Η συνήθεια είναι μια από τις πιο ισχυρές δυνάμεις στη ζωή του ανθρώπου. Διαμορφώνει τη σκέψη, τον χαρακτήρα, ακόμα και την πνευματική του πορεία. Στη θεολογική παράδοση, η δύναμη της συνήθειας δεν είναι ουδέτερη· μπορεί να αποτελέσει είτε μονοπάτι προς την αρετή είτε αλυσίδα που εγκλωβίζει την ψυχή στην αμαρτία.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας αναγνωρίζουν τη συνήθεια ως μια «δεύτερη φύση» του ανθρώπου. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επισημαίνει ότι οι επαναλαμβανόμενες πράξεις χαράσσουν βαθιά ίχνη στην ψυχή, καθιστώντας δύσκολη την αλλαγή. Αν κάποιος συνηθίσει στην αμαρτία, το πάθος γίνεται δεύτερη φύση του, και η μετάνοια απαιτεί ιδιαίτερο αγώνα.
Από την άλλη πλευρά, οι καλές συνήθειες, όπως η προσευχή, η ελεημοσύνη, η νηστεία και η μελέτη του λόγου του Θεού, οδηγούν σταδιακά στην ένωση με τον Θεό. Ο Μέγας Βασίλειος τονίζει ότι η αρετή κατακτάται με επανάληψη και επιμονή, όπως ο τεχνίτης τελειοποιεί την τέχνη του μέσα από τη συνεχή άσκηση.
Ωστόσο, υπάρχει ένας κίνδυνος: η μετατροπή της αρετής σε τυπική συνήθεια, χωρίς ζωντανή πίστη. Ο Χριστός επιτίμησε τους Φαρισαίους, διότι είχαν μετατρέψει την πνευματική ζωή σε άψυχη τυπολατρία, χωρίς ουσιαστική αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον (Ματθ. 23:27-28). Η συνήθεια χωρίς καρδιακή συμμετοχή μπορεί να οδηγήσει σε πνευματική αδράνεια.
Η Εκκλησία καλεί τον άνθρωπο να μεταμορφώσει τις συνήθειές του, στρέφοντάς τες προς το καλό. Ο Απόστολος Παύλος προτρέπει: «Μη συμμορφόνεσθε τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ μεταμορφοῦσθε τῇ ἀνακαινώσει τοῦ νοός ὑμῶν» (Ρωμ. 12:2). Η πνευματική ζωή δεν είναι στασιμότητα, αλλά συνεχής ανανέωση.
Η μετάνοια είναι το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος αποδεσμεύεται από τις αμαρτωλές συνήθειες και αποκτά νέες, φωτισμένες από τη χάρη του Θεού. Με μικρές, αλλά σταθερές αλλαγές, ο άνθρωπος μπορεί να μεταμορφώσει τον εαυτό του και να προχωρήσει προς την αγιότητα.
Η δυναμική της συνήθειας είναι καθοριστική για την πορεία της ψυχής. Αν την αξιοποιήσουμε σωστά, μπορεί να γίνει σκάλα που μας ανεβάζει προς τον Θεό. Αν όμως την αφήσουμε ανεξέλεγκτη, μπορεί να μας απομακρύνει από την αληθινή ζωή. Η Εκκλησία μάς προσκαλεί να καλλιεργούμε τις άγιες συνήθειες της πίστεως, ώστε η ζωή μας να γίνεται συνεχής πορεία προς το Θείο φως.
