Το 2025 αποδείχθηκε μια ιδιαίτερα παραγωγική χρονιά για την αρχαιολογική έρευνα, με ευρήματα που όχι μόνο μετακινούν χρονικά όρια της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και ρίχνουν νέο φως σε μύθους, τεχνολογίες και κοινωνίες του αρχαίου κόσμου. Ανασκαφές και επιστημονικές μελέτες των τελευταίων 12 μηνών αποκάλυψαν ότι οι προϊστορικές και αρχαίες κοινότητες ήταν συχνά πιο σύνθετες, πιο διασυνδεδεμένες και πιο τεχνολογικά προηγμένες απ’ ό,τι πιστευόταν μέχρι σήμερα.
Μοναδικό εύρημα της μινωικής περιόδου στην Κρήτη
Η ανακάλυψη ενός μνημειακού αρχιτεκτονικού συνόλου ηλικίας περίπου 4.000 ετών στο Καστέλι στην Κρήτη αποτέλεσε ένα από τα πιο συζητημένα αρχαιολογικά θέματα της χρονιάς.
Το εύρημα, που εντοπίστηκε τυχαία κατά τη διάρκεια έργων για την κατασκευή νέου αεροδρομίου και είχε πρωτοέρθει στο φως το 2024, συνεχίζει να αποκαλύπτει νέα στοιχεία.
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του αιώνα, καθώς δείχνει ότι πολύπλοκες αρχιτεκτονικές δομές υπήρχαν αιώνες πριν από τις κλασικές ελληνικές αφηγήσεις που καθιέρωσαν τον μύθο του Μινώταυρου.
Τα δεδομένα ενισχύουν την άποψη ότι ο θρυλικός λαβύρινθος μπορεί να είχε πραγματική βάση, έστω και αν ο μύθος τον μετέτρεψε σε κάτι συμβολικό.
Τάφος 5.000 ετών στην Ισπανία αποκαλύπτει δίκτυα ανταλλαγών
Στην Ισπανία, η ανακάλυψη ενός τάφου ηλικίας 5.000 ετών έδωσε νέα διάσταση στην εικόνα της προϊστορικής Ευρώπης. Τα αντικείμενα που βρέθηκαν στο εσωτερικό του –μεταξύ των οποίων και κοχύλια σε περιοχή μακριά από τη θάλασσα– δείχνουν ότι οι αρχαίες κοινότητες διατηρούσαν εκτεταμένα δίκτυα ανταλλαγών.
Όπως εξήγησε ο καθηγητής Χουάν Χεσούς Καντίγιο του Πανεπιστημίου του Κάντιθ, η παρουσία θαλάσσιων αντικειμένων σε ενδοχώρα μαρτυρά τόσο την ύπαρξη μακρινών εμπορικών επαφών όσο και τον συμβολικό ρόλο της θάλασσας ως στοιχείου κύρους. Το εύρημα ενισχύει την αντίληψη ότι η προϊστορική Ευρώπη δεν αποτελούνταν από απομονωμένες κοινότητες, αλλά από έναν δυναμικό και διασυνδεδεμένο κόσμο.
Νέα ευρήματα στην Πομπηία
Οι ανασκαφές στην Πομπηία συνέχισαν και το 2025 να προσφέρουν σημαντικές εκπλήξεις. Η ανάλυση μιας ασυνήθιστης διάταξης κλιμακοστασίου, σε συνδυασμό με σύγχρονες τρισδιάστατες ψηφιακές αναπαραστάσεις, οδήγησε τους αρχαιολόγους στον εντοπισμό μιας «χαμένης» περιοχής της αρχαίας πόλης, η οποία καταστράφηκε κατά την έκρηξη του Βεζούβιου πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια.
Παράλληλα, νέα έρευνα για το ρωμαϊκό σκυρόδεμα αποκάλυψε πώς το υλικό αυτό έχει τη δυνατότητα να «αυτοεπιδιορθώνεται» σε βάθος χιλιετιών.
Επιστήμονες του MIT αποκωδικοποίησαν τις χημικές διεργασίες που του προσδίδουν αντοχή, ανοίγοντας τον δρόμο για εφαρμογές στη σύγχρονη, βιώσιμη αρχιτεκτονική.
Βυθισμένοι μεγαλιθικοί σχηματισμοί στα ανοιχτά της Γαλλίας
Στα ανοικτά των γαλλικών ακτών, αρχαιολόγοι εντόπισαν μια σειρά από βυθισμένους μεγαλίθους ηλικίας περίπου 7.000 ετών, μεταθέτοντας ακόμη πιο πίσω το χρονολόγιο της μνημειακής λιθοδομής στην Ευρώπη.
Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι μεγάλης κλίμακας κατασκευαστικά έργα πραγματοποιούνταν αιώνες νωρίτερα απ’ ό,τι πιστευόταν, ενώ η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ενδέχεται να έχει «καταπιεί» ολόκληρα κεφάλαια της ανθρώπινης ιστορίας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι τοπικοί θρύλοι της Βρετάνης κάνουν λόγο για μια βυθισμένη πόλη, τη θρυλική Υς, στον κόλπο του Ντουαρνενέ.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2025 στο International Journal of Nautical Archaeology, οι ερευνητές δεν αποκλείουν κάποια σχέση ανάμεσα στους θρύλους και τις πρόσφατες ανακαλύψεις.
Νέα δεδομένα γύρω από το Στόουνχεντζ
Οι ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του Στόουνχεντζ συνέχισαν να ανατρέπουν παλαιότερες θεωρίες για τη νεολιθική Βρετανία.
Ανάμεσα στα σημαντικότερα ευρήματα του 2025 ήταν ένας τεράστιος δακτύλιος αρχαίων λάκκων, που υποδεικνύει την ύπαρξη ενός μεγάλου τελετουργικού συγκροτήματος, καθώς και ενδείξεις συντονισμένων κατασκευαστικών προσπαθειών μεγάλης κλίμακας.
Ταυτόχρονα, η έρευνα για τον μυστηριώδη ογκόλιθο Newall κατέρριψε την άποψη ότι μεταφέρθηκε από παγετώνες, αποδεικνύοντας ότι η τοποθέτησή του ήταν αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης.
Τα ευρήματα ενισχύουν τη θεωρία ότι το Στόουνχεντζ αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου, προσεκτικά σχεδιασμένου τελετουργικού τοπίου.
