Πολλές, ατελείωτες συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από το αν τα ζώα έχουν ανθρώπινα συναισθήματα και σκέψεις, αν μας καταλαβαίνουν, και αν χρησιμοποιούν κάποιου είδους γλώσσα για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και με εμάς.
Σπάνια αναρωτιόμαστε, όμως, αν τα ζώα έχουν αίσθηση του χιούμορ. Κανείς δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι μας χαρίζουν ατελείωτες στιγμές γέλιου – το κάνουν, όμως, συνειδητά; Καταλαβαίνουν πότε κάτι είναι αστείο, και επιδιώκουν να προκαλέσουν το γέλιο στους υπόλοιπους;
Βιντεοσκοπημένο υλικό 75 ωρών από τους ζωολογικούς κήπους του San Diego και του Leipzig, έδωσε την ευκαιρία στους επιστήμονες να καταγράψουν 142 ξεκάθαρες περιπτώσεις νεαρών πιθήκων (3-5 ετών) που πείραζαν ή ενοχλούσαν σκόπιμα τους ηλικιωμένους προγόνους τους. Οι συμπεριφορές που καταγράφηκαν κυμαίνονται μεταξύ αθώων παιχνιδιών και εξαιρετικά ενοχλητικών, ακόμα και επιθετικών πειραγμάτων.
Οι χιμπατζήδες, οι ουραγκοτάγκοι, οι μπονόμπο και οι γορίλες που παρατήρησαν οι ερευνητές έκαναν διάφορες φάρσες: γαργαλούσαν ή σκουντούσαν τα πιο ηλικιωμένα μέλη της ομάδας και μετά έτρεχαν μακριά, προσέφεραν αντικείμενα και μετά τα τραβούσαν, έβαζαν το πρόσωπό τους μπροστά στο πρόσωπο κάποιου άλλου, τραβούσαν μαλλιά και μέλη του σώματος.
Συνολικά, οι ερευνητές στη Γερμανία και στις ΗΠΑ κατέγραψαν 18 διαφορετικές ποικιλίες αστείων. Παραπάνω από το ένα πέμπτο αυτών βασιζόταν στο στοιχείο του αιφνιδιασμού (για παράδειγμα, ένας πίθηκος πλησίαζε κάποιον άλλον από πίσω ή την ώρα που εκείνος κοιτούσε αλλού).
Η Δρ. Isabelle Laumer του Ινστιτούτου Max Planck για τη Συμπεριφορά των Ζώων στην Kostanz της Γερμανίας δήλωσε: “Δεν μπορούμε να πούμε ακριβώς γιατί το κάνουν, αλλά μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το κάνουν. Αυτό το παιχνιδιάρικο πείραγμα είναι προκλητικό, με πρόθεση, και τυπικά μονομερές. Προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από το πειραχτήρι και συχνά αυτό παραμένει έτσι καθ’ όλη τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης”.
Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες φάρσες και αστεία, η αποτυχία ενός πιθήκου να ανταποκριθεί σε αυτά, προκαλεί την επανάληψή τους εις βάρος του. Οι πίθηκοι φάνηκε ότι επαναλάμβαναν τη συμπεριφορά που είχαν επιλέξει στο 84% των περιπτώσεων, ή μπορεί ακόμα και να κλιμάκωναν την κατάσταση επινοώντας πιο σύνθετα πειράγματα.
Η έρευνα 9 μπονόμπο, 4 ουραγκοτάγκων, 4 γορίλων, και 17 χιμπατζήδων, δεν ήταν αρκετά εκτεταμένη ώστε να βοηθήσει στον εντοπισμό διαφορών μεταξύ των ειδών, αλλά έδειξε ότι οι ενήλικοι και οι νεαροί πίθηκοι επέλεγαν διαφορετικές στρατηγικές για τα αστεία τους. Το σκούντηγμα αποτελούσε τη συχνότερη μορφή πειράγματος τόσο σε ενήλικες όσο και σε νεαρούς. Παρόλα αυτά, ενώ οι νεαροί πίθηκοι συχνά χτυπούσαν άλλους ή κουνούσαν προς αυτούς διάφορα μέλη του σώματός τους, οι ενήλικοι ήταν πιο ήπιοι στα αστεία τους, και προτιμούσαν το γαργαλητό και τις κλεψιές.
Σύμφωνα με τη Laumer: “Το ενδιαφέρον είναι ότι βρήκαμε ομοιότητες με τα πειράγματα των ανθρώπινων νηπίων. Όταν τα ανθρώπινα νήπια ενοχλούν τη μαμά τους, τείνουν να κοιτούν το πρόσωπό της περιμένοντας κάποια αντίδραση. Αυτό το βλέπουμε και στους μεγάλους πιθήκους”.
Τα μικρά ανθρωπάκια ξεκινούν να πειράζουν τους άλλους ήδη από τους 8 μήνες της ηλικίας τους, πριν καν μπορέσουν να μιλήσουν. Οι ειδικοί εξηγούν ότι αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να τα βοηθούν να δοκιμάσουν τα κοινωνικά όρια και να ενισχύσουν τις σχέσεις τους.
Παρότι οι περισσότεροι νεαροί πίθηκοι πείραζαν ενήλικες, σπάνια επέλεγαν τους δικούς τους γονείς, όπως έδειξε η έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the Royal Society B. Φυσικά, υπήρχαν κι οι εξαιρέσεις: ο Denny ο γορίλας πείραζε επανειλημμένα τους γονείς του, πιθανόν λόγω του μικρού αριθμού γορίλων στην περιοχή, και η Aisha η ουραγκοτάγκος έμαθε να πετάει ένα σχοινί στο πρόσωπο του πατέρα της την ώρα που αυτός ήταν ανυποψίαστος.
Το θέμα είναι ιδιαίτερα σύνθετο και γι’ αυτό θα χρειαστεί περισσότερη παρατήρηση των συνηθειών των ζώων ώσπου να μπορέσουμε να καταλάβουμε γιατί πειράζονται μεταξύ τους. Παρόλα αυτά, ο εντοπισμός αυτής της συμπεριφοράς στους κοντινότερους πρωτεύοντες συγγενείς μας, το πείραγμα και οι γνωστικές δεξιότητες που το καθορίζουν μπορούν να μας βοηθήσουν να εντοπίσουμε τον τελευταίο κοινό μας πρόγονο με τους πιθήκους, ταξιδεύοντας ακόμα και 13 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Η Δρ. Marina Davila-Ross, ερευνήτρια για την εξέλιξη της επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Portsmouth, επισήμανε ότι “τα πειράγματα έχουν συζητηθεί σε σχέση με το χιούμορ, αλλά μπορούν επίσης να συμβάλλουν στην κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων. Αν, για παράδειγμα, ένας νεαρός πίθηκος ενοχλεί έναν άλλον και ο δεύτερος δεν ανταποκρίνεται, αυτό λέει στο πρώτο άτομο μέχρι πού μπορεί να φτάσει με το δεύτερο άτομο, παρέχοντας πληροφορίες ζωτικής σημασίας για το πώς είναι να μεγαλώνει κανείς σε μια κοινωνική ομάδα και το να εγκαθιδρύει ιεραρχίες”.