Του Κώστα Α.Μπογδανίδη
Δεν είναι λίγες οι φορές που ανατρέχω σε ιστορικά αρχεία για να ξεφυλίσσω και να δω έγγραφα, ντοκουμέντα, φωτογραφίες, κυρίως από την Κρήτη. Το απολαμβάνω .Ειδικά οι φωτογραφίες του περασμένου αιώνα από την καθημερινή ζωή των κρητικών, την εργασία τους, τα γλέντια τους, τις καλές ή και τις δύσκολες στιγμές τους με ταξιδεύουν, με γυρίζουν στον χρόνο. Προσπαθώ να μπω στην εποχή, να καταλάβω τι σκέφτονταν εκείνη την στιγμή, πως ήταν η μέρα τους, πόσο δύσκολη ήταν η επιβίωση σε κάθε ιστορική περίοδο.
Εκείνο πάντα που μου έκανε εντύπωση στα ενσταντανέ της κάθε εποχής ήταν το πόσο καλοντυμένοι και προσεγμένοι ήταν οι άνθρωποι , κυρίως τις γιορτινές μέρες. Είτε επρόκειτο για αγρότες- εργάτες, είτε αστούς, τους έβλεπες στα πανηγύρια, τα γλέντια και τις γιορτές να φορούν τα κοστούμια τους, τα καπέλα τους, στην πένα. Και όσοι για διάφορους λόγους δεν φορούσαν σακάκι , ένα κάτασπρο πουκάμισο το έβαζαν – σχεδόν όλοι. Σπανίως βλέπεις σε τέτοιες φωτογραφίες μαυροντυμένους κι αυτοί συνήθως είναι ολοφάνερο ότι έχουν μεγάλο πένθος. Κάποιες ηλικιωμένες (για την εποχή) γυναίκες δεν έβγαλαν ποτέ τα μαύρα , ποτέ το τσεμπέρι τους γιατί είχαν τους δικούς τους να πενθήσουν. Μέχρι εκεί…
Κάθε φορά που βλέπω αυτές τις φωτογραφίες αναρωτιέμαι για τη σημειολογία του πράγματος: Τι άλλαξε μέσα σε αυτές τις δεκαετίες, κυρίως από το ΄90 και μετά και βλέπουμε παντού μαύρα; Μαύρο υποκάμισο, μαύρο μπλουζάκι, μαύρο στιβανάκι! Αλλά μαύρο και το Ναβάρα, μαύρα και τα τζάμια του; Πώς έγινε αυτό; Από τους καλλιτέχνες ξεκίνησε άραγε που ενίοτε εμφανιζόταν ακομβίωτοι με τα αγιοκωνσταντινάτα στο δασύτριχο μπέτι;
Προτίμησαν άλλοι το μαύρο για λόγους πρακτικούς γιατί δεν φαινόταν ότι είχε μαγαρίσει;
Έχω διαβάσει, είναι αλήθεια, και ορισμένες ιστορικές ερμηνείες. Πως αυτό ξεκίνησε από τα μαύρα ρούχα που φορούσαν στα Σφακιά, πως το επέβαλαν οι Ενετοί, ότι είχε να κάνει με το πένθος του Αρκαδίου, τον θάνατο του Βενιζέλου το 1936 ή τις εκτελέσεις που έκαναν οι Γερμανοί στην Κατοχή και την Αντίσταση. Τίποτα από όλα αυτά δεν ισχύει και δικαιολογεί τη μαυρίλα που συναντάμε σήμερα παντού. Δεκαετίες μετά και τον Πόλεμο οι κρητικοί ήταν καλοντυμένοι, ακόμη και εάν ήταν βρακοφόροι με σαρίκι ένα άσπρο υποκάμισο το φορούσαν. Οι νέοι δε- δείτε τους στις φωτογραφίες- άψογοι. Τι άλλαξε τα τελευταία χρόνια; Μα αυτό που συζητάμε ακόμη και σήμερα. Έγινε ένδειξη (ψευτο) καπετανιάς, όπως το πιστόλι, το όπλο, η παραβατικότητα, η ζημιά στην περιουσία του άλλου είτε αυτό ήταν ζωοκλοπή, είτε κάτι ακόμη χειρότερο. Με τα χρόνια ήρθαν τα εύκολα (συνήθως) παραβατικά λεφτά με τις επιδοτήσεις, με τις κλεψές, με ακόμη πιο σοβαρές παρανομίες και θόλωσε το μάτι τους, τρικυμία χτύπησε στο κρανίο. Και κάποιοι τους έλεγαν πως φοράς μαύρο, έχεις γένι ταλιμπάν, βαστάς στη μέση το κουμπούρι , πίνεις κούπες και μαρσάρεις στο χωριό το 4Χ4…ίδιος ο καπετάν Κόρακας!
Ανέ ήθελε παλιά να λες «Το μαύρο το πουκάμισο και τ’ασημί πιστόλι
εκάμανε τη Νίθαυρη και την φοβούνται όλοι» θα σε ‘χανε βγάλει όξω! Άλλες εποχές, άλλα ήθη…
Που καταλήγουμε λοιπόν; Είναι και η ενδυμασία μια εκφορά -πιο light, πιο επουσιώδης, αλλά ενδεικτική- της νοοτροπίας που άλλαξε στην Κρήτη επί χείρω.
Ξέρω, ξέρω. Κάθε φορά που γίνεται ένα κακό σε χωριό της Κρήτης τα ίδια λέμε, θα πείτε. Συζητήσεις, αναλύσεις, βαθυστόχαστα κείμενα από όλους μας για το πως και το γιατί το νησί έχασε τον μπούσουλα, πως η παράδοση και η ιστορία του έγινε άθυρμα στα χέρια παραβατικών και ένοπλων ψευτοκαπετάνιων. Αλλά αυτή η ιστορία είναι, νομίζω, διδακτική. Το πως ένας μεγάλος πολιτισμός ευτελίζεται στα χέρια κάποιων. Πως κατάφεραν να γίνουν πρότυπα τα παραδείγματα προς αποφυγήν. Πως επικράτησαν λογικές και νοοτροπίες της μαυρίλας.
Γι αυτό η Κρήτη χρειάζεται ένα ριστάρτ που λένε και στον Μυλοπόταμο. Πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή. Από το Α. Από την Αστυνόμευση, την απαγόρευση, να πάμε στην Αυστηρή Εφαρμογή και Τήρηση των νόμων. Να Εκπαιδεύσουμε ταυτόχρονα και σοβαρά τις νέες γενιές, να ξαναπιάσουμε από την αρχή την παιδεία μας- ήδη ο πρωθυπουργός μίλησε για μαθήματα και Σχολές Γονέων (καλοδεχούμενα αρκεί να γίνονται εκεί που πρέπει) . Και μέσα σε όλα αυτά να ξαναβάλουμε ένα λευκό Υποκάμισο. Ευκαιρία να διώξουμε τη μαυρίλα. Πριν μας πλακώσει όλους!