταλήγουν σε μαργαριταρένιες παραλίες διάσπαρτες με φοίνικες που μοιάζουν με την Ιουρασική Περίοδο και η θέα διακόπτεται μόνο από μια αχυρένια στέγη και σμαραγδένιους λόφους. Η θερμοκρασία της θάλασσας κυμαίνεται πέριξ των 27 βαθμών Κελσίου και οι χρωματιστοί ύφαλοι φιλοξενούν τεράστιες ομάδες σπάνιων πλασμάτων που ενδημούν στον Κόλπο της Γουινέας.
Είναι «τα Γκαλαπάγκος της Αφρικής, αλλά με τροπικά δάση αντί για έρημο», λέει ο Σατλγουόρθ. «Υπάρχουν αυτά τα πραγματικά άσχημα ψάρια που περπατούν στη στεριά – εννοώ, κυριολεκτικά, ψάρια που περπατούν στη στεριά! Όταν τα βλέπεις, είναι σαν να έχεις μεταφερθεί 500 εκατομμύρια χρόνια πίσω».
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, ο 51χρονος δισεκατομμυριούχος έχει επεκτείνει αυτό που υποτίθεται ότι ήταν απλώς μια προσωπική ιδιοκτησία διακοπών -ένα ερειπωμένο, εγκαταλελειμμένο θέρετρο που χτίστηκε τη δεκαετία του 1980 από έναν εκκεντρικό ψαρά- σε μια συλλογή τεσσάρων ξενοδοχείων που βρίσκονται διάσπαρτα στο νησί. Η προσπάθεια αυτή του έχει κοστίσει μέχρι στιγμής περίπου 50 εκατομμύρια δολάρια, αριθμός που θα αυξηθεί καθώς σταδιακά θα μετατρέπει το καθένα από αυτά σε ένα πραγματικό οικολογικό θέρετρο πέντε αστέρων. Το πρώτο είναι το χαμηλό Bom Bom, το οποίο άνοιξε ξανά τον Σεπτέμβριο με 18 μπανγκαλόου στην παραλία.
Η τοποθέτηση του Πρίνσιπε στον παγκόσμιο χάρτη του οικοτουρισμού είναι μόνο ένα σκέλος των φιλοδοξιών του Σατλγουόρθ. Πολύ πιο εκτεταμένο και φιλόδοξο είναι το σχέδιό του να επενδύσει κάθε ντόπιος -όχι μόνο οι φυσιοδίφες ξεναγοί στα θέρετρά του- στην προστασία των φυσικών πόρων του νησιού και να επωφεληθεί από αυτήν.
«Σε όρους ΑΕΠ, το Πρίνσιπε μπορεί να είναι ένα από τα φτωχότερα μέρη της Γης», λέει ο Σατλγουόρθ. «Αλλά υπάρχει διαφορά μεταξύ φτώχειας και ταπείνωσης, και εδώ πρόκειται για ένα πολύ περήφανο, αξιοπρεπές και υγιές μέρος». Μεγάλο μέρος του πληθυσμού του νησιού εξαρτάται από την αλιεία και τη γεωργία για τα προς το ζην, καθώς και από τις εξαγωγές κακάο, απομεινάρι των πορτογαλικών φυτειών. Οι κοινές επιχειρήσεις πετρελαίου με τη Νιγηρία αποτελούν επίσης έναν αναδυόμενο οικονομικό μοχλό.
«Καθώς ερωτεύτηκα το Πρίνσιπε, άρχισα επίσης να συνειδητοποιώ: «Εντάξει, υπάρχουν δύσκολα προβλήματα εδώ»», λέει. Λίγο αφότου αγόρασε την πρώτη του ιδιοκτησία, ο Σατλγουόρθ άκουσε ψιθύρους για σχέδια ισοπέδωσης τροπικού δάσους για την κατασκευή φυτείας φοινικέλαιου. Ακόμη και ο τουρισμός κινδύνευε να αποσταθεροποιήσει τη μοναδικότητα του Πρίνσιπε, καθώς η τοπική οικονομία αναπτυσσόταν. Το παραδοσιακό μοντέλο διατήρησης -αγοράζοντας εκτάσεις γης για να τις παραμερίσουν ως καταφύγια, όπου το κυνήγι, η υλοτομία και οι περισσότερες καλλιέργειες θα ήταν παράνομες- δεν μπορούσε να εφαρμοστεί. Σε ένα μικροσκοπικό νησί 55 τετραγωνικών χιλιομέτρων, αυτή η προσέγγιση θα σήμαινε ότι θα αφαιρούσε από τους 8.500 κατοίκους τους πόρους και την εξουσία να επιλέξουν τη δική τους πορεία προς την ανάπτυξη.
Έτσι, ο Σατλγουόρθ σκέφτηκε μια ριζοσπαστική εναλλακτική λύση, η οποία τελειοποιήθηκε σε μια δεκαετία συζητήσεων τόσο με την κυβέρνηση όσο και με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης. Όταν το 2025 το δρομολογήσει, το Φυσικό Μέρισμα θα είναι ένα τριμηνιαίο ποσό, που αρχικά θα καταβάλλεται από την τσέπη του, για όλους τους κατοίκους του Πρίνσιπε, με το ακριβές ποσό να αυξομειώνεται ανάλογα με το πόσο προσεκτικά διατηρούν τη μοναδική οικολογική αξία του περιβάλλοντός τους. Με τη συμμετοχή ολόκληρου του πληθυσμού του νησιού, οι πιθανότητες επιτυχίας σε μεγάλη κλίμακα θα μπορούσαν να αυξηθούν.
«Οι άνθρωποι έχουν απόλυτο δικαίωμα σε τροφή και στέγη και ανάπτυξη και ούτω καθεξής», λέει ο Σατλγουόρθ. «Αλλά όλοι θα πρέπει επίσης να έχουν μερίδιο στα οικοσυστήματα, είτε είναι υπάλληλοί μου είτε όχι». Το παρομοιάζει με ένα καθολικό βασικό εισόδημα ή με κίνητρα αμοιβής για επιχειρήσεις που υποστηρίζουν τα οικοσυστήματα. «Αυτό δεν διαφέρει από το να πληρώνουμε τους αγρότες για να έχουν κάστορες στη γη τους, ώστε τα φράγματά τους να αποτρέπουν τις περιφερειακές πλημμύρες όταν βρέχει. Αυτό το άτομο που κόβει δύο εκτάρια δάσους για να καλλιεργήσει πιπεριές; Πρέπει να του κάνω μια καλύτερη προσφορά. Πρέπει να του πω: “Κοιτάξτε, φανταστείτε ότι τα δέντρα, τα πουλιά, οι μέλισσες και οι πεταλούδες θα σας πληρώνουν ενοίκιο”».
Προς το παρόν, ο Σατλγουόρθ συνεργάζεται με την τοπική κυβέρνηση για να δημιουργήσει μια βάση με την οποία θα μετράται ο αντίκτυπος για κάθε περιοχή. «Κάνουμε απογραφή σε πραγματικό χρόνο, καταγράφουμε το νησί με drones και κάνουμε απογραφή του οικοσυστήματος», λέει, εξηγώντας πώς οι εικόνες υψηλής ανάλυσης θα ενημερώνονται εβδομαδιαία και θα επηρεάζουν τα μερίσματα. «Αν χαλάσεις τη γη, ο αριθμός μειώνεται. Και δεν το κάνουμε αυτό ως προσπάθεια αστυνόμευσης. Θέλετε να κόψετε ένα δέντρο; Κόψτε ένα δέντρο. Αν δεν σας αρέσει η προσφορά μου, είναι δική σας γη».
Ο Σατλγουόρθ αντιλαμβάνεται τον εγγενή παράγοντα δυσαρέσκειας σε αυτό το τεχνο-ουτοπικό ιδεώδες: «Μερικοί άνθρωποι θα έλεγαν, “λοιπόν, αυτό είναι ένα εντελώς νέο επίπεδο επιτήρησης”. Κι εγώ θα έλεγα: “Λοιπόν, τώρα έχουμε ένα εντελώς νέο επίπεδο αλληλεπίδρασης μεταξύ της φύσης και των ανθρώπων”».
Η προσφορά του στους τουρίστες είναι απλούστερη. «Ο τρόπος με τον οποίο η ζούγκλα εφάπτεται στην παραλία είναι μια εμπειρία Ροβινσώνα Κρούσου», λέει. «Αλλά δεν υπάρχουν αράχνες ή φίδια, και αν έρχεστε από το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, δεν υπάρχει τζετ λαγκ», λέει με σοβαρό γέλιο. «Είναι η τροπική Αφρική για αδελφές».