Θερμές και ξηρές μέρες περιμένουν την Κρήτη τις επόμενες δεκαετίες. Οι κίνδυνοι που διαφαίνονται, απ’ τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, είναι μεγάλοι για το νησί, εκτεινόμενοι σε όλους τους βασικούς τομείς της καθημερινότητάς μας: Το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.
Οι προβλέψεις των επιστημόνων μιλούν για επιτάχυνση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης, πιο σύντομα από το αναμενόμενο. Τα τελευταία χρόνια, άλλωστε, η σφοδρότητα και η συχνότητα των έντονων φαινομένων επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες των ειδικών και την ευαλωτότητά μας μπροστά στις ακραίες καιρικές μεταβολές.
Το Περιφερειακό συμβούλιο ενέκρινε στην προχθεσινή του συνεδρίαση το Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Πρόκειται για επιχειρησιακό σχέδιο στρατηγικού χαρακτήρα, πολύ μεγάλης σημασίας για την Περιφέρεια. Εξετάζει το σύνολο του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντός της και διερευνά την επίδραση της κλιματικής αλλαγής σε αυτό.
Με το Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή θεσπίζεται η στρατηγική της Περιφέρειας για την αντιμετώπιση της απειλής της κλιματικής αλλαγής, η οποία στρατηγική έχει ως βασικό στόχο τη μείωση της ευπάθειας της Περιφέρειας στις επιπτώσεις που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή και τη θωράκισή της έναντι αυτής. Σ αυτό το πλαίσιο εκτιμήθηκαν οι κλιματικές αλλαγές που πρόκειται να συμβούν τις επόμενες δεκαετίες στην Περιφέρεια, καθώς και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία εξαιτίας των αλλαγών αυτών. Το στάδιο αυτό, μέσω του οποίου καθορίστηκαν αφενός οι τομείς και αφετέρου οι γεωγραφικές περιοχές προτεραιότητας της Περιφέρειας, αποτέλεσε βασικό άξονα του ΠεΣΠΚΑ Κρήτης, καθώς είχε καθοριστική σημασία για την εν συνεχεία αναγνώριση και ιεράρχηση των επιλογών προσαρμογής, την εκτίμηση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν, το χρονοδιάγραμμα και το κόστος τους, τουλάχιστο σε επίπεδο στρατηγικής, με βάση τα υπάρχοντα μοντέλα πρόγνωσης κλιματικής αλλαγής.
Σύμφωνα με την εγκεκριμένη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου, στο εξής κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση των νέων έργων θα πρέπει να αξιολογείται η ευπάθειά τους στην κλιματική αλλαγή και όπου απαιτείται να προτείνονται κατάλληλα μέτρα μείωσης της ευπάθειας και αύξησης της προσαρμοστικής ικανότητας.
Το Σχέδιο θα αποτελέσει οδηγό για την Περιφέρεια για νέα έργα και δράσεις, ενώ οι εξειδικευμένες μελέτες που προτάθηκαν, θα επιτρέψουν την προπαρασκευή και ωρίμανση πολλών έργων που θα μπορούν να ενταχτούν στην νέα προγραμματική περίοδο (2021 – 2027) και σχετίζονται με την προσαρμογή της Περιφέρειας Κρήτης στην κλιματική αλλαγή.
Το Σχέδιο, υπηρετεί την ανάγκη για θωράκιση της Περιφέρειας από τις επιπτώσεις:
– Αύξησης της θερμοκρασίας.
– Αύξησης της συχνότητας και της έντασης ακραίων καιρικών φαινομένων.
– (πλημμύρες, ξηρασία, ανεμοθύελλες, καύσωνες, ψυχρές εισβολές/παγετοί, κύματα κ.λπ.).
– Μείωσης των βροχοπτώσεων.
– Ραγδαίας εξέλιξης διάβρωσης των ακτών.
Η Κρήτη είναι η πιο ευάλωτη περιφέρεια της χώρας έναντι της κλιματικής αλλαγής
Λαμβάνοντας υπόψη τις κλιματικές μεταβολές που αναμένονται μελλοντικά για την Περιφέρεια Κρήτης, έγινε ανάλυση της τρωτότητας έναντι της κλιματικής αλλαγής 13 βασικών τομέων και συνολικά 19 υποτομέων. Με βάση τις τομεακές και χωρικές προτεραιότητες που προσδιορίστηκαν από αυτή τη διαδικασία, προτάθηκαν τελικά τα μέτρα και οι δράσεις για την αποφυγή των επιπτώσεων και όπου αυτό δεν ήταν δυνατό, προτάθηκαν μέτρα και δράσεις για τον μετριασμό των επιπτώσεων και την αποκατάσταση αυτών. Από την ανάλυση του ΠΕΣΠΚΑ επιβεβαιώθηκαν και τα συμπεράσματα της ΕΣΠΚΑ, βάσει των οποίων η Περιφέρεια Κρήτης είναι η πιο ευάλωτη περιφέρεια της χώρας έναντι της κλιματικής αλλαγής λόγω της νησιωτικότητας.
Τα «Ρ.Ν.» παρουσιάζουν σήμερα τα κυριότερα σημεία του σχεδίου, τα οποία μάς αναλύει ο αρμόδιος αντιπεριφερειάρχης Νίκος Ξυλούρης, αναφερόμενος στις προτεινόμενες δράσεις για την ομαλή και σταδιακή προσαρμογή στις νέες συνθήκες, εστιάζοντας στις αλλαγές που έρχονται σε βάθος χρόνου και στο κατά πόσο αυτές θα επηρεάσουν το δημόσιο βίο.
Οι προτεινόμενες δράσεις αφορούν τη μείωση – περιορισμό της ταχύτητας εξέλιξης του φαινομένου της κλιματικής κρίσης και ταυτόχρονα την προσαρμογή μας σε αυτή, με τις κατάλληλες ενέργειες.
«Πρέπει να προετοιμαζόμαστε και να προσανατολιζόμαστε σε αυτή την κατεύθυνση. Σε αυτό το πλαίσιο, η περιφερειακή αρχή κατά την προηγούμενη θητεία της, επί ημερών του Νίκου Καλογερή (στη θέση του Αντιπεριφερειάρχη Περιβάλλοντος) και με την καθοδήγηση του Σταύρου Αρναουτάκη, ανέθεσε τη μελέτη για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή που έπρεπε να προσαρμοστεί στο Εθνικό Σχέδιο.
Το σχέδιο αυτό είναι, πλέον, ο οδηγός των δράσεων για τα επόμενα πολλά χρόνια. Η μελέτη θα αναπροσαρμόζεται ανά πενταετία. Θα παρακολουθείται η πορεία και της Κλιματικής Αλλαγής και των έργων» μας ανέφερε ο κ.Ξυλούρης.
Τα προβλεφθέντα έργα είναι πάνω από 200. Προαπαιτούμενο για τη χρηματοδότησή τους είναι η ένταξή τους στο συγκεκριμένο σχεδιασμό. «Η υλοποίηση των έργων δεν είναι μόνο υπόθεση της Περιφέρειας· είναι υπόθεση των φορέων, των ιδρυμάτων – όσων έχουν λόγο για να κατασκευάσουν έργα που έχουν να κάνουν με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή» τονίζει ο αντιπεριφερειάρχης Περιβάλλοντος.
Οι κλιματικές μεταβολές που προβλέπονται και οι επιπτώσεις τους
Οι βασικότερες κλιματικές μεταβολές που περιμένουν οι επιστήμονες στην Κρήτη τα επόμενα χρόνια, όπως περιγράφονται στο κείμενο του Σχεδίου, είναι:
– Η μέση θερμοκρασία προβλέπεται να αυξηθεί από 1,35 έως 4,5 βαθμούς κελσίου. Ελαφρώς μεγαλύτερες αυξήσεις αναμένονται στα εσωτερικά και ορεινά τμήματα και μικρότερες στα παραθαλάσσια. Οι μεγαλύτερες (αυξήσεις) θα παρατηρηθούν κατά τη θερινή περίοδο συγκριτικά με το σύνολο του έτους.
– Σημαντική άνοδος θα καταγραφεί στη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη (εν αντιθέσει με τη ζήτηση ενέργειας για θέρμανση).
– Περίπου 40 ημέρες θα προστεθούν σε εκείνες που είναι πολύ πιθανή η εκδήλωση πυρκαγιάς.
– Στον αντίποδα, σταδιακή μείωση θα δούμε στις βροχοπτώσεις, όπως προκύπτει από το ενδιάμεσο και δυσμενές σενάριο. Η μεγαλύτερη μείωση της μέσης τιμής βροχόπτωσης, κατά 187mm (27% – στο σύνολο της Περιφέρειας), τοποθετείται για την περίοδο 2081-2100 (δυσμενές σενάριο). Το ίδιο διάστημα, και πάλι βάσει του χειρότερου σεναρίου, θα αυξηθούν από 5 έως 25 περίπου ημέρες οι συνεχόμενες ημέρες χωρίς βροχόπτωση.
– Από πλευράς ανέμων δεν αναμένονται σημαντικές αλλαγές, αφού δείχνει να παραμένει αμετάβλητος ο αριθμός ημερών (αντιπυρική περίοδος) με μέση ταχύτητα ανέμου άνω των 6B – εξαίρεση η ΒΑ Κρήτη (μελλοντικά έως 20 επιπλέον μέρες).
Ο αριθμός των ημερών που η μέγιστη θερμοκρασία θα υπερβαίνει τους 35 βαθμούς κελσίου, θα αυξηθεί από τρεις ημέρες (δύο σενάρια, εγγύς μέλλον) έως 22 ημέρες (δυσμενές σενάριο, μακροπρόθεσμα).
Ο δήμος Ρεθύμνου βρίσκεται μέσα στις περιοχές που θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερο κίνδυνο πλημμύρας. Εξάλλου, στο μέλλον θα είναι περισσότερες οι μέρες με ακραίες βροχοπτώσεις και δυνητικά πλημμυρικά φαινόμενα.
Οι χιονοκαλυμμένες εκτάσεις σχεδόν θα εξαφανιστούν στο σύνολο της Κρήτης έως τουλάχιστον τα 1.500 m κατά το απώτερο μέλλον, ενώ η στάθμη της θάλασσας μελλοντικά θα ανέβει.
Μερικές από τις κυριότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κρήτη, σε διάφορους τομείς είναι οι εξής:
– Μείωση ετήσιας γεωργικής παραγωγής, στροφή σε λιγότερο υδροβόρες καλλιέργειες.
– Μείωση γονιμότητας εδαφών, επιδείνωση φαινομένου ερημοποίησης.
– Αλλαγές ρυθμού ανάπτυξης ειδών χλωρίδας.
– Αυξημένη παρουσία παρασίτων και ασθενειών.
– Αύξηση εκδήλωσης πλημμυρικών φαινομένων.
– Αύξηση στερεοπαροχής ποταμών/ρεμάτων, οικολογική διαταραχή υδατοσυλλογών στις εκβολές.
– Αύξηση φαινόμενων διάβρωσης.
– Αύξηση κινδύνου καθιζήσεων και κατολισθήσεων.
– Αύξηση κινδύνου εκδήλωσης πυρκαγιάς.
– Μείωση διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων.
– Μείωση αλιευτικής παραγωγής.
– Πρόκληση καταστροφών σε έργα υποδομής.
– Αλλαγή τουριστικών περιόδων.
– Διαβρώσεις πρανών οδικού δικτύου, καθιζήσεις οδοστρωμάτων .
– Πρόκληση μερικών ή ολικών καταστροφών σε ευαίσθητα ιστορικά μνημεία / αρχαιολογικούς χώρους (άμεσα εκτεθειμένων σε περιβάλλον και καιρικά φαινόμενα).
Περιγράφοντας το πλαίσιο/περίγραμμα της μελέτης για τον Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, ο κ. Ξυλούρης λέει: «Ο στόχος είναι: 1) να ενημερωθεί ο κόσμος για αυτά που γίνονται, 2) να αντιμετωπιστεί η Κλιματική Αλλαγή και οι συνέπειές της με τον καλύτερο δυνατό σχεδιασμό – δηλαδή, τα έργα να έχουν την παράμετρο της τρωτότητας που προκύπτει από την Κλιματική Αλλαγή για να μπορούν να χρηματοδοτηθούν και κυρίως να είναι στέρεα, να είναι βιώσιμα τα επόμενα χρόνια. Η έγκριση – αποδοχή από το Περιφερειακό Συμβούλιο σημαίνει ότι έχουμε αντιληφθεί όλοι μας, πια, τη σπουδαιότητα του θέματος. Κι επειδή τα φαινόμενα που προβλέπεται να ακολουθηθούν και να ζήσουμε τα επόμενα χρόνια μπορεί και να είναι πολύ έντονα, νομίζω ότι οι φορείς που θα υλοποιήσουν έργα, θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο σαφείς στο τι κάνουν, για το πώς θα μπορέσουμε να βάλουμε το δικό μας λιθαράκι, για να μην έχουμε τραγικές συνέπειες που δυστυχώς περιμένουμε σύμφωνα με τις εκτιμήσεις».
Ο αντιπεριφερειάρχης Περιβάλλοντος έφερε κι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, λέγοντας: «Οι πρώτες δράσεις που προβλέπει το σχέδιο είναι ανά τομέα (που είναι 14 στο σύνολο). Έχουμε αναθέσει μελέτες για την τρωτότητα στις ακτές, τουλάχιστον σε επτά σημεία στην Κρήτη, για να δούμε πού βρίσκεται και να προχωρήσει σε όλο το νησί ει δυνατόν αυτή η προσπάθεια. Οι παραλίες της Κρήτης είναι ένα περιουσιακό στοιχείο, το κύριο που χαρακτηρίζει ένα νησί. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί».
Σχολιάζοντας την προαναγγελθείσα μείωση των χιονοπτώσεων, καθώς και τον πολλαπλασιασμό των θερμών ημερών και των τροπικών νυκτών (με τη θερμοκρασία να υπερβαίνει τους 20 βαθμούς), ο κ. Ξυλούρης θα επισημάνει: «Πιθανό να χρειαστεί να αλλάξουμε καλλιέργειες. Εκεί που κάποια φυτά ευδοκιμούν σε χαμηλότερα ύψη, θα πάνε σε μεγαλύτερα. Οι μελέτες θα πρέπει να γίνουν σύντομα, για να μπορούν να σχεδιαστούν οι καινούργιες καλλιέργειες, η καινούργια τεχνική στην κτηνοτροφία».
Για όλα τα παραπάνω, σύμφωνα με τον κ. Ξυλούρη, οι δήμοι είναι ενήμεροι: «Έχουν ενημερωθεί για το τί δράσεις προβλέπονται και μάλιστα η μελέτη αναφέρει ποιος θα μπορούσε να είναι ο φορέας εκτέλεσης κάθε έργου. Οι δήμοι ξέρουν τις δυνατότητές τους και πού μπορούν να εντάξουν το εκάστοτε έργο. Το σχέδιο προβλέπει τη δημιουργία μίας επιτροπής παρακολούθησης η οποία θα μπορεί να βλέπει την πορεία των έργων, την πορεία σε σχέση με τη μελέτη. Και αν είναι δυνατόν και τα αποτελέσματα, αν τα έργα έχουν ανασχετικό ρόλο, αν έχουν απόδοση. Είναι ένα πλέγμα ενεργειών που θα υλοποιηθεί σε βάθος χρόνου, περιλαμβάνοντας πάρα πολλές εξεταζόμενες παραμέτρους» εξηγεί.
Συνεργασία Περιφέρειας – Επιστημονικών Ιδρυμάτων
Η περιφερειακή αρχή βρίσκεται σε ανοικτή γραμμή με την επιστημονική κοινότητα της Κρήτης. Όπως μας λέει ο κ. Ξυλούρης: «Ζητήσαμε από 15 καθηγητές που έχουν αντικείμενο την Κλιματική Αλλαγή – καθένας από τη δική του σκοπιά – να εξετάσουν τη μελέτη αμισθί. Το δέχτηκαν. Μας έκαναν πάρα πολλές παρατηρήσεις και προτάσεις τις οποίες είδε η μελετητική ομάδα με την αντίστοιχη επιστημονική ομάδα που είχαν κι αυτοί. Έγιναν δεκτές οι περισσότερες παρατηρήσεις. Η συνεργασία με τα επιστημονικά ιδρύματα είναι ανεπτυγμένη σε τέτοιο βαθμό, που νομίζω ότι είναι ίσως ο καλύτερος σύμβουλος που θα μπορούσαμε να έχουμε» δηλώνει ο κ. Ξυλούρης, και καταλήγει: «Έχουμε ένα εργαλείο, σε πρώτο στάδιο, αρκετά καλά μελετημένο. Επαφίεται σε εμάς, ως Περιφέρεια, στους δήμους, στους φορείς όπως ΕΛΚΕΘΕ, μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Πανεπιστήμια, οικολογικές οργανώσεις, σε όσους έχουν άμεσο ενδιαφέρον για το περιβάλλον και το κλίμα, η καλύτερη δυνατή εφαρμογή των προβλέψεων και των παρατηρήσεων που γίνονται, για να μπορούμε να έχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα. Και σε περίπτωση που χρειαστεί, να κάνουμε μία τροποποίηση στο μέλλον, για να έχουμε τη βέλτιστη δυνατή προσαρμογή σε αυτά που έρχονται: Τα οποία θα είναι έντονα, θα είναι φαινόμενα που θα επηρεάζουν σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα τη ζωή μας γενικότερα. Οφείλουμε, όμως, να συμβιβαστούμε με αυτό τον σχεδιασμό, με την έννοια ότι θα πρέπει να τον λαμβάνουμε υπόψιν μας έτσι ώστε να έχουμε τις μικρότερες δυνατές επιπτώσεις για αυτά που μας ακολουθούν».
Προτεινόμενες δράσεις
Στον Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ), παρατίθενται και προτεινόμενες δράσεις ανάσχεσης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Κάποιες από αυτές είναι:
– Ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, λόγω ακραίων φαινομένων
– Λήψη μέτρων για την ενδυνάμωση των υπηρεσιών και φορέων πολιτικής προστασίας (συμπεριλαμβανομένης της δασοπυρόσβεσης), επέμβασης και διάσωσης της Περιφέρειας Κρήτης με ανθρώπινους πόρους και εξοπλισμό.
– Διενέργεια ενημερωτικών δράσεων, ημερίδων, εκπαιδευτικών σεμιναρίων, με όλα τα πρόσφορα μέσα (π.χ. ΜΜΕ) κ.λπ.
– Ενίσχυση της προστασίας των καλλιεργειών από τα ακραία καιρικά φαινόμενα (καύσωνες, παγετός, πλημμύρες, ανεμοθύελλες κ.α.) μέσω σύγχρονων τεχνικών αγροτικής ασφάλισης.
– Παροχή οικονομικών κινήτρων για τη μετεγκατάσταση γεωργικών εκμεταλλεύσεων από περιοχές υψηλού κινδύνου σε περιοχές χαμηλού κινδύνου
– Παροχή κινήτρων για τη βελτίωση των υπαίθριων συνθηκών στην κτηνοτροφία, ενδεικτικά με τη φύτευση δενδροστοιχιών, στέγαστρα και άλλους τρόπους, στους χώρους εγκαταστάσεων και σταυλισμού.
– Δράσεις εξοικονόμησης και αποτελεσματικής χρήσης νερού, συντήρηση, επισκευή και εκσυγχρονισμός των δικτύων ύδρευσης της Περιφέρειας Κρήτης, εγκατάσταση εξοπλισμού χαμηλής κατανάλωσης υδρευτικού νερού στα δημόσια κτίρια της Κρήτης.
Στον τομέα του τουρισμού προτείνονται:
– Παροχή κινήτρων στις τουριστικές επιχειρήσεις για τη βελτίωση των συνθηκών θερμικής άνεσης κατά τη θερινή περίοδο, την εξοικονόμηση και επαναχρησιμοποίηση νερού, την εγκατάσταση ΑΠΕ και γεωθερμία (αντλίες θερμότητας) για την κάλυψη της αυξημένης ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας κ.λπ.
– Ενεργειακή αναβάθμιση (θερμομόνωση, αντικατάσταση κουφωμάτων και φωτιστικών, αναβάθμιση συστήματος κλιματισμού κτλ.) σε κτίρια τουριστικών περιοχών της Κρήτης.
Το κόστος υλοποίησης των μέτρων και των δράσεων του ΠεΣΠΚΑ Κρήτης προσεγγίζει τα 300 εκατομμύρια ευρώ. Ο τομέας της γεωργίας καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού – πάνω από 43 εκατομμύρια ευρώ. Το συνολικό κόστος των έργων ανέρχεται σε 173.770.000 ευρώ.