Mια 16χρονη χάνει τη ζωή της στο Γκάζι από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Μόλις λίγες ηµέρες µετά, µια έφηβη στη Σαντορίνη καταρρέει µετά από κατάχρηση οινοπνευµατωδών, ενώ ένας ακόµη νεαρός διακοµίζεται σε νοσοκοµείο ύστερα από υπερβολική κατανάλωση ποτού στα Λεχαινά Ηλείας. Τα απανωτά περιστατικά στη χώρα µας εµπνέουν ιδιαίτερη ανησυχία και δείχνουν ότι το αλκοόλ αποτελεί τον υπ’ αριθµόν ένα κίνδυνο για τους νέους.
Παρά την επίσηµη απαγόρευση να σερβίρεται αλκοόλ σε ανήλικους, τα παιδιά, ακόµη και των καλύτερων οικογενειών, πίνουν σαν να µην υπάρχει αύριο.
Στο µεταξύ η κυβέρνηση ανακοίνωσε τρία νέα µέτρα για την προστασία των ανηλίκων από την πώληση προϊόντων αλκοόλ, καπνού και άτµισης που τίθενται σε ισχύ µέσω gov.gr και gov.gr wallet. Στόχος είναι η προστασία των νέων για τα πάρτι που διοργανώνουν µαθητές σε club ώστε να µπει µπλόκο στην πώληση αλκοόλ και καπνού σε ανήλικους ενώ µε ειδική εφαρµογή θα επαληθεύεται και η ηλικία. Τα τρία ψηφιακά εργαλεία που παρουσίασαν οι υπουργοί Υγείας Αδωνις Γεωργιάδης και και Ψηφιακής ∆ιακυβέρνησης ∆. Παπαστεργίου είναι η καταχώριση της εκδήλωσης (τόπος, διάρκεια, όνοµα διοργανωτή κλπ.), η καταχώριση των επιχειρηµατιών στο alto.gov.gr µέχρι 31 Ιανουαρίου 2026και η ψηφιακή επαλήθευση ηλικίας.
Πλέον οι επιχειρηµατίες θα µπαίνουν στο events.gov.gr και θα δηλώνουν την επιχείρησή τους µε κωδικούς Taxisnet, ποιο κατάστηµα έχει την ιδιωτική εκδήλωση, πότε ξεκινά και πότε τελειώνει και το όνοµα του διοργανωτή του µε το ΑΦΜ ώστε αυτός να το αποδεχθεί.
Το δεύτερο εργαλείο είναι «το µητρώο καταστηµάτων ψηφιακών και φυσικών για πώληση αλκοόλ, καπνικών προϊόντων ή άτµισης» µε τον κ. Παπαστεργίου να εξηγεί ότι όλες οι επιχειρηµατίες του κλάδου «πρέπει να µπουν στο alto.gov.gr µέχρι 31 Ιανουαρίου 2026 και να δηλώσουν τα καταστήµατα και τα προϊόντα που πωλούν».
Και τέλος τρίτο εργαλείο είναι η ψηφιακή επαλήθευση ηλικίας. «Όποιος θέλει να αγοράσει αλκοόλ ή καπνό θα πρέπει να δείχνει τη νέα ταυτότητα και θα υπάρχει ενηµέρωση στο Gov.gr wallet για να υπάρχει η επιλογή έλεγχος ηλικίας. Ο πωλητής δεν θα χρειάζεται να συνδεθεί. Βγαίνει ένα QR Code και αν κάποιος είναι ανήλικος θα βγαίνει ένα κόκκινο σήµα που θα δείχνει ότι ο υποψήφιος αγοραστής είναι κάτω των 18.
Στοιχεία που προκαλούν ανησυχία
Το 92% των 16χρονων στη χώρα µας δηλώνει ότι θεωρούν «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» να προµηθευτούν αλκοόλ αν το θελήσουν. Σχεδόν 9 στους 10 (86%) έχουν καταναλώσει κάποιο οινοπνευµατώδες τουλάχιστον µία φορά στη ζωή τους. Οι 3 στους 5 (59%) αναφέρουν κατανάλωση µέσα στις τελευταίες 30 ηµέρες. Τουλάχιστον 1 στους 3 (37%) δηλώνει ότι έχει πιει υπερβολικά µέσα στον τελευταίο µήνα, δηλαδή πέντε ή περισσότερα αλκοολούχα ποτά, το ένα µετά το άλλο. Κατά την ίδια περίοδο έχει µεθύσει ο 1 στους 8 (13%). Τα αγόρια τείνουν να εµφανίζουν ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό ως προς την υπερβολική διαδοχική κατανάλωση ποτών µε 39% έναντι 35% των κοριτσιών.
Αναφορικά µε τις µακροχρόνιες τάσεις, αναδεικνύεται το εξής παράδοξο:
Ενώ από το 2015 και µετά παρατηρείται συνεχής µείωση στα ποσοστά των εφήβων που δηλώνουν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ (από 94% σε 86%), οι δείκτες υπερβολικής κατανάλωσης και µέθης παρουσίασαν αύξηση το 2024, από 32% το 2019 σε 37% το 2024.
Μάλιστα, ενώ η τρέχουσα κατανάλωση δείχνει πτωτική τάση, από 62% το 2019 έπεσε στο 59% το 2024, που είναι η χαµηλότερη τιµή της 25ετίας, η µέθη αυξήθηκε από 10% σε 13%. Πιο απλά, ενώ η γενική έκθεση στη χρήση αλκοόλ µειώνεται διαχρονικά, η επικίνδυνη, υπερβολική κατανάλωση σε µια περίσταση αυξάνεται. Πρόκειται για τα βασικά ευρήµατα της «Πανελλήνιας έρευνας για τη χρήση ουσιών, άλλες εξαρτητικές συµπεριφορές και την ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων-µαθητών (ESPAD 2024)», που υλοποιεί το Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ), σε συνεργασία µε το Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα ESPAD, και η οποία δηµοσιεύτηκε πρόσφατα.
Σηµειώνεται ότι η διεθνής έρευνα ESPAD, η οποία στη χώρα µας διεξήχθη σε δείγµα 6.810 µαθητών, 15 και 16 ετών, από 488 σχολεία πανελλαδικά, ρίχνει φως στην κατάσταση της κατανάλωσης οινοπνευµατωδών µεταξύ των εφήβων. ∆ιεξάγεται ανά τετραετία και αποτελεί τη µεγαλύτερη διακρατική προσπάθεια καταγραφής της χρήσης ουσιών, της κατανάλωσης αλκοόλ, του καπνίσµατος και άλλων εξαρτητικών ή υψηλού ρίσκου συµπεριφορών µεταξύ των εφήβων (κυρίως ηλικίας 15-16 ετών) στην Ευρώπη.
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη
Σε ευρύτερο ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (ΠΟΥ) επισηµαίνει ότι το αλκοόλ παραµένει η πιο συνηθισµένη υποκατηγορία ουσίας µεταξύ των εφήβων και ότι πάνω από το 50% των 15χρονων έχει δοκιµάσει αλκοόλ.
Ο ΠΟΥ αναφέρει, επίσης, ότι σχεδόν το 40% των 15χρονων αναφέρει κατανάλωση τον τελευταίο µήνα σε ευρωπαϊκές περιοχές που παρακολουθεί και τονίζει τον µακροχρόνιο κίνδυνο για την υγεία – τόσο άµεσα (τραυµατισµοί, δηλητηριάσεις, συµπεριφορικά ατυχήµατα) όσο και µακροπρόθεσµα (εθισµός, νοσήµατα).
Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας
Αυξητική τάση εµφανίζουν τα τελευταία χρόνια τα σχετιζόµενα µε το αλκοόλ περιστατικά που προσέρχονται στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ – Νοσοκοµείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού».
Στη Μονάδα, η οποία απευθύνεται σε εφήβους 10-18 ετών και παρέχει υπηρεσίες που καλύπτουν όλο το φάσµα των αναγκών της ηλικίας αυτής, «έχoυν προσέλθει παιδιά που έχουν νοσηλευτεί λόγω µέθης και έπειτα παραπέµφθηκαν σε εµάς, ωστόσο η χρήση του αλκοόλ και η µέθη τίθενται ως θέµα και από παιδιά που έχουν προσέλθει µε άλλο αίτηµα», αναφέρει η κυρία Αρτεµις Κ. Τσίτσικα, καθηγήτρια και εκπρόσωπος της UNESCO GHE, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, επιστηµονική υπεύθυνος της ΜΕΥ.
«Αισθάνοµαι πίεση και µοναξιά. Με βοηθά να χαλαρώσω, να είµαι πιο κοινωνική, να ξεχαστώ. Είναι λύση για µένα» ∆.Α., 15 ετών
«Μου προσφέρει παρηγοριά, ανακούφιση, αυτοπεποίθηση» Α.Σ., 14 ετών
«Εχω αυτοπεποίθηση µέρα παρά µέρα» Μ.Τ., 14 ετών
Πρόκειται για ορισµένες από τις µαρτυρίες εφήβων που στρέφονται στη ΜΕΥ ενώ µια ειδική κατηγορία είναι τα παιδιά που αντιµετωπίζουν κάποιο χρόνιο νόσηµα και εµφανίζουν υψηλό ποσοστό συµπεριφορών υψηλού κινδύνου.
«Προσπάθησε να κατανοήσεις τη θέση µου», «Ενθάρρυνέ µε, χρειάζοµαι θετική ενέργεια», «∆ώσε µου επιλογές», «Πείσε µε για το σχέδιο αντιµετώπισης των προβληµάτων µου, εξήγησέ µου», «Μη µε αντιµετωπίζεις µε οίκτο, σεβάσου µε», αναφέρουν χαρακτηριστικά.
Οι ειδικοί τοποθετούν την έναρξη της «κρίσης» σε ό,τι αφορά το αλκοόλ στη µετά την πανδηµία περίοδο. «Ολες οι εκφράσεις συµπεριφορών υψηλού κινδύνου εµφανίζουν αυξητική τάση µετά την πανδηµία. Ισως λόγω του ότι οι γενιές Ζ και Α βίωσαν την εφηβεία και προεφηβεία αντίστοιχα µε αυτό τον περιορισµό. Τα πρώτα σκιρτήµατα, οι σχέσεις, οι πειραµατισµοί δεν µπόρεσαν να εξυπηρετηθούν», εξηγεί η κυρία Τσίτσικα.
«Ετσι έχουν έντονη έκφραση και πολύ µεγάλη στόχευση να ζήσουν στα άκρα. Αλλωστε είναι δεδοµένο ότι αναπτυξιακά ο εγκέφαλός τους είναι ακόµα πολύ συναισθηµατικός. Η παρόρµηση κυριαρχεί σε αυτή την ηλικία, αφού το κέντρο κριτικής σκέψης και λογικής ακόµη αναπτύσσεται. Και νευροβιολογικά δηλαδή, εάν το εξετάσουµε, αντιλαµβανόµαστε ότι οι έφηβοι έχουν τάση προς την υπερβολή. Θέλουν να βιώσουν έντονες συγκινήσεις και συχνά φτάνουν σε υπερβολές. Σηµαντική θεωρείται και η επίδραση των συνοµηλίκων. Σύµφωνα µε έρευνα, όταν, για παράδειγµα, ένας έφηβος λαµβάνει µια απόφαση και βρίσκεται µε συνοµηλίκους του µπορεί να επιλέξει µια επικίνδυνη επιλογή, ενώ εάν στην ίδια συνθήκη είναι µόνος του ή µε τους γονείς του το πιθανότερο είναι ότι δεν θα κινδυνεύσει και θα επιλέξει σκεπτόµενος την ασφάλειά του, µεταξύ άλλων. Η πίεση να είναι αποδεκτοί και να ταιριάξουν στην παρέα είναι συχνά ισχυρή, ενώ σηµαντικό ρόλο φαίνεται ότι έχουν διαδραµατίσει και οι influencers αλλά και τα διάφορα challenges στο ∆ιαδίκτυο», εξηγεί η ίδια και ο Κ.Ζ., 16 ετών, το επιβεβαιώνει: «∆εν βλέπω το µέλλον, υπάρχει µόνο το σήµερα! Θέλω να ζήσω – η παρέα το κάνει και εγώ θέλω να είµαι µέρος της». Σε ό,τι αφορά τους νέους που έχουν φτάσει στη ΜΕΥ και έθεσαν το θέµα της χρήσης αλκοόλ, η πλειονότητά τους ανήκει στη µέση εφηβεία. «Είναι παιδιά που πειραµατίζονται πολύ, αρχίζουν να έχουν πολλές εξόδους ή να επισκέπτονται µεγαλύτερα κλαµπ. Μπορεί κάποια στιγµή να είχαν µια κακή εµπειρία στο κοµµάτι του µη ποιοτικού ποτού και να τους είχε ενοχλήσει σωµατικά ή να έχουν νιώσει συµπτώµατα από κατάχρηση αλκοόλ ή να έχουν προβεί σε συγκεκριµένες πράξεις λόγω µέθης τις οποίες στη συνέχεια µετάνιωσαν».
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η Εφηβική Ιατρική µπορεί να δώσει λύσεις, µε τους ειδικούς ιατρούς να αφιερώνουν πρωτίστως χρόνο συζητώντας µε τους νέους για το αλκοόλ και τη χρήση του. «Κάθε παιδί µπορεί να φτάσει να κάνει κακό στον εαυτό του χωρίς να γνωρίζει ακριβώς τον λόγο. Μπορεί ωστόσο να το διορθώσει – φτάνει να υπάρχει η κατάλληλη στήριξη», δηλώνει η Α.Α., 18 ετών, που απευθύνθηκε στη ΜΕΥ.
«Στους εφήβους χρειάζεται να αναπτύξεις επιχειρηµατολογία για να πειστούν για όσα λες, για να τεθεί, για παράδειγµα, το θέµα του µέτρου, του να είναι πάντα σε επαφή µε το ποτό τους κατά τη διάρκεια µιας εξόδου ώστε να µην µπορεί κάποιος να ρίξει σε αυτό κάτι µέσα, να παίρνουν εµφιαλωµένα ποτά όταν βγαίνουν σε κλαµπ, να µην µπαίνουν στο αυτοκίνητο φίλου ή γνωστού που έχει πιει, να φροντίζουν τους φίλους τους όταν έχουν µεθύσει, να µπορούν εν ολίγοις να αυτονοµούνται και να ενδυναµώνονται µε δικές τους αποφάσεις», λέει η κυρία Τσίτσικα και επισηµαίνει ότι «οι κύριες αιτίες θανάτου κατά τη συγκεκριµένη ηλικία δεν σχετίζονται µε νοσήµατα, αλλά µε συµπεριφορές υψηλού κινδύνου και οφείλονται κατά κύριο λόγο σε ατυχήµατα!».
«Μια πραγµατικότητα που αφορά όλες τις οικογένειες»
Η κατανάλωση αλκοόλ από εφήβους είναι ένα φαινόµενο που, σύµφωνα µε την ψυχολόγο-παιδοψυχολόγο Αλεξάνδρα Καππάτου, δεν αφήνει καµία οικογένεια ανεπηρέαστη. «Με το που µπαίνουν τα παιδιά στην εφηβεία, ξεκινά µια περίοδος που είναι ακραίος εφιάλτης για τους γονείς», υποστηρίζει.
Σύµφωνα µε την ίδια, οι λόγοι που οι ανήλικοι καταφεύγουν στο ποτό είναι πολλοί: «Τα παιδιά στην εφηβεία έχουν ανάγκη να βρουν τα πατήµατά τους. Θέλουν να αυτονοµηθούν, να νιώσουν µεγάλοι, να αισθανθούν ότι είναι πιο µακριά από τον γονεϊκό έλεγχο. Ετσι, το ποτό, όπως και το τσιγάρο ή άλλες ουσίες, γίνεται ένδειξη ενηλικίωσης και πράξη επανάστασης έναντι των κανόνων των γονιών».
Ορισµένοι έφηβοι είναι πιο επιρρεπείς στη χρήση και κατάχρηση αλκοόλ. «Παιδιά µε χαµηλή αυτοεκτίµηση, µε άγχος ή καταθλιπτικά στοιχεία ανήκουν σε οµάδα υψηλού κινδύνου», σηµειώνει η κυρία Καππάτου. «Το αλκοόλ τα βοηθά να χαλαρώσουν προσωρινά, αλλά µπορεί να τα οδηγήσει σε συστηµατική χρήση». Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι παρορµητικοί έφηβοι, εκείνοι που «έχουν ανάγκη για ανταµοιβή, δεν διαθέτουν αυτοέλεγχο και συµµετέχουν σε επικίνδυνες συµπεριφορές». Οπως προσθέτει, «οι έφηβοι αισθάνονται άτρωτοι, πιστεύουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πάθουν κάτι». Η ειδικός συνδέει την κατάχρηση και µε προϋπάρχουσες διαταραχές, όπως η ∆ΕΠΥ, η συναισθηµατική αστάθεια και η αντικοινωνική συµπεριφορά.
Η ψυχολόγος υπογραµµίζει ότι η δηµόσια συζήτηση δεν πρέπει να περιορίζεται στα νοθευµένα ποτά. «∆εν είναι µόνο το νοθευµένο το πρόβληµα. Είναι η νοοτροπία που καλλιεργείται στους εφήβους – να πίνουν για να φτιάξουν κεφάλι».
Οπως επισηµαίνει, «το πρώτο στάδιο είναι η δοκιµή», όµως τα παιδιά συχνά δεν γνωρίζουν τα όριά τους. «Μπορεί να καταναλώσουν περισσότερα από ένα ποτό και αυτό να εξελιχθεί σε κατάχρηση, η οποία έχει να κάνει τόσο µε τον αριθµό των ποτών όσο και µε τη συχνότητα κατανάλωσης». Σηµειώνει ότι «πολλά παιδιά πίνουν γρήγορα µεγάλη ποσότητα για να “κάνουν κεφάλι” σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Μπορεί να κατεβάσουν τρία ή τέσσερα ποτά µέσα σε µία ώρα, κάτι που µπορεί να οδηγήσει σε βαριά µέθη, ακόµη και σε δηλητηρίαση».
«∆υνητικά, κάθε παιδί οποιασδήποτε οικογένειας θα µπορούσε να κάνει κατάχρηση αλκοόλ τουλάχιστον µία φορά, γιατί δεν µπορεί να καταλάβει τις επιπτώσεις», εξηγεί η κυρία Καππάτου και προσθέτει: «Μπορεί να έχει στο µυαλό του ότι για να µεθύσεις πρέπει να καταναλώσεις ένα ολόκληρο µπουκάλι βότκα ή τεκίλα – γιατί αυτά προτιµούν. ∆εν ξέρουν όµως ότι µπορούν να πάθουν το ίδιο και µε δύο ή τρία σφηνάκια. Αρα, δεν έχει να κάνει άµεσα µε την οικογένεια ή µε την οριοθέτηση, αν και η υπερπροστασία ή η έλλειψη σωστής ενηµέρωσης µπορεί να οδηγήσει σε λανθασµένες επιλογές».
Σύµφωνα µε την ίδια, όταν η κατανάλωση αλκοόλ από τους εφήβους γίνεται συστηµατικά, θα πρέπει να εξετάζονται και άλλες παράµετροι. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στο πρότυπο των γονέων. «Εχει κανονικοποιηθεί η χρήση αλκοόλ, ακόµη και από τις οικογένειες, ως µέσο χαλάρωσης ή αντιµετώπισης του άγχους. Οι γονείς είµαστε µοντέλα για τα παιδιά µας. Οταν πίνουν οι γονείς συστηµατικά, οι µελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά έχουν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να κάνουν κι εκείνα κατάχρηση».
Οι σχέσεις µε τους γονείς
Επίσης, θεωρεί καθοριστική την ποιότητα της σχέσης γονέων – παιδιών. «Η σωστή επικοινωνία και ένα περιβάλλον εµπιστοσύνης λειτουργούν προστατευτικά. Το παιδί πρέπει να αισθάνεται ότι µπορεί να µιλήσει χωρίς να φοβάται την κριτική». Τα όρια, όπως λέει, «είναι απαραίτητα, αλλά πρέπει να συνδυάζονται µε σεβασµό και ποιοτικό χρόνο».
Παράλληλα, επισηµαίνει τη σηµασία της πρόληψης και έγκαιρης εκπαίδευσης. «Πολλοί γονείς νοµίζουν ότι µια κουβέντα αρκεί, κάτι που δεν ισχύει. Πρέπει να καταλάβουµε ότι η συζήτηση πρέπει να ξεκινά από την προεφηβεία, γύρω στα 9 ή 10 χρόνια». Οι γονείς, σύµφωνα µε την ψυχολόγο, οφείλουν να ενηµερώνουν τα παιδιά τόσο για τις βραχυπρόθεσµες συνέπειες (τραυµατισµούς, ατυχήµατα, εκµετάλλευση, µπλακάουτ) όσο και για τις µακροπρόθεσµες, όπως οι διαταραχές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. «Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται µέχρι τα 25. Οταν κάθε εβδοµάδα ντοπάρεται από κατάχρηση αλκοόλ, η ζηµιά είναι αθροιστική. Οφείλουµε να διαλύσουµε τον µύθο ότι η κατάχρηση αλκοόλ είναι ακίνδυνη, επειδή υπάρχει και η αντίληψη ‘έλα µωρέ, δεν είναι και ναρκωτικό…».
Η ψυχολόγος τονίζει ότι οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν τις παρέες και τις συνήθειες του παιδιού τους, χωρίς όµως υπερβολικό έλεγχο. «Εκπαιδεύουµε το παιδί µας να πει “όχι” στο δεύτερο ποτό, να γνωρίζει τι πίνει και να νιώθει ότι ο γονιός του είναι πάντα εκεί για να το ακούσει και να το βοηθήσει δηµιουργώντας ένα πλαίσιο προστασίας».
Το κλειδί, σύµφωνα µε την κυρία Καππάτου, είναι η ευαισθητοποίηση και η ανοιχτή επικοινωνία. «Ο ευαισθητοποιηµένος γονιός ξέρει ότι ποτέ το παιδί του δεν είναι απολύτως ασφαλές. Ξέρει όµως ότι η εµπιστοσύνη και η καλή σχέση µαζί του µειώνουν τους κινδύνους».
