Στο μυαλό μας, η λέξη «μικροβίωμα» συνδέεται αυτομάτως με το έντερο και τα τρισεκατομμύρια μικρόβια που κατοικούν εκεί, προφυλάσσοντας και άλλοτε διαταράσσοντας την υγεία μας. Στην πραγματικότητα όμως, τέτοιες κοινότητες βακτηρίων, ιών, μυκήτων και αρχαίων (μονοκύτταροι μικροοργανισμοί) βρίσκονται παντού, στο στόμα, στη μύτη, στο δέρμα, στους πνεύμονες και στα γεννητικά όργανα και όλες έχουν τον δικό τους σημαντικό ρόλο στην υγεία μας.
Δύο επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Nottingham Trent, ο Samuel J. White, Ανώτερος λέκτορας Γενετικής Ανοσολογίας και ο Philippe B. Wilson, Καθηγητής Ενιαίας Υγείας, παρουσιάζουν σε άρθρο τους στο Conversation όλα αυτά τα πολύπλοκα οικοσυστήματα που κρύβει ο ανθρώπινος οργανισμός.
Μικροβίωμα της στοματικής κοιλότητας
Στα τέλη της δεκαετίας του 1600, ο Antonie van Leeuwenhoek, ένας Ολλανδός επιστήμονας, έβγαλε δείγμα από το εσωτερικό του στόματός του και εξέτασε το περιεχόμενό του στο μικροσκόπιο. Εκεί ανακάλυψε «πολλούς μικροσκοπικούς ζωντανούς μικροοργανισμούς, που κινούνταν με χάρη». Κάπως έτσι, εξερευνήθηκε το πρώτο ανθρώπινο μικροβίωμα.
Αυτές οι κοινότητες μικροβίων διευκολύνουν μεταξύ άλλων την πέψη, διασπώντας τους σύνθετους υδατάνθρακες σε απλούστερες μορφές σακχάρων, ώστε το έντερο να μπορεί να τους απορροφήσει ευκολότερα. Όπως σε κάθε μικροβίωμα, στη στοματική κοιλότητα γίνεται μια μάχη μεταξύ «καλών» και «κακών» μικροοργανισμών. Όταν η ισορροπία μεταξύ τους διαταράσσεται, μπορεί να έχει συνέπεια οδοντικές κοιλότητες, παθήσεις των ούλων και λοιμώξεις. Η καλή στοματική υγιεινή και η υγιεινή διατροφή μπορούν να διασφαλίσουν την επικράτηση των καλών μικροβίων.
Ρινικό μικροβίωμα
Το μικροβίωμα της ρινικής κοιλότητας φιλτράρει και παγιδεύει σωματίδια που εισέρχονται με τον αέρα που αναπνέουμε. Ενώ περιέχει πάνω από 100 στελέχη βακτηρίων, μόνο δύο με δέκα είδη αποτελούν το 90% του μικροβιώματος. Αν και πρόκειται για συμβιωτικά βακτήρια, διαταραχές στο μικροβίωμα μπορούν να συμβούν λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, γενετικών ή προβλημάτων με το ανοσοποιητικό σύστημα, οι οποίες σχετίζονται με καταστάσεις όπως η χρόνια ιγμορίτιδα, οι ρινικές αλλεργίες και ο μεγαλύτερος κίνδυνος αναπνευστικών λοιμώξεων.
Μικρή μελέτη από την Πορτογαλία διαπίστωσε ότι οι γευσιγνώστες κρασιού έχουν λιγότερα βακτήρια στη μύτη και μικρότερη βακτηριδιακή ποικιλομορφία σε σχέση με τους μη γευσιγνώστες κρασιού. Η ερευνητική ομάδα εξήγησε ότι τα μόρια αλκοόλης αφυδατώνουν τα βακτήρια, και έτσι οι μεμβράνες τους καταστρέφονται.
Μικροβίωμα του δέρματος
Κοινότητες βακτηρίων, μυκήτων και ιών ζουν στην εξωτερική και στις βαθύτερες στιβάδες του δέρματός μας και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας του δέρματος και στην προστασία από επιβλαβείς μικροοργανισμούς. Οι ανισορροπίες στο μικροβίωμα του δέρματος έχουν συσχετιστεί με δερματικές παθήσεις όπως η ακμή, το έκζεμα, η ψωρίαση και η δερματίτιδα.
Μια μελέτη στο στάδιο της προδημοσίευσης διαπίστωσε ότι δύο είδη βακτηρίων, το Cutibacterium acnes και το Staphylococcus epidermidis, σχετίζονται με τη μείωση των επιπέδων κολλαγόνου, το οποίο χαρίζει στη νεανικότητα στο δέρμα. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του άρθρου, εκεί θα στοχεύουν μελλοντικά νέες θεραπείες αντιγήρανσης.
Μικροβίωμα των πνευμόνων
Αν και επί μακρόν υπήρχε η εντύπωση ότι πρόκειται για περιβάλλον αποστειρωμένο, οι πνεύμονες εντέλει διαθέτουν μικροβίωμα, όχι τόσο ποικιλόμορφο όσο άλλα μέρη του σώματος, το οποίο αποτελείται κυρίως από βακτήρια. Η βασική υπόθεση είναι ότι προέρχονται από το στόμα και τη μύτη όταν εισπνέουμε μικρές ποσότητες στοματικών και ρινικών εκκρίσεων
Το μικροβίωμα των πνευμόνων εμπλέκεται στις ανοσολογικές αποκρίσεις και στην υγεία του αναπνευστικού συστήματος και διάφορες διαταραχές του μας κάνουν ευάλωτους σε λοιμώξεις και αναπνευστικές παθήσεις όπως το άσθμα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και η πνευμονία.
Μικροβίωμα γεννητικών οργάνων
Ο κόλπος και το πέος έχουν το δικό τους μικροβίωμα. Το κολπικό μικροβίωμα, αποτελούμενο κυρίως από βακτήρια και ιδίως τα είδη Lactobacillus, συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας του κόλπου δημιουργώντας ένα όξινο περιβάλλον που εμποδίζει την ανάπτυξη επιβλαβών βακτηρίων. Επιπλέον, προάγει την ισορροπία στη μικροβιακή κοινότητα, καθώς οι διαταραχές στη σύνθεσή της μπορούν να οδηγήσουν σε καταστάσεις όπως η βακτηριακή κολπίτιδα και οι μολύνσεις από ζυμομύκητες.
Το μικροβίωμα του πέους συμβάλλει επίσης στην υγεία των γεννητικών οργάνων, αν και έχει μελετηθεί λιγότερο. Οι ανισορροπίες στο μικροβίωμα του πέους μπορεί να έχουν συνέπεια λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
Εντερικό μικροβίωμα
Με μια τεράστια συλλογή μικροοργανισμών συμπεριλαμβανομένων βακτηρίων, ιών, μυκήτων και αρχαίων, το εντερικό μικροβίωμα αποτελεί το πλέον μελετημένο οικοσύστημα του ανθρώπινου οργανισμού που συμμετέχει σε πλήθος λειτουργιών όπως η πέψη, ο μεταβολισμός, το ανοσοποιητικό σύστημα, η διάσπαση σύνθετων υδατανθράκων, η παραγωγή βιταμινών όπως η Κ και βιταμίνες του συμπλέγματος Β, καθώς και η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών.
Το μη ισορροπημένο μικροβίωμα του εντέρου έχει συσχετιστεί με καταστάσεις όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, η παχυσαρκία, ο διαβήτης τύπου 2 και διαταραχές της ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Κίνηση-κλειδί για τη θωράκισή του, κατά τους δύο συγγραφείς, αποτελεί η λήψη προβιοτικών (ωφέλιμα βακτήρια) και πρεβιοτικών (φυτικές ίνες που τροφοδοτούν τα βακτήρια).
Καλύτερη συνολική υγεία
Στην κατακλείδα του άρθρου τους, οι δύο επιστήμονες τονίζουν τη σημασία κατανόησης των μικροβιωμάτων για την προστασία και προαγωγή της υγείας μας:
«Αυτοί οι βιότοποι στο σώμα μας δεν είναι απομονωμένες οντότητες. Αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με πολύπλοκους τρόπους. Για παράδειγμα, το στοματικό και το ρινικό μικροβίωμα μπορούν να επηρεάσουν την υγεία του αναπνευστικού μας συστήματος. Οι διαταραχές στο μικροβίωμα του εντέρου μπορούν να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα και άλλους βιοτόπους του οργανισμού. Το μικροβίωμα του δέρματος μπορεί να αλληλεπιδρά με το μικροβίωμα των γεννητικών οργάνων και με μικρόβια από το περιβάλλον μας. Η αναγνώριση της διασύνδεσης αυτών των βιοτόπων μας υπενθυμίζει ότι το σώμα μας είναι ένα ολιστικό οικοσύστημα, όπου οι ανισορροπίες σε μια περιοχή μπορούν να έχουν συνέπειες σε ολόκληρο το μικροβιακό τοπίο. Η κατανόηση αυτών των αλληλεπιδράσεων ανοίγει νέους δρόμους για τη βελτίωση της υγείας των ανθρώπων».
