Πριν από λίγες ημέρες δόθηκε στη δημοσιότητα, από το Υπουργείο Εσωτερικών, το σχέδιο νόμου για το νέο εκλογικό σύστημα ανάδειξης των αιρετών οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης, το οποίο πρόκειται να εφαρμοστεί στις επερχόμενες εκλογές του 2023 και το οποίο θα αντικαταστήσει το πλαίσιο της απλής αναλογικής που εφαρμόστηκε στις τελευταίες αυτοδιοικητικές εκλογές ως βασικό στοιχείο του προγράμματος «Κλεισθένης» (Ν. 4555/2018).
Κύριο χαρακτηριστικό του νέου – προωθούμενου – θεσμικού πλαισίου είναι οι δομικές αλλαγές που επιφέρει στο σύστημα εκλογής των Δήμων – καταργώντας βασικές παραδοχές του «Κλεισθένη» – με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση της διακυβερνησιμότητας, της αποτελεσματικότητας και της επιχειρησιακής αυτοδυναμίας των πρωτοβάθμιων ΟΤΑ και της παροχής αυξημένης νομιμοποίησης στο πρόσωπο του Δημάρχου μέσω της οποίας θα εξασφαλίζεται η αναγκαία πλειοψηφία του συνδυασμού αυτού στα αιρετά όργανα διοίκησης του Δήμου.
Επιχειρώντας να κωδικοποιήσουμε τις σημαντικότερες αλλαγές που προκύπτουν σε σχέση με το υφιστάμενο εκλογικό πλαίσιο της τοπικής αυτοδιοίκησης, αυτές μπορούν να συνοψιστούν στις εξής:
1. Διάρκεια δημοτικής περιόδου. Επανέρχεται η πενταετής θητεία των δημοτικών αρχών, η οποία θα αρχίσει την 1η Ιανουαρίου 2024 και θα ολοκληρωθεί 31η Δεκεμβρίου 2028, ο δε χρόνος διεξαγωγής των δημοτικών εκλογών προσδιορίζεται για την Κυριακή 8 Οκτωβρίου 2023 (α’ γύρος) ενώ σε περίπτωση που θα απαιτηθεί επαναληπτική εκλογή αυτή θα γίνει την Κυριακή 13 Οκτωβρίου.
2. Εκλογή Δημάρχου. Τροποποιείται το όριο εκλογής ώστε να εκλέγεται ως Δήμαρχος, ο επικεφαλής του επιτυχόντος συνδυασμού που θα έχει συγκεντρώσει, από τον πρώτο γύρο, ποσοστό μεγαλύτερο του 43% – αντί του 50% που ίσχυε με τον «Κλεισθένη» – επί του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων.
3. Κατάρτιση συνδυασμών. Θεσμοθετείται εκ νέου η ενιαία κατάρτιση ψηφοδελτίων – κατά συνδυασμούς – για την εκλογή του δημάρχου, των δημοτικών συμβούλων και των συμβουλίων δημοτικής κοινότητας με πληθυσμό μεγαλύτερο των πεντακοσίων (500) κατοίκων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι καταργείται η ξεχωριστή κάλπη που υπήρξε στις τελευταίες εκλογές – βάσει του Ν. 4555/2018 – για την εκλογή των κοινοτικών συμβουλίων. Νέο στοιχείο που χαρακτηρίζει τη διαδικασία δήλωσης κατάρτισης του κάθε συνδυασμού και την υποβολή των υποψηφιοτήτων αυτού είναι ότι αυτή θα γίνεται εφεξής ηλεκτρονικά σε ειδικό διαδικτυακό ιστότοπο που θα λειτουργεί για το σκοπό αυτό, κατ’ αντιστοιχία των ισχυόντων στις βουλευτικές εκλογές.
4. Υποψηφιότητες, σταυροί προτίμησης & «αριστίνδην» δημοτικοί σύμβουλοι. Μια σημαντική διαφοροποίηση που επιφέρει το νέο νομοσχέδιο, αφορά τον αριθμό των υποψήφιων δημοτικών συμβούλων/συμβούλων δημοτικής κοινότητας, ο οποίος αυξάνεται σημαντικά σε σχέση με το προηγούμενο πλαίσιο, καθώς εφεξής θα πρέπει να είναι ίσος τουλάχιστον με τον αριθμό των εδρών κάθε εκλογικής περιφέρειας/δημοτικής κοινότητας με δυνατότητα προσαύξησης έως και 120% για την περίπτωση των δημοτικών συμβούλων και έως 150% για τους υποψήφιους συμβούλους της δημοτικής κοινότητας (αντί για 50% που ίσχυε με τον «Κλεισθένη» και για τις δύο παραπάνω κατηγορίες).
Επιπλέον, με το νέο πλαίσιο, εισάγεται μια αμφιλεγόμενη διάταξη με την οποία παρέχεται η δυνατότητα εκλογής χωρίς σταυρό στο αξίωμα του δημοτικού συμβούλου, σε όσους υποψήφιους έχουν διατελέσει Δήμαρχοι για τουλάχιστον 8 έτη μετά την 1/1/2011 ενώ σε ότι αφορά την ποσόστωση ανά φύλο σε κάθε ψηφοδέλτιο, αυτή μειώνεται από το 40% (το 2019) στο 33% επί του συνολικού αριθμού των υποψηφίων του εκάστοτε συνδυασμού, συμπεριλαμβανομένου του υποψηφίου Δημάρχου και των συμβούλων δημοτικής κοινότητας. Τέλος, σε ότι αφορά τους σταυρούς προτίμησης για την εκλογή των δημοτικών αρχών, κάθε εκλογέας θα μπορεί να εκφράσει την προτίμηση του σημειώνοντας στα ψηφοδέλτια από 1 έως 4 σταυρούς – ανάλογα το όργανο για το οποίο ψηφίζει – και σύμφωνα με τον Πίνακα 1.
5. Κατανομή εδρών Δημοτικού Συμβουλίου & όριο εκλογής. Αλλάζει ο τρόπος κατανομής των εδρών ώστε ο επιτυχών συνδυασμός των εκλογών να καταλαμβάνει τα 3/5 των εδρών του δημοτικού συμβουλίου. Μοναδική εξαίρεση αν ένας συνδυασμός εκλεγεί στον α’ γύρο με ποσοστό μεγαλύτερο του 60% οπότε και οι έδρες θα κατανέμονται αναλογικά. Ταυτόχρονα, θεσπίζεται όριο το 3% επί του συνολικού αριθμού των εγκύρων ψηφοδελτίων, κατά τον α’ γύρο, για την είσοδο ενός συνδυασμού στο δημοτικό συμβούλιο και κατά συνέπεια για την κατοχύρωση δικαιώματος εκλογής δημοτικού συμβούλου.
6. Αριθμός μελών Δημοτικών Συμβουλίων. Με το υπό ψήφιση πλαίσιο προβλέπεται η οριζόντια μείωση του αριθμού των μελών των δημοτικών συμβουλίων – με γνώμονα την καλύτερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία αυτών – με τον ελάχιστο αριθμό δημοτικών συμβούλων να ανέρχεται σε 11 (σε δήμους έως 2.000 κατοίκους) και το μέγιστο αριθμό δημοτικών συμβούλων να ανέρχεται σε 41 (σε δήμους άνω των 200.000 κατοίκων).
Για την περίπτωση των Δήμων της Κρήτης, η πλειοψηφία αυτών (13 Δήμοι) προβλέπεται να έχουν στα Δημοτικά Συμβούλια 21 μέλη – 6 λιγότερα από την παρούσα σύνθεση τους – ενώ και στους υπόλοιπους Δήμους προβλέπεται αναλογική μείωση των μελών Δ.Σ αυτών (Πίνακας 2).
7. Συμβούλια Δημοτικών Κοινοτήτων. Σε ότι αφορά τα όργανα ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, επέρχονται σε αυτά μια σειρά από μεταβολές σε σχέση με το πλαίσιο που είχε ορίσει ο «Κλεισθένης». Οι κυριότερες εξ αυτών αφορούν:
(α) τη μετονομασία των Κοινοτήτων σε Δημοτικές Κοινότητες. Οι τελευταίες για τους σκοπούς του εκλογικού νόμου διακρίνονται σε Δημοτικές Κοινότητες i) έως και 500 κατοίκων, διοικούμενες από τον Εκπρόσωπο της Κοινότητας και ii) άνω των 500 κατοίκων, οι οποίες διοικούνται από τον Πρόεδρο και το Συμβούλιο Δημοτικής Κοινότητας.
(β) τον αριθμό των μελών των Συμβουλίων Δημοτικής Κοινότητας, ο οποίος κυμαίνεται από 3 έως 9 μέλη ανάλογα το πληθυσμιακό μέγεθος της κοινότητας (Πίνακας 3).
(γ) την κατάργηση των συμβουλίων Δημοτικής Κοινότητας στις κοινότητες που αποτελούν έδρες των Δήμων. Στην περίπτωση αυτή, οι αρμοδιότητες του Συμβουλίου Δημοτικής Κοινότητας ασκούνται από την Οικονομική Επιτροπή και οι αρμοδιότητες του Προέδρου του Συμβουλίου της Δημοτικής Κοινότητας από τον Δήμαρχο ή τον οριζόμενο από αυτόν Αντιδήμαρχο.
(δ) την υπαγωγή των υποψηφίων για τα Συμβούλια Δημοτικής Κοινότητας στο κεντρικό ψηφοδέλτιο κάθε συνδυασμού, την ίδια στιγμή που στις μικρότερες δημοτικές κοινότητες (έως και 500 κατοίκους) ο εκπρόσωπός τους θα εκλέγεται από ενιαία λίστα υποψηφίων και εκτός συνδυασμών.
(ε) τον τρόπο κατανομής των εδρών στα Συμβούλια Δημοτικής Κοινότητας. Στις Δημοτικές Κοινότητες με πληθυσμό άνω των 500 κατοίκων ο επιτυχών συνδυασμός θα λαμβάνει τα 3/5 του συμβουλίου αυτής, ώστε να είναι ευθυγραμμισμένη η πλειοψηφία στο Δήμο με την πλειοψηφία στις μεγάλες Δημοτικές Κοινότητες.
8. Κωλύματα εκλογιμότητας και ασυμβίβαστα. Επαναπροσδιορίζονται τα κωλύματα εκλογιμότητας καθώς και τα ασυμβίβαστα για τις θέσεις των αιρετών δημοτικών και κοινοτικών οργάνων, όπου μεταξύ άλλων αίρονται απόλυτα τοπικά κωλύματα και ασυμβίβαστα και τροποποιείται – σε σχέση με το πλαίσιο των εκλογών του 2019 – ο χρόνος εντός των οποίου οι υποψήφιοι μπορούν να παραιτηθούν από συγκεκριμένες θέσεις και ιδιότητες –εφόσον εμπίπτουν σε σχετικό κώλυμα – για να είναι νόμιμη η συμμετοχή τους στις δημοτικές εκλογές.
9. Προθεσμίες δήλωσης και ανακήρυξης συνδυασμών. Τίθεται καταληκτική ημερομηνία η 30η Ιουνίου του έτους διεξαγωγής των εκλογών για την κατάρτιση και την υποβολή της ηλεκτρονικής δήλωσης των συνδυασμών και των υποψηφίων, ώστε να υπάρχει πλήρης έλεγχος των εκλογικών δαπανών και να είναι εγκαίρως γνωστοί στο εκλογικό σώμα οι υποψήφιοι. Ακολούθως, έως την 15η Ιουλίου, το Πρωτοδικείο ανακηρύσσει τους συνδυασμούς, καθώς και τους υποψηφίους εκπροσώπους του ενιαίου ψηφοδελτίου δημοτικών κοινοτήτων έως και 500 κατοίκων. Με βάση τα παραπάνω συνάγεται πως στις δημοτικές εκλογές του 2023 η προεκλογική περίοδος θα έχει μια μακρά διάρκεια, ανερχόμενη κοντά στους 3 μήνες.
10. Δαπάνη συμμετοχής συμβούλων στις εκλογές. Στο πλαίσιο του προωθούμενου νομοσχεδίου προβλέπεται η αύξηση της δαπάνης που καλούνται να επωμιστούν οι υποψήφιοι δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοι ή/και οι συνδυασμοί αυτών προκειμένου να συμμετάσχουν στην εκλογική διαδικασία, καθώς το ηλεκτρονικό παράβολο το οποίο απαιτείται να κατατεθεί υπέρ του Δημοσίου στις εκλογές του 2023 για να είναι έγκυρη μια υποψηφιότητα, αυξάνεται σε ποσοστό 60% (από 50 € στα 80 €) για τους υποψήφιους δημοτικούς συμβούλους και σε ποσοστό 500% (από 10 € στα 50 €) για τους υποψήφιους συμβούλους των δημ. κοινοτήτων άνω των 500 κατοίκων. Για τους υποψήφιους Δημάρχους (200 €) και τους υποψήφιους εκπροσώπους των κοινοτήτων έως και 500 κατοίκους (10 €) το παράβολο συμμετοχής παραμένει το ίδιο όπως και στις εκλογές του 2019.
Συνοψίζοντας γίνεται σαφές πως οι αλλαγές που προωθούνται από την Κυβέρνηση για το σύστημα εκλογής των αιρετών οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης πρόκειται να μεταβάλουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το εκλογικό πλαίσιο που εφαρμόστηκε στις δημοτικές εκλογές του 2019, με απώτερο στόχο τη διασφάλιση της απρόσκοπτης και λειτουργικής διακυβέρνησης των Δήμων ως οργανισμών. Επί του παρόντος, οφείλει να διευκρινιστεί πως το προτεινόμενο θεσμικό πλαίσιο έχει τεθεί σε ανοιχτή διαβούλευση με τα αρμόδια όργανα της αυτοδιοίκησης και άρα είναι πιθανό ορισμένες από τις ρυθμίσεις αυτού – όπως αναλύθηκαν παραπάνω – να μην περιλαμβάνονται στο τελικό σχέδιο νόμου που θα κατατεθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών στη Βουλή των Ελλήνων για να ψηφιστεί και να αποτελέσει νόμο του Κράτους.