Tης Σοφίας Νεοφύτου
Με ένα εκτεταμένο «νομοθετικό πακέτο» που αναμορφώνει σχεδόν κάθε πτυχή του κληρονομικού δικαίου, η Πολιτεία επιχειρεί να εκσυγχρονίσει διαδικασίες που για δεκαετίες παρέμεναν αμετάβλητες όσον αφορά τις κληρονομιές.
Από τον τρόπο σύνταξης και δημοσίευσης των διαθηκών μέχρι την ευθύνη του κληρονόμου για τα χρέη της κληρονομίας, αλλά και από τον θεσμό της νόμιμης μοίρας μέχρι τη δημιουργία νέων συμβατικών εργαλείων, οι αλλαγές είναι βαθιές και επηρεάζουν τόσο διαθέτες όσο και κληρονόμους.
Στόχος του νέου πλαισίου είναι η ασφάλεια δικαίου, η αποσυμφόρηση των δικαστηρίων και η προσαρμογή στις σύγχρονες κοινωνικές και οικογενειακές πραγματικότητες.
Το Creta24 ερεύνησε το νέο πλέγμα διατάξεων που τίθεται σε δημόσια διαβούλευση για έναν μήνα λόγω της σπουδαιότητας των αλλαγών. Το υπουργείο Δικαιοσύνης υπολογίζει να καταστήσει το νέο κληρονομικό δίκαιο ως νόμο του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026.
Τι αλλάζει στις διαθήκες
Αρχικά στο πεδίο των διαθηκών, εισάγεται ένα πιο ευέλικτο αλλά και πιο ασφαλές καθεστώς.
Η ιδιόγραφη διαθήκη χωρίς ημερομηνία δεν ακυρώνεται πλέον αυτομάτως, ενώ η νομοθεσία προβλέπει ειδικούς περιορισμούς για διαθήκες που συντάσσονται από πρόσωπα που περιθάλπονται σε θεραπευτήρια, ώστε να αποφεύγονται καταχρήσεις.
Οι δημόσιες και μυστικές διαθήκες θα συντάσσονται πλέον αποκλειστικά με συμβολαιογράφο και δύο μάρτυρες, ενώ επιτρέπεται για πρώτη φορά η χρήση μηχανικών ή ηλεκτρονικών μέσων από άτομα με σοβαρές αναπηρίες λόγου. Παράλληλα, όλοι οι τύποι έκτακτων διαθηκών ενοποιούνται σε έναν ενιαίο μηχανισμό, ώστε να διευκολύνονται οι διαδικασίες σε επείγουσες περιστάσεις.
Ειδική μέριμνα λαμβάνεται για την καταπολέμηση των πλαστών διαθηκών: η ιδιόγραφη διαθήκη δε θα παράγει αποτελέσματα πριν κηρυχθεί «κυρία» από το δικαστήριο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως όταν δημοσιεύεται μετά την παρέλευση διετίας από τον θάνατο του διαθέτη ή όταν ευνοεί μακρινότερους συγγενείς ή τρίτους.
Περιεχόμενο διαθήκης: Πότε ακυρώνεται
Ακυρώσιμη καθίστανται πλέον η διάταξη διαθήκης υπέρ του συζύγου και στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου, ενώ προστέθηκε αντίστοιχη ρύθμιση περί ακυρωσίας της διάταξης υπέρ του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης αν, μετά τη σύνταξή της, είχε υπογραφεί συναινετική ή μονομερής πράξη λύση του συμφώνου.
Καταργείται ακόμη η λεγόμενη «αίρεση χηρείας», μια πρόβλεψη που είχε θεωρηθεί αναχρονιστική. Σε περιπτώσεις όπου δεν είχε ληφθεί υπόψη μεριδούχος που ήταν άγνωστος στον διαθέτη κατά τη σύνταξη της διαθήκης, η ακυρότητα περιορίζεται μόνο στο τμήμα που θίγει την νόμιμη μερίδα του και όχι στο σύνολο της διαθήκης.
Τι φέρνουν οι νέες κληρονομικές συμβάσεις
Για πρώτη φορά εισάγεται ο θεσμός της κληρονομικής σύμβασης αιτίας θανάτου. Πρόκειται για συμφωνία που υπογράφεται ενώπιον συμβολαιογράφου και αποκτά ισχύ μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου.
Το περιεχόμενό της —όπως η εγκατάσταση κληρονόμου ή η σύσταση κληροδοσίας— δεσμεύει τα μέρη και δεν μπορεί να ανακληθεί μονομερώς. Έτσι, μία μεταγενέστερη διαθήκη με αντίθετο περιεχόμενο είναι αυτοδικαίως άκυρη.
Το πλαίσιο προβλέπει επίσης κανόνες για τη διάθεση περιουσίας εν ζωή, καθώς και για τυχόν ανταλλάγματα μεταξύ των συμβαλλομένων.
Πώς ενισχύεται ο ρόλος του/της συζύγου – αλλά και του/της συντρόφου σε «ελεύθερη ένωση»
Σημαντικές ανακατατάξεις φέρνει το νέο δίκαιο στην περίπτωση που δεν υπάρχει διαθήκη.
Ο σύζυγος αποκτά μεγαλύτερο μερίδιο, λαμβάνοντας το 1/3 όταν υπάρχει ένα παιδί και το 1/4 όταν υπάρχουν περισσότερα. Επιπλέον, τοποθετείται στην τρίτη τάξη κληρονόμων, πριν από παππούδες, θείους και ξαδέλφια.
Για πρώτη φορά προβλέπεται, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, δικαίωμα κληρονομίας και για σύντροφο σε ελεύθερη ένωση, ενώ καταργείται το κληρονομικό δικαίωμα των προπάππουδων και προγιαγιάδων.
Νέα ρύθμιση εισάγεται και για δωρεές μεταξύ ανιόντων, δίνοντας τη δυνατότητα σε γονείς κάθε γραμμής να αξιώνουν επιστροφή δωρεών όταν επηρεάζεται η αναλογική τους μερίδα.
Τι ισχύει για την παραίτηση από κληρονομικά δικαιώματα
Πλέον θεσμοθετούνται συμβάσεις με τις οποίες κάποιος μπορεί να παραιτηθεί έγκαιρα —και ενδεχομένως έναντι ανταλλάγματος— από τα μελλοντικά του δικαιώματα στην κληρονομία άλλου προσώπου.
Οι συμφωνίες αυτές γίνονται μόνο ενώπιον συμβολαιογράφου, ενώ καταργείται επίσης η ειδική προθεσμία που είχαν οι ανήλικοι για αποποίηση μετά την ενηλικίωση.
Ποιος έχει την ευθύνη για τα χρέη της κληρονομίας;
Το νέο πλαίσιο αλλάζει ριζικά το σύστημα ευθύνης: ο κληρονόμος δεν ευθύνεται πλέον αυτοδικαίως με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας, εκτός εάν έχει δηλώσει ότι θα τη διαχειρίζεται ελεύθερα ή έχει διαθέσει στοιχεία της χωρίς να καλύψει τους πιστωτές.
Καταργείται έτσι ο θεσμός του ευεργετήματος της απογραφής και ενισχύεται η δικαστική εκκαθάριση με συγκεκριμένες εγγυήσεις: κριτήρια διορισμού εκκαθαριστή, διαδικασίες αναγγελίας απαιτήσεων, πίνακα κατάταξης και δυνατότητα ανακοπών. Δανειστές που δεν εμφανίζονται εγκαίρως δεν ικανοποιούνται.
Τι αλλάζει σε καταπίστευμα, κληροδοσίες και κληρονομητήριο
Στο καταπίστευμα τίθεται για πρώτη φορά ανώτατο όριο τριάντα ετών για την επαγωγή του. Οι κληροδοσίες περιορίζονται στην ενοχική μορφή, καθώς η εμπράγματη καταργείται.
Παράλληλα, εισάγεται το «πολλαπλό κληρονομητήριο», που επιτρέπει την ταυτόχρονη πιστοποίηση κληρονομικής ιδιότητας για διαδοχικές κληροδοσίες — ένα εργαλείο χρήσιμο σε σύνθετες οικογενειακές αλληλουχίες.
Τι αρμοδιότητες έχει ο εκτελεστής διαθήκης;
Σημειώνεται πςως ο διαθέτης αποκτά τη δυνατότητα να ορίζει εκτελεστή διαθήκης ακόμη και όταν η διαθήκη δεν περιλαμβάνει πράξεις προς εκτέλεση. Οι αρμοδιότητές του περιορίζονται στη διαχείριση της κληρονομίας. Διευθετείται επίσης νομοθετικά ποιος διαχειρίζεται την κληρονομία όταν ο κληρονόμος είναι ανήλικος ή τελεί υπό δικαστική συμπαράσταση.
