Διαβάζω στον πρόλογο του βιβλίου της Εμινέ Γιεσίμ Μπεντλέκ: “Η ανταλλαγή πληθυσμών του 1923”,που καταπιάνεται,όπως καταλαβαίνουμε και από τον τίτλο,με τους Χριστιανούς πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και τους μουσουλμάνους του ελλαδικού χώρου,που ανταλλάχθηκαν μετά το τέλος του Ελληνο-τουρκικού πολέμου του 1919-1922.
“Λωζάνη, 30 Ιανουαρίου 1923: η Ελλάδα και η Τουρκία υπέγραψαν σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών. 1,3 εκατομμύρια ορθόδοξοι χριστιανοί από την Ανατολία ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, και 300 χιλιάδες μουσουλμάνοι της Ελλάδας μετακινήθηκαν στην Τουρκία. Η Εμινέ Γεσίμ Μπεντλέκ, επίκουρη καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Bingöl της Τουρκίας, αναζητεί το κοινό οθωμανικό παρελθόν Ελλήνων και Τούρκων της Μικράς Ασίας πριν από την Ανταλλαγή του 1923, βασισμένη σε τρία λογοτεχνικά έργα: Ματωμένα χώματα της Διδώς Σωτηρίου, Πουλιά χωρίς φτερά του Λουί ντε Μπερνιέρ και Μια προίκα αμανάτι: Οι άνθρωποι της ανταλλαγής του Κεμάλ Γιαλτσίν. Δεδηλωμένος στόχος της Μπεντλέκ είναι να δείξει ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Ανατολίας δεν διαπνέονταν από ελληνικά εθνικιστικά αισθήματα, διότι η κουλτούρα και οι παραδόσεις τους ήταν σχεδόν ίδιες με εκείνες των μουσουλμάνων Τούρκων της Ανατολίας, με τους οποίους συμβίωναν επί αιώνες. Η συγκινητική ιστορία των προσφύγων της Μικράς Ασίας δείχνει ότι οι Τούρκοι και οι Έλληνες ήταν σε θέση να συνυπάρχουν πριν από την άνοδο του εθνικισμού και το ξέσπασμα του πολέμου στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή το 1912, κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται μάλιστα από τις γραπτές πηγές και τα διπλωματικά αρχεία. Στόχος του βιβλίου της Μπεντλέκ είναι να συμβάλει στη συμφιλίωση Ελλήνων και Τούρκων, δύο γειτονικών λαών του Αιγαίου που συγκρούστηκαν κατά το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα.”
Λέξεις και φράσεις “κλειδιά” στο αφήγημα της συγγραφέως,που εντελώς τυχαία είναι το ίδιο με εκείνο του επίσημου τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού:
“Συνυπάρχουν” (σημ.Έλληνες και Τούρκοι”).
“Άνοδος του Εθνικισμού” (σσ του ελληνικού εθνικισμού,τους Νεότουρκους δεν τους αγγίζει γιατί τοποθετεί τις συγκρούσεις από το 1912 μετά).
“Οι ορθόδοξοι Χριστιανοί της Ανατολίας” (και όχι “Έλληνες της Μικράς Ασίας”).
“Κοινή κουλτούρα Ρωμιών και Οθωμανών”.
Εντελώς τυχαία λοιπόν το “συμφιλιωτικό” αφήγημα της συγγραφέως ταιριάζει γάντι με το:
“Ζούσαμε μαζί,αγαπημένοι.Οι Έλληνες είσαστε Τούρκοι Χριστιανοί.Ο εθνικισμός σας,αποτέλεσμα της δυτικής προπαγάνδας που μας χώρισε”,που ακούμε από τα χείλη όποιου Τούρκου έχουμε γνωρίσει είτε ήταν επίσημος είτε απλός πολίτης της γειτονικής μας χώρας.
Άρα συμπεραίνουμε ότι αυτό είναι και το κυρίαρχο κρατικό τους αφήγημα για τις εξεγέρσεις που έφεραν τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
[Η Adile Soylu τραγουδά σε άπταιστα ελληνικά της Μακεδονίας θρήνο για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.Μιλώντας για τους Τούρκους σε τρίτο πληθυντικό πρόσωπο.
Είναι προφανές ότι ένα σημαντικό κομμάτι των σημερινών Τούρκων είναι απόγονοι εξισλαμισμένων Ρωμιών.Το αντίστροφο όμως είναι σπάνιο.]
Είναι λογικό όταν Ρωμιοί και Οθωμανοί ζούσαν για αιώνες μαζί στον ίδιο χώρο,να είχαν αναπτύξει σχέσεις μεταξύ τους.
Οι σχέσεις βέβαια αυτές δεν ήταν σχέσεις ισότητας.Ούτε και σχέσεις αγάπης.
Κάτι που οι διάφοροι “αναλυτές” της εποχής εκείνης το ξεχνούν.
Ο μουσουλμάνος μπορούσε να “γλεντάει” με όσες Χριστιανές ήθελε (και το έκανε πολύ συχνά),ο Χριστιανός ούτε που μπορούσε να κοιτάξει μια μουσουλμάνα.
Η Δικαιοσύνη αποδίδονταν από τους μουσουλμάνους ιερωμένους.
Έτσι αν ένας Χριστιανός είχε αντιδικία με έναν μουσουλμάνο,είναι προφανές σε ποιον θα έδιναν το δίκιο.
Θα μπορούσαμε να γράψουμε μερικές παραγράφους ακόμα από διαφορές στην καθημερινότητα που είχε ένας Ρωμιός και ένας Τούρκος στα Οθωμανικά χρόνια,από τους φόρους μέχρι τα παιδομαζώματα και τις σφαγές ή το πόσα στρέμματα γης είχαν οι μουσουλμάνοι και πόσα οι Ρωμιοί (που αναγκαστικά είχαν πάρει τα βουνά) αλλά έτσι κι αλλιώς οι αναρίθμητες εξεγέρσεις των Ελλήνων αποδεικνύουν και στον πιο δύσπιστο το ποιος ήταν το αφεντικό και ποιος ο υπόδουλος.
Από την άλλη το ότι Έλληνες και Τούρκοι σήμερα μοιάζουν φυσιογνωμικά,δεν έχει να κάνει με το πόσο καλά συνυπήρχαν οι δύο κοινότητες στα οθωμανικά χρόνια αλλά με το ότι οι σημερινοί Τούρκοι κατά ένα σημαντικό μέρος τους είναι απόγονοι εξισλαμισμένων Ρωμιών.
Αυτό όμως ιστορικά δεν τους ταυτίζει με εμάς,γιατί σε κοινωνικό επίπεδο η θέση των προγόνων των γειτόνων μας όχι μόνο ήταν διαφορετική αλλά ήταν και σε σύγκρουση με εκείνη των δικών μας προγόνων.
Γιατί αν θέλουμε να εξηγήσουμε τα βασικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς,που απ’ότι φαίνεται τα αγνοούν (ή κάνουν πως τα αγνοούν) οι διάφοροι “διανοούμενοι” αυτής αλλά και της άλλης πλευράς του Αιγαίου,ο άνθρωπος δεν έχει μια “fix” συμπεριφορά.Η συμπεριφορά του έχει σκαμπανεβάσματα και αναλόγως των καταστάσεων που βιώνει,φέρεται και με διαφορετικό τρόπο στους γύρω του.
Ο άνθρωπος έχει φάσεις εξύψωσης του “Εγώ” και φάσεις ταπείνωσης.
Στην πρώτη φάση συγκρούεται με τους γύρω του,στη δεύτερη συμφιλιώνεται.
Αν εσύ έχεις σαν δείγμα σου τη συμβίωση από τη φάση της “ταπείνωσης”, τότε ναι,ζούσαν ειρηνικά οι δύο κοινότητες.
Αν πάρεις όμως τις περιόδους που η χριστιανική κοινότητα διεκδικούσε κάτι (βασικά την ελευθερία της),τότε δεν μπορείς να πεις ότι ήταν και πολύ φιλικό το κλίμα.
Αφού το πλήρωνε με εθνοκαθάρσεις, γενοκτονίες, σφαγές άμαχου πληθυσμού και όλα αυτά που υπάρχουν (για πόσο ακόμα δεν ξέρουμε) στο συλλογικό υποσυνείδητο του ελληνικού λαού.Έστω κι αν κάποιοι προσπαθούν να του τα σβήσουν με όχι και τόσο κομψό τρόπο.