Εγκαίνια: Δευτέρα, 18 Αυγούστου, ώρα 20:00
Επιμέλεια Έκθεσης: Ιωάννης N. Αρχοντάκης, Αντωνία Παπατζανάκη
Κείμενο καταλόγου: Χριστόφορος Μαρίνος
Η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Χανίων Ελαιουργείον παρουσιάζουν την έκθεση «Μεταξύ Φωτός και Σκιάς: Τέχνη για ένα Βιώσιμο Μέλλον», που περιλαμβάνει τα έργα δύο διακεκριμένων γυναικών εικαστικών, της Αντιγόνης Καββαθά και της Αντωνίας Παπατζανάκη, σε δύο ιστορικές τοποθεσίες της πλατείας Σπλάντζιας στα Χανιά, οι οποίες ευγενικά παραχωρήθηκαν για την έκθεση από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων.
Τα ζωγραφικά έργα της Αντιγόνης Καββαθά παρουσιάζονται στον Βενετσιάνικο Ναό του Αγίου Ρόκκου, ενώ μια φωτεινή και μια ζωγραφική εγκατάσταση της Αντωνίας Παπατζανάκη εκτίθενται στην Οθωμανική Υπόγεια Κρήνη Σπλάντζιας. Οι δύο καλλιτέχνιδες θίγουν, μέσα από διαφορετικά εκφραστικά μέσα, το επείγον θέμα της κλιματικής κρίσης, συνδυάζοντας την καλλιτεχνική έκφραση με την περιβαλλοντική συνείδηση, προκειμένου να εγείρουν ερωτήματα για τη σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση και την εύθραυστη ισορροπία που διατηρεί τη ζωή. Στο πλαίσιο της έκθεσης, θα πραγματοποιηθούν παράλληλες δράσεις και εκδηλώσεις.
Αντιγόνη Καββαθά
Η βαθιά οικολογική καταστροφή που προκαλείται από τις επαναλαμβανόμενες δασικές πυρκαγιές λειτουργεί τόσο ως έμμονη πραγματικότητα όσο και ως κεντρικό θέμα στο έργο της Αντιγόνης Καββαθά. Η τέχνη της αποτυπώνει ένα βαθύ αίσθημα περισυλλογής και υπαρξιακής ανησυχίας, εμπλουτισμένο με μια μεταφυσική διάσταση. Μέσα από απεικονίσεις καμένης γης, δέντρων και δασών παγιδευμένων μεταξύ ζωής και θανάτου -θύματα εμπρησμών, κεραυνών και ξηρασίας- η Καββαθά αποτυπώνει την εύθραυστη ισορροπία της φύσης και τις ευπάθειές της. Οι εντυπωσιακές ασπρόμαυρες συνθέσεις της, που βρίσκονται στη διασταύρωση φωτός και σκότους, πραγματικότητας και φαντασίας, ζωής και θανάτου, ξεδιπλώνονται σε διάφορες διαστάσεις, δημιουργώντας έναν έντονο διάλογο μεταξύ καταστροφής και ανανέωσης.
Τα έργα της Καββαθά εκτίθενται στον ναό του Αγίου Ρόκκου, στο βορειοδυτικό άκρο της πλατείας Σπλάντζιας. Ο ναός, ο οποίος αρχικά ανήκε στην οικογένεια των Βενετών Παολίνι, κατασκευάστηκε το 1630, πιθανότατα μετά από επιδημία πανώλης, καθώς ο Άγιος Ρόκκος τιμούνταν ως προστάτης των Χανίων από τη μαύρη ασθένεια. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε 15 χρόνια πριν από την πτώση της πόλης στους Οθωμανούς, σηματοδοτώντας την περίοδο μετά την αντιμετώπιση της επιδημίας που είχε ρημάξει την Κρήτη. Σημειωτέον ότι για τον «φόβο του Αγίου» οι Τούρκοι σεβάστηκαν και διατήρησαν τον ναό κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους.
Η έκθεση του έργου της Αντιγόνης Καββαθά στην ιστορική εκκλησία του Αγίου Ρόκκου δημιουργεί μία ισχυρή σύνδεση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Ο ναός, με την ιστορική του κληρονομιά ως καταφύγιο ελπίδας σε περιόδους πανούκλας, λειτουργεί ως συμβολικός χώρος που ενισχύει τη θεματική της καλλιτέχνιδας για την οικολογική καταστροφή. Η σύνδεση της ανθεκτικότητας και της προστασίας που φέρει ο χώρος με τη μεταφυσική διάσταση της τέχνης της Καββαθά, αναδεικνύει τις παράλληλες γραμμές ανάμεσα στους αγώνες για επιβίωση τότε και τώρα.
Αντωνία Παπατζανάκη
Η πρόσφατη δουλειά της Αντωνίας Παπατζανάκη είναι εμπνευσμένη από τη βιολογία και τις περιβαλλοντικές ανησυχίες, αντλώντας εικόνες από τη μικροσκοπία των εσωτερικών δομών που χρησιμοποιεί η φύση για να δημιουργήσει πολυπλοκότητα και ζωή. Το έργο της στοχεύει στην ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία των φυτών ως θεμέλιο για την οικολογική ισορροπία.
Η εγκατάσταση Xylem – Platanus orientalis είναι εμπνευσμένη από τις τομές ενός στελέχους πλάτανου, όπως φαίνεται κάτω από το μικροσκόπιο, ενώ η εγκατάσταση Structural αντλεί έμπνευση από τις δομές της υπόγειας ζωής και του νερού. Και οι δυο εγκαταστάσεις εκτίθενται στον τρίκλειτο χώρο της Υπόγειας Κρήνης που βρίσκεται στο κέντρο της πλατείας Σπλάντζιας στα Χανιά.
Η Υπόγεια Κρήνη κατασκευάστηκε από τους Τούρκους τον 18ο αιώνα, με τροποποιήσεις που ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Προσεγγίζεται μέσω 26 πέτρινων σκαλοπατιών και η αίθουσα της Κρήνης χωρίζεται σε τρία τμήματα με δύο τόξα. Ο δυτικός τοίχος διαθέτει περίτεχνη σκαλιστή λιθοδομή με γείσα και οξυκόρυφα τόξα και περιλαμβάνει διαδοχικούς κρουνούς. Η Κρήνη βρίσκεται δίπλα και κάτω από τον ιστορικό πλάτανο της Σπλάντζιας, που έχει βαθιά ιστορική σημασία. Στις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, που έληξε σχεδόν 400 χρόνια Τουρκοκρατίας, οι Οθωμανοί, φοβούμενοι την εξάπλωση της εξέγερσης στην Κρήτη, κρέμασαν τον Επίσκοπο Μελχισεδέκ Δεσποτάκη και τον Ιεροδιάκονο Καλλίνικο από τον πλάτανο σηματοδοτώντας ένα ζοφερό κεφάλαιο στην τοπική ιστορία.
Η παρουσίαση της εγκατάστασης της Παπατζανάκη κάτω από τις ρίζες του πλάτανου στον χώρο της Υπόγειας Κρήνης συνδέει τους ορατούς και αόρατους ρόλους της φύσης στη διατήρηση της ζωής. Ο μπλε φωτισμός της εγκατάστασης όχι μόνο τονίζει την εσωτερική δομή του δέντρου, αλλά παραπέμπει και στην προηγούμενη ζωή της Κρήνης, μετατρέποντάς την σε έναν ποιητικό χώρο που μιλά τόσο στη μνήμη του νερού όσο και στις κρυμμένες γραμμές της ζωής μέσα στο δέντρο. Αυτός ο στοχαστικός χώρος προκαλεί τους θεατές να αναλογιστούν τη διασύνδεση της ζωής και τον ρόλο του περιβάλλοντος στην κοινή μας ιστορία.
Η έκθεση συγκεντρώνει τα έργα της Αντιγόνης Καββαθά και της Αντωνίας Παπατζανάκη στις ιστορικές τοποθεσίες της πλατείας Σπλάντζιας, προκαλώντας συσχετισμούς για την ευθραυστότητα της φύσης και τον ανθρώπινο ρόλο στη διατήρησή της. Η εξερεύνηση της οικολογικής καταστροφής από την Καββαθά, μέσα από στοιχειωμένες απεικονίσεις καμένων δασών, αντηχεί έντονα στο Ναό του Αγίου Ρόκκου — μια τοποθεσία που ενσαρκώνει την ανθεκτικότητα και την αναγέννηση. Παράλληλα, το ποιητικό φως που αναδεικνύει τις κρυμμένες δομές της φύσης στο έργο της Παπατζανάκη, στην Υπόγεια Κρήνη κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο της Σπλάντζιας, προκαλεί βαθύ προβληματισμό για τις περίπλοκες συνδέσεις ανάμεσα στη ζωή, το νερό, το περιβάλλον και την ιστορία.
Ο θεατής ξεκινά από τον Άγιο Ρόκκο, όπου εκτίθεται ο κορμός ενός πλατάνου, μεταξύ άλλων έργων της Αντιγόνης Καββαθά, συνεχίζει περνώντας δίπλα από τον ιστορικό πλάτανο της πλατείας, κυριολεκτικά κάτω από τα φύλλα του, για να καταλήξει στην Υπόγεια Κρήνη και να ανακαλύψει το εσωτερικό του δέντρου, όπως αποδίδεται στα φωτεινά έργα της Αντωνίας Παπατζανάκη. Η διαδρομή αυτή μετατρέπεται σε μια βιωματική εμπειρία, όπου η ιστορία του ανθρώπου και της φύσης συναντιούνται, αποκαλύπτοντας, μέσω της τέχνης, τη βαθιά και αδιαχώριστη σχέση τους.
Ο Ιστορικός της τέχνης Χριστόφορος Μαρίνος σημειώνει στον δίγλωσσο κατάλογο της έκθεσης:
«…Όπως αφήνει να εννοηθεί ο τίτλος της έκθεσής τους, μας προσκαλούν να εστιάσουμε σε έναν
ενδιάμεσο, μεταιχμιακό χώρο, ανάμεσα στο φωτεινό και στο σκοτεινό, στην περιοχή όπου τα δύο αυτά στοιχεία αλληλεπιδρούν και συνυπάρχουν, όπως άλλωστε και τα έργα τους. Ο τίτλος όμως υποδηλώνει και το στοιχείο της αβεβαιότητας που χαρακτηρίζει τη ζωή σήμερα, την αίσθηση αμφιβολίας για το μέλλον του πλανήτη, εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. Τα δίχρωμα, μαυρόασπρα έργα της Αντιγόνης Καββαθά και της Αντωνίας Παπατζανάκη αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο αυτήν την εύθραυστη ισορροπία, τη συνύπαρξη αντίθετων δυνάμεων, το μυστήριο του χρόνου. Σε αντίθεση με τον ανατολικό πλάτανο, κάτω από τα καμένα δέντρα ο ελαφρύς αέρας δεν ανακατεύει τις σκιές, το φως δεν έχει χώρο να παίξει. Αλλά το καμένο δέντρο δεν χάνει την ομορφιά του και θα αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες του. Το μάθημα ζωής που παίρνουμε από τα δέντρα -κι αυτό ακριβώς μας βοηθούν να κατανοήσουμε οι δύο καλλιτέχνιδες- είναι ότι τα έχουμε ανάγκη. Αν θέλουμε η ελπίδα (το φως) να νικήσει την απόγνωση (το σκοτάδι) και η ζωή στον πλανήτη Γη να συνεχίσει να υπάρχει.»
Η έκθεση συνδιοργανώνεται από την Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Χανίων Ελαιουργείον και συμμετέχει στο Εικαστικό Πρόγραμμα ΧΑΝΙaRT-2025.
Η έκθεση θα είναι ανοιχτή καθημερινά, από 20:00 έως 23:00, ή κατόπιν προσυνεννόησης, μέχρι 7 Σεπτεμβρίου 2025.
Βιογραφικά Καλλιτέχνιδων
Η Αντιγόνη Καββαθά γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σήμερα ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, με δάσκαλο τον Γιάννη Μόραλη. Συνέχισε τις σπουδές της στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Νέα Υόρκη και στη Βοστώνη, όπου ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές και απέκτησε Master of Fine Arts από το Boston University. Έχει πραγματοποιήσει δεκαέξι ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ και έχει συμμετάσχει σε περισσότερες από 70 ομαδικές εκθέσεις σε μουσεία, πολιτιστικούς οργανισμούς και ιδιωτικές γκαλερί στην Ελλάδα και το εξωτερικό (ΗΠΑ, Ισπανία, Νότια Κορέα, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Τουρκία, Ρωσία, Βόρεια Μακεδονία και Κύπρο).Έχει επίσης συμμετάσχει σε δράσεις εικαστικών ομάδων και είναι μέλος της ομάδας Horror Vacui. Έργα της βρίσκονται σε μουσεία, καθώς και σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία.
Η Αντωνία Παπατζανάκη γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης και είναι μια καταξιωμένη Ελληνίδα εικαστικός που ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Είναι γνωστή για τα φωτεινά γλυπτά της, που εμβαθύνουν στις υλικές ιδιότητες, τις μορφολογικές ποιότητες και τις εννοιολογικές διαστάσεις του φωτός, ενώ διερευνούν συνεχώς τη δομή και τη φύση της πραγματικότητας. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στη Hochschule für Angewandte Kunst στη Βιέννη και στο Pratt Institute στη Νέα Υόρκη, όπου απέκτησε το Master of Fine Arts. Η Παπατζανάκη είναι αποδέκτης πολλών σημαντικών διακρίσεων, και έχει κερδίσει πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς για τη δημιουργία γλυπτών σε δημοσίους χώρους. Υπαίθρια δημοσία έργα της είναι μόνιμα εγκατεστημένα σε διάφορες πόλεις στην Ελλάδα. Η Παπατζανάκη έχει εκθέσει ευρέως σε περισσότερες από 100 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ευρώπη, την Ασία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η καλλιτεχνική της συνεισφορά έχει τεκμηριωθεί εκτενώς σε περισσότερα από 300 άρθρα και κριτικές αναλύσεις, που έχουν δημοσιευθεί σε καταλόγους ατομικών και ομαδικών εκθέσεων, καθώς και σε βιβλία, περιοδικά τέχνης και εφημερίδες. Έργα της βρίσκονται σε πολυάριθμες ιδιωτικές συλλογές, καθώς και στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στο Μουσείο Οικογένειας Κοπελούζου, στο Μουσείο Βορρέ, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, στο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Χανίων Ελαιουργείον και στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων.
