Πολλά παιδιά μεγαλώνουν αναλαμβάνοντας ευθύνες που δεν τους αναλογούν. Κάποια γίνονται «γονείς» μέσα στο ίδιο τους το σπίτι φροντίζοντας τα μικρότερα αδέλφια τους ή ακόμη και τους ίδιους τους γονείς τους. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται γονεοποίηση και είναι μια αθέατη μορφή συναισθηματικής επιβάρυνσης που συχνά δεν αναγνωρίζεται, ούτε από το παιδί, ούτε από το περιβάλλον του.
Η γονεοποίηση συμβαίνει όταν ένα παιδί αναγκάζεται να αναλάβει ρόλους και ευθύνες που αντιστοιχούν σε ενήλικες. Διακρίνεται σε δύο βασικές μορφές: την συναισθηματική γονεοποίηση, όταν το παιδί λειτουργεί ως στήριγμα ή «ψυχολόγος» του γονέα και την πρακτική γονεοποίηση, όταν καλείται να αναλάβει οικιακές υποχρεώσεις, φροντίδα άλλων μελών ή ακόμη και οικονομικές ευθύνες. Στην γονεοποίηση δεν αναφερόμαστε σε μια απλή «ωριμότητα», αλλά σε μια αντιστροφή ρόλων που αφήνει βαθιά ψυχικά αποτυπώματα και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.
Στις γυναίκες, η γονεοποίηση συχνά παραμένει αόρατη, επειδή συνδέεται με στερεοτυπικά θηλυκά χαρακτηριστικά όπως η φροντίδα, η αυτοθυσία και η συναισθηματική επάρκεια. Ωστόσο, οι συνέπειες είναι βαθιές και πολυεπίπεδες.
Πιο συγκεκριμένα, οι γυναίκες, που υπήρξαν γονείς των γονιών τους, επιδεικνύουν υπευθυνότητα μέχρι εξουθένωσης. Πολλές γυναίκες που μεγάλωσαν γονεοποιημένες δυσκολεύονται να αποφορτιστούν. Θεωρούν καθήκον τους να φροντίζουν τους πάντες: σύντροφο, παιδιά, συναδέλφους. Αυτό οδηγεί συχνά σε επαγγελματική εξουθένωση (burnout), ψυχική κόπωση και μια χρόνια αίσθηση ότι «δεν κάνουν ποτέ αρκετά».
Οι ίδιες αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους μέσα από την προσφορά. Η αυτοεκτίμηση τους έχει χτιστεί πάνω στην ιδέα της προσφοράς. Αν δεν είναι χρήσιμες ή διαθέσιμες για τους άλλους, νιώθουν ενοχές, κενό ή απόρριψη. Αυτή η παγίδα οδηγεί σε συνεχείς σχέσεις ανισορροπίας. Έχουν ασαφή ή ανύπαρκτα προσωπικά όρια. Η γονεοποίηση υπονομεύει την ικανότητα ενός παιδιού να κατανοήσει πού τελειώνει ο άλλος και πού αρχίζει ο ίδιος. Ως ενήλικες, οι γυναίκες αυτές δυσκολεύονται να βάζουν όρια, να διεκδικούν ή να αρνούνται, φοβούμενες ότι θα πληγώσουν ή θα εγκαταλειφθούν.
Σε πολλές περιπτώσεις δείχνουν αμφιθυμία απέναντι στη μητρότητα. Πολλές γυναίκες που είχαν από παιδιά το ρόλο της μητέρας για τους άλλους, νιώθουν φόβο ή πίεση μπροστά στη σκέψη να γίνουν οι ίδιες μητέρες. Η έννοια της μητρότητας δεν συνδέεται με ζεστασιά και φροντίδα, αλλά με καθήκον, βάρος και ευθύνη.
Η γονεοποίηση είναι ένα βαθύ ψυχικό τραύμα που πολλές φορές δεν κατονομάζεται. Οι γυναίκες που την έχουν βιώσει μεγαλώνουν πιστεύοντας ότι ήταν απλώς «ώριμες για την ηλικία τους». Όμως, πίσω από αυτή την ωριμότητα, κρύβεται συχνά ένα παιδί που δεν του επιτράπηκε να είναι παιδί.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο επανασύνδεσης με το εσωτερικό παιδί και αποδόμησης των παλιών ρόλων. Η διαδρομή είναι δύσκολη, αλλά οδηγεί σε ουσιαστική απελευθέρωση: την ικανότητα να φροντίζεις τους άλλους, χωρίς να ξεχνάς τον εαυτό σου.
Η ψυχοθεραπεία δεν «σβήνει» το παρελθόν μπορεί, ωστόσο, να ξαναγράψει τη σχέση με αυτό. Μαθαίνοντας να αναγνωρίζουμε τις ανάγκες μας, να βάζουμε όρια και να διεκδικούμε φροντίδα, επιτρέπουμε στο εσωτερικό παιδί που κάποτε κουβαλούσε βάρη ενηλίκων… να ξεκουραστεί.