Για το Τουβαλού και τους 11.000 κατοίκους του, σκορπισμένους σε εννέα ατόλες στον Ειρηνικό, ο χρόνος μοιάζει να τελειώνει.
Η Φουκανόε Λαφάι, 29χρονη υπάλληλος γραφείου, λέει πως θα ήθελε να αποκτήσει οικογένεια.
Διστάζει όμως να το κάνει, καθώς οι επιστήμονες προβλέπουν πως μέχρι να ενηλικιωθούν τα παιδιά η χώρα της θα έχει χαθεί στα κύματα λόγω της ανόδου της στάθμης των ωκεανών.
«Νομίζω πως όπου να ‘ναι βουλιάζουμε» λέει στο Reuters η Λαφάι.
Η θάλασσα γύρω από το Τουβαλού, το οποίο έχει μέσο υψόμετρο μόλις δύο μέτρων, έχει ανέβει κατά 15 εκατοστά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, μιάμιση φορά ο παγκόσμιος μέσος όρος.
Μέχρι το 2050, εκτιμούν ερευνητές της NASA, οι πλημμυρίδες θα καλύπτουν το μισό Φουναφούτι, την κύρια ατόλη όπου ζει το 60% των κατοίκων, μια λωρίδα ξηράς που σε κάποια σημεία έχει πλάτος μόλις 20 μέτρων.
H Φουκανόε Λάφι, 29 ετών, εργάζεται ως υπάλληλος γραφείου στο Φαναφούτι (Reuters)
Κλιματικοί μετανάστες
Η ζωή των ντόπιων έχει ήδη αλλάξει, καθώς η θάλασσα έχει διεισδύσει στα υπόγεια ύδατα. Οι κάτοικοι μαζεύουν το βρόχινο νερό και καλλιεργούν λαχανικά σε ανυψωμένα παρτέρια.
Για πολλούς, η μόνη ελπίδα είναι η μετανάστευση. Το 2023 το Τουβαλού ανακοίνωσε συμφωνία με την Αυστραλία που επιτρέπει τη μετοίκιση έως 280 κατοίκων το χρόνο, αρχής γενομένης από το 2025.
Τέσσερις αξιωματούχοι της κυβέρνησης περιέγραψαν στο Reuters την προσπάθεια καθιέρωσης νομικής βάσης ώστε να διασφαλιστεί η συνέχιση της ύπαρξης του Τουβαλού ως κυρίαρχου κράτους ακόμα και αφού χαθεί στα κύματα.
Αυτό θα μπορούσε να γίνει είτε με προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας είτε με ψήφισμα του ΟΗΕ.
Είναι μια νέα στρατηγική για την κυβέρνηση του Τουβαλού, καθώς η συμφωνία με την Αυστραλία δεν μείωσε την απογοήτευση για την έλλειψη συμπαράστασης από τη διεθνή κοινότητα.
Η χερσαία έκταση του Τουβαλού είναι μόλις 26 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επειδή όμως οι εννέα ατόλες του βρίσκονται διάσπαρτες σε ένα μεγάλο αρχιπέλαγος, η αποκλειστική οικονομική ζώη του φτάνει τα 900.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, σχεδόν επτά φορές η έκταση της Ελλάδας.
Σε αυτή τη βαθιά χριστιανική και με στενούς δεσμούς κοινότητα, κάποιοι κάτοικοι φοβούνται πως ο εκτοπισμός τους θα σημάνει και το τέλος της κουλτούρας τους.
«Κάποιοι θα πρέπει να φύγουν και άλλοι θα θέλουν να μείνουν» λέει ο Μάνι Μάνι, 32 ετών, τεχνικός υπολογιστών στην πόλη του Φονγκαφάλε.
«Είναι πολύ δύσκολη απόφαση. Όταν εγκαταλείπεις τη χώρα σου αφήνεις και την κουλτούρα στην οποία γεννήθηκες. Η κουλτούρα είναι τα πάντα –οικογένεια, αδελφή, αδελφός. Είναι τα πάντα».
Για την ώρα, το Τουβαλού προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Στο Φαναφούτι, το οποίο έχει μέγιστο πλάτος 400 μέτρων, κατασκευάζονται κυματοθραύστες και φράγματα για να συγκρατούν τη φουσκοθαλασσιά.
Το Τουβαλού έχει επίσης δημιουργήσει 70 στρέμματα τεχνητής γης και σχεδιάζει να συνεχίσει την προσπάθεια με την ελπίδα να μείνει πάνω από τα κύματα μέχρι το 2100.
Μέχρι τότε, εκτιμά η NASA, η στάθμη της θάλασσας γύρω από τις ατόλες θα έχει ανέβει κατά τουλάχιστον 1 μέτρο, ή ακόμα και 2, κάτι που σημαίνει ότι το 90% του Φουναφούτι θα έχει χαθεί.
Χώρα χωρίς στεριά
Έχοντας εξασφαλίσει ένα πλάνο εξόδου για τον πληθυσμό, οι διπλωμάτες του Τουβαλού προσπαθούν να βρουν μια έγκυρη νομική απάντηση στο ερώτημα του τι συμβαίνει όταν μια χώρα χαμηλού υψομέτρου βυθίζεται στον ωκεανό.
Το σχέδιο προβλέπει ότι κάποιοι κάτοικοι θα παραμείνουν στην πατρίδα τους όσο γίνεται περισσότερο ως δήλωση κυριαρχίας, σύμφωνα με δύο αξιωματούχους του Τουβαλού και τους όρους της συμφωνίας με την Αυστραλία.
Μια άλλη βασική προϋπόθεση για την αναγνώριση κρατών είναι η ύπαρξη ξηράς, μια προϋπόθεση που το Τουβαλού θέλει να καταργήσει από το Δίκαιο της Θάλασσας.
Στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την Τετάρτη, ο πρωθυπουργός του Τουβαλού Φελέτι Τίο ζήτησε στήριξη της διεθνούς κοινότητας προκειμένου να αναγνωριστούν μόνιμα οι θαλάσσιες ζώνες και η ύπαρξη του κράτους.
«Το Τουβαλού θέλει να πρωτοστατήσει στην προσπάθεια να αντιμετωπίζεται η άνοδος της στάθμης των θαλασσών ως ξεχωριστό ζήτημα, όχι να χάνεται στη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή» δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Πασούγκα Τουάγκα.
«Είναι μια υπαρξιακή απειλή για την κρατική υπόσταση του Τουβαλού και την επιβίωση της ταυτότητάς του».
Η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ, η οποία πρόκειται να εκδώσει έκθεση για την άνοδο της στάθμης των ωκεανών το 2025, εξέφρασε τον Ιούλιο τη στήριξή του στη θέση ότι η υπόσταση ενός κράτους διατηρείται μετά την μερική ή πλήρη βύθισή του λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Η Επιτροπή ανέφερε πάντως ότι κάποια μέλη που δεν κατονομάστηκαν τάχθηκαν κατά της τροποποίησης της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας, προτιμώντας άλλες οδούς.
Η μεγαλύτερη πηγή εσόδων του Τουβαλού, ύψους περίπου 30 εκατ. δολαρίων τον χρόνο, είναι οι ξένοι αλιευτικοί στόλοι που έρχονται να ψαρέψουν τόνους στα πλούσια νερά τους. Μια άλλη σημαντική πηγή είναι η διαδικτυακή κατάληξη .tv, της οποίας οι αδειοδοτήσεις αποφέρουν τουλάχιστον 10 εκατ. δολάρια ετησίως.
Η διατήρηση των θαλάσσιων ζωνών θα προσέφερε σημαντική οικονομική βοήθεια.
Οι γείτονες του Τουβαλού –τα 18 μέλη του Φόρουμ Νησιών Ειρηνικού- στηρίζουν την προσπάθεια και έχουν αναγνωρίσει ως μόνιμες τις θαλάσσιες ζώνες. Και η συμφωνία με την Αυστραλία προβλέπει ότι «η κρατική υπόσταση και κυριαρχία του Τουβαλού θα συνεχιστούν».
Την ίδια δέσμευση προσέφεραν 15 άλλες χώρες που έχουν υπογράψει διμερείς συμφωνίες με το Τουβαλού, δήλωσαν αξιωματούχοι,
Όμως, από τις χώρες που διαθέτουν αλιευτικούς στόλους στον Ειρηνικό, μόνο τα γειτονικά Φίτζι και η Ταϊβάν –διπλωματικός σύμμαχος του Τουβαλού- έχουν υπογράψει τέτοιες συμφωνίες.
Επόμενα βήματα
Ο Σάιμον Κόφε, πρώην δικαστής και νυν βουλευτής που εκπροσωπεί το Φουναφούτι, πρωτοστάτησε πέρυσι στην τροποποίηση του συντάγματος ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια της ύπαρξής του. Το αναθεωρημένο σύνταγμα περιλαμβάνει επίσης τις συντεταγμένες της ζώνης αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης.
Τα μέτρα αυτά θα ενισχύσουν τη θέση του Τουβαλού σε περίπτωση προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας, είπε ο Κόφε στο Reuters.
Το Τουβαλού επίσης συμπροεδρεύει της Επιτροπής Μικρών Νησιωτικών Κρατών για την Κλιματική Αλλαγή και το Διεθνές Δίκαιο, η οποία θεσμοθετήθηκε πέρυσι με διακήρυξη που προβλέπει ότι οι θαλάσσιες ζώνες ισχύουν χωρίς μειώσεις εν μέσω κλιματικής αλλαγής.
Τον Μάιο, η επιτροπή εξασφάλισε γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας, την πρώτη που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή, η οποία προβλέπει ότι οι κυβερνήσεις υποχρεούνται να προστατεύουν τη θάλασσα από την κλιματική αλλαγή.
Την ώρα όμως που η κυβέρνηση του Τουβαλού αναζητά νομικές εγγυήσεις, οι κάτοικοί του αντιμετωπίζουν τις πρακτικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής –και το ενδεχόμενο να πουν αντίο.
«Όλοι αυτό σκέφτονται» λέει ο Μάνι, ο τεχνικός υπολογιστών. Ανησυχεί τι θα απογίνουν οι ηλικιωμένοι αν οι νέοι που εργάζονται φύγουν πρώτοι από την θαλασσοδαρμένη πατρίδα.
