«Πότε θα αναγνωρίσουμε καθολικά ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια κρίση που ήδη ζούμε και όχι μια μελλοντική πιθανότητα; Πότε θα παραδεχθούμε ότι οι πυρκαγιές στην Καλιφόρνια δεν είναι απλώς “κάτι που συμβαίνει στην Καλιφόρνια”; Πότε θα ομονοήσουμε πως οι πυρκαγιές τροφοδοτούνται, σε ταχύτητα και ένταση, από την υπερθέρμανση του πλανήτη; Πότε θα παρατηρήσουμε ότι οι κλιματικές καταστροφές συμβαίνουν όχι μόνο στην Καλιφόρνια αλλά και στη Χαβάη, στη Βόρεια Καρολίνα, στην Ελλάδα και στο Σουδάν; Για πόσο καιρό θα εξακολουθήσουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε –παντού– στο απυρόβλητο;»
«Τα νέα από την Καλιφόρνια» ανέφερε πριν λίγες μέρες σε άρθρο της στον Guardian η Φράνσιν Πρόουζ, πρώην πρόεδρος του PEN American Center και μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, «είναι ξεκάθαρα, αλλά δεν θέλουμε να τα δούμε».
Ναι, η κλιματική αλλαγή δεν ήταν η αφετηρία για τις πυρκαγιές στην Καλιφόρνια. Ηταν, όμως, το «λάδι στη φωτιά» που τις θέριεψε, τις ενίσχυσε σε διάρκεια, ένταση και έκταση, και τις έκανε ολέθριες για ζωές και περιουσίες.
Και την πεποίθηση που διατυπώνει η Πρόουζ, πως «αυτό που συμβαίνει στο Λος Αντζελες, είναι το μέλλον μας», φαίνεται να επιβεβαιώνει μία πρόσφατη έρευνα τεράστιου εύρους για την κλιματική κρίση.
Είκοσι χρόνια πριν
Το 2003, τρεις ερευνητές δημοσίευσαν μία έρευνα που κατέγραφε κάτι έως τότε πρωτοφανές: Τη συγκεκριμένη επίδραση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής σε μεμονωμένα ακραία καιρικά επεισόδια.
Το ακραίο επεισόδιο που πυροδότησε την έρευνά τους ήταν ο καύσωνας στη γηραιά ήπειρο, το καλοκαίρι του 2003. Ο ακραίος αυτός καύσωνας είχε ολέθριες συνέπειες, κοστίζοντας τη ζωή σε πάνω από 70.000 ανθρώπους σε ολόκληρη την ήπειρο.
Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ανθρώπινη επίδραση είχε τουλάχιστον διπλασιάσει τον κίνδυνο εμφάνισης ενός τέτοιου ακραίου καύσωνα. Τα ευρήματά τους έγιναν πρωτοσέλιδα σε όλο τον κόσμο και η έρευνά τους σηματοδότησε την αρχή ενός νέου επιστημονικού πεδίου, της «απόδοσης ακραίων φαινομένων» (σ.σ. απόδοση, attribution, η επιστημονική μέθοδος που καθορίζει τον ρόλο που παίζει η παγκόσμια υπερθέρμανση στην εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων).
Τουλάχιστον 24 καύσωνες που μέχρι πρότινος θεωρείτο αδύνατο να συμβούν, έχουν πλήξει τα τελευταία χρόνια τον πλανήτη, με τα στοιχεία να αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα πως η ανθρωπογενής αύξηση της θερμοκρασίας επιταχύνει τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Αδιανόητης, μέχρι πρότινος, έντασης καύσωνες που έχουν στοιχίσει ζωές στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη και στην Ασία θα είχαν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, μηδενικές πιθανότητες εκδήλωσης, αν δεν υπήρχε η επιπλέον θερμοκρασία που έχει παγιδευτεί στην ατμόσφαιρα εξαιτίας της εκπομπής ρύπων από την καύση ορυκτών καυσίμων.
Περαιτέρω έρευνες έχουν αποτιμήσει την επιδείνωση όλων των ακραίων καιρικών φαινομένων εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη. Τα ευρήματα είναι σοκαριστικά: Εκατομμύρια άνθρωποι, εκ των οποίων χιλιάδες νεογέννητα μωρά, δεν θα είχαν πεθάνει πρόωρα χωρίς την επιπλέον ανθρωπογενή θερμότητα.
Attribution studies
Οι μελέτες απόδοσης υπολογίζουν τον καιρό και κατά πόσο η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ένταση, τη συχνότητα ή τον αντίκτυπο των ακραίων φαινομένων – από τις καταστροφικές φωτιές στις Ηνωμένες Πολιτείες και την ξηρασία στη Νότια Αφρική, έως τις βροχοπτώσεις – ρεκόρ στο Πακιστάν και τα… 38άρια στην Αρκτική.
«Το συγκεκριμένο πεδίο μελέτης, δηλαδή η απόδοση συγκεκριμένων γεγονότων στην κλιματική αλλαγή ή όχι, είναι σχετικά πρόσφατο, περίπου δύο δεκαετιών» εξηγεί στην «Καθημερινή» ο δρ Χρήστος Γιάνναρος, φυσικός με εξειδίκευση στη Φυσική Περιβάλλοντος.
Οπως λέει, το πεδίο αυτό «έχει ενδιαφέρον ερευνητικό (αν κάποια συγκεκριμένα ακραία καιρικά επεισόδια επηρεάζονται και σε ποιον βαθμό από την κλιματική αλλαγή), κοινωνικό (καθώς μπορούμε να δείξουμε στον κόσμο πως η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και επηρεάζει συγκεκριμένα φαινόμενα) και πολιτικό (καθώς αποτελεί ένα εργαλείο εξέτασης της αξιοπιστίας των κατά καιρούς δηλώσεων που αποδίδουν όλες τις καταστροφές στην κλιματική αλλαγή)».
Στα attribution studies μελετώνται κλιματικά γεγονότα που έχουν καταγραφεί και μέσα από κάποιες τεχνικές σύγκρισης και υπολογιστικών προσομοιώσεων, συνάγονται κάποια συμπεράσματα.
Κλιματικές ακρότητες
Η Carbon Brief, οργανισμός με έδρα το Λονδίνο που καταγράφει και αναλύει τις κλιματικές μεταβολές, έχει χαρτογραφήσει κάθε δημοσιευμένη μελέτη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Η τελευταία έκδοση του διαδραστικού χάρτη της περιλαμβάνει πάνω από 600 μελέτες, που καλύπτουν 744 ακραία καιρικά φαινόμενα και τάσεις. Πρόκειται για τη μόνη ολοκληρωμένη αξιολόγηση που παρέχει συντριπτικές αποδείξεις πως η κλιματική έκτακτη ανάγκη είναι σε εξέλιξη, στοιχίζοντας ζωές και πόρους διαβίωσης σε όλες τις γωνιές του πλανήτη.
Ο χάρτης καταγράφει πώς (σοβαρά, λιγότερο σοβαρά ή καθόλου) επηρέασε η κλιματική αλλαγή ακραία φαινόμενα όπως ο καύσωνας, οι βροχές και οι πλημμύρες, οι καταιγίδες, η ξηρασία, το ακραίο κρύο, οι φωτιές και άλλα φαινόμενα.
Συνολικά, οι μελέτες που υπολόγισαν τον ρόλο της κλιματικής κρίσης σε αφύσικης έντασης θεομηνίες, κατέδειξαν πως 550 καύσωνες, πλημμύρες, καταιγίδες, ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές είχαν σημαντικά σοβαρότερη ένταση από το φυσιολογικό εξαιτίας της παγκόσμιας υπερθέρμανσης.
Οι έρευνες έχουν εστιάσει στις αλλαγές που έχουν συντελεστεί από τότε που η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ξεπέρασε τον 1,3 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η προοπτική πως η ανθρωπότητα οδεύει προς αύξηση 2,5 – 3 βαθμών είναι καταστροφική, προειδοποιούν οι επιστήμονες.
Στη βάση δεδομένων της Carbon Brief και μεταξύ των εκατοντάδων περιπτώσεων, τρεις μελέτες απόδοσης αφορούν την Ελλάδα: Η μία για τον καύσωνα στα τέλη Ιουλίου-αρχές Αυγούστου του 2021 (στην οποία συμμετείχε και ο κ. Γιάνναρος), η δεύτερη για τις πυρκαγιές του Ιουνίου του 2023 και η τρίτη για τον μεσογειακό καύσωνα τον Ιούλιο του 2024.
«Στην περίπτωση δηλαδή του καύσωνα του 2021, προσομοιώσαμε τον καύσωνα με τις πραγματικές συνθήκες θεωρώντας πως οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις των θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα είναι στα προβιομηχανικά επίπεδα» εξηγεί ο κ. Γιάνναρος.
Στη μελέτη απόδοσης της Carbon Brief διαπιστώθηκε πως στο 74% των συνολικών καταγεγραμμένων ακραίων επεισοδίων, η κλιματική αλλαγή ενέτεινε την πιθανότητα ή τη σοβαρότητα του φαινομένου. Πάνω από το ένα τρίτο αυτών των καιρικών επεισοδίων ήταν ακραία φαινόμενα καύσωνα.
«Το τεράστιο βάρος αυτών των στοιχείων ενισχύει τον αντίκτυπο της ανθρωπογενούς αύξησης της θερμοκρασίας σήμερα και όχι σε κάποιο απροσδιόριστα μακρινό χρόνο στο μέλλον» προειδοποιεί ο Ρόμπερτ ΜακΣουίνι, ο οποίος συνέταξε τη βάση δεδομένων της Carbon Brief.
Τα αδιανόητα ακραία καιρικά φαινόμενα, δηλαδή εκείνα που θα είχαν εξαιρετικά μικρή πιθανότητα να συμβούν χωρίς την πίεση της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης του πλανήτη, δείχνουν ότι η καύση ορυκτών καυσίμων έχει αλλάξει τόσο δραματικά το κλίμα, ώστε οι καύσωνες πλήττουν τις κοινότητες με σοβαρότητα και συχνότητα που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ κατά τη διάρκεια ολόκληρης της ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού τα τελευταία 5.000 χρόνια.
«Είναι ένας νέος κόσμος, για τον οποίο οι πόλεις, τα νοσοκομεία, οι δρόμοι και οι καλλιέργειες είναι απροετοίμαστα. Είναι ένας κόσμος που γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνος καθημερινά, καθώς το διοξείδιο του άνθρακα εξακολουθεί να εκλύεται στην ατμόσφαιρα» σημειώνει ο Guardian.
Σύμφωνα με τον κ. Γιάνναρο, το ενδιαφέρον με την έρευνα της Carbon Brief είναι το μεγάλο εύρος της, καθώς βασίζεται σε περίπου 750 καιρικά επεισόδια. «Ετσι μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε τις άμεσες επιπτώσεις και να τις μεταφέρουμε στον κόσμο. Ουσιαστικά, πέραν του ερευνητικού, είναι και ένα επικοινωνιακό εργαλείο μέσω του οποίου διαμηνύουμε στον κόσμο πως η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και επηρεάζει συγκεκριμένα φαινόμενα».
