Το κάλεσμα του φυλακισμένου στο νησί Ιμραλί, Αμπντουλάχ Οτσαλάν στο PKK να καταθέσει τα όπλα και να διαλυθεί, έστω και αν ήταν σε ένα μεγάλο βαθμό αναμενόμενο από την κινητικότητα των τελευταίων μηνών, ήρθε να προκαλέσει πολιτικό σεισμό και να γεννήσει ερωτήματα για το πώς μία τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει τις εξελίξεις εντός και εκτός Τουρκίας.
Η δήλωση ακολουθεί μια αιφνιδιαστική ειρηνευτική χειρονομία προς τον Οτσαλάν από τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί, έναν σκληροπυρηνικό εθνικιστή σύμμαχο του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον περασμένο Οκτώβριο.
Το ερώτημα είναι γιατί τώρα μετά από τόσα χρόνια απομόνωσης στο νησί Ιμραλί ο Οτσαλάν προχωρά σε αυτή την κίνηση, αν και κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι το PKK θα ανταποκριθεί στο κάλεσμα και θα βάλει τέλος στη 40χρονη διαμάχη με το τουρκικό κράτος που είχε σαν αποτέλεσμα να υπάρχουν χιλιάδες νεκροί. Σε μία τέτοια περίπτωση τότε θα έχουμε διατάραξη των μέχρι τώρα ισορροπιών στην ευρύτερη περιοχή και ίσως ακόμη και την απελευθέρωση του Κούρδου ηγέτη.
Επίσης άγνωστο παραμένει αν υπάρχουν, παραχωρήσεις που είναι διατεθειμένη να κάνει η κυβέρνηση Ερντογάν στο PKK ή στους Κούρδους της Τουρκίας ως αντάλλαγμα. Ένα είναι βέβαιο οι επόμενες μέρες θα δείξουν αν το κάλεσμα θα έχει αντίκρισμα ή θα αποτελέσει κενό γράμμα.
Κάποιοι αναλυτές πιστεύουν ότι τα χρόνια των μαχών έχουν εξαντλήσει το PKK και ότι ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται την ευκαιρία αυτή για να τερματίσει τη σύγκρουση με τρόπο που να διασφαλίζει ότι η Τουρκία θα βγει νικήτρια.
Ο αναλυτής Μπερκάι Μαντιρατζί, στη think tank International Crisis Group στις Βρυξέλλες, δήλωσε ότι η Τουρκία προσπαθεί να τερματίσει τη σύγκρουση «σε μεγάλο βαθμό με τους δικούς της όρους», προσθέτοντας ότι «μετά από μια δεκαετία σκληρών μαχών, η κουρδική οργάνωση έχει αποδυναμωθεί σημαντικά».
«Η Άγκυρα ακολουθεί μια διπλή στρατηγική: διατηρεί τη στρατιωτική πίεση, ενώ παράλληλα επιδίδεται σε πολιτικούς ελιγμούς», δήλωσε ο Μαντιρατζί στο CNNi.
«Το μήνυμα φαίνεται να είναι: καταθέστε τα όπλα άνευ όρων ή αντιμετωπίστε τις συνέπειες», πρόσθεσε.
Γιατί η ανακοίνωση έγινε τώρα;
Ο φυλακισμένος ηγέτης του PKK το τελευταίο διάστημα δέχθηκε τρεις επισκέψεις από μέλη του φιλοκουρδικού κόμματος Λαϊκή Ισότητα και Δημοκρατία (DEM) μετά τον κλάδο ελαίας από την τουρκική κυβέρνηση το περασμένο φθινόπωρο.
Ο συμπρόεδρος του DEM Τουντζέρ Μπακιρχάν δήλωσε νωρίτερα αυτό το μήνα ότι το μήνυμα του Οτσαλάν θα είναι «ένας οδικός χάρτης για τη δημοκρατική επίλυση του κουρδικού προβλήματος, μεταφέροντάς το από μια αρένα βίας σε μια αρένα πολιτικής, νόμου και δημοκρατίας».
Κοινή πεποίθηση είναι ότι ο Ερντογάν επιδιώκει την επανεκκίνηση της ειρηνευτικής διαδικασίας με το PKK εκμεταλλευόμενος τη δημοφιλία του. Το κουρδικό ζήτημα συνδέεται επίσης με τις γεωπολιτικές εντάσεις που προκαλούνται από τον πόλεμο στη Γάζα, την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία και την αυξανόμενη εχθρότητα μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν.
Τι σημαίνει αυτό για την Τουρκία, τη Συρία και την υπόλοιπη περιοχή;
Η τελευταία ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης Ερντογάν και του PKK, το 2013, έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Δεν κράτησε πολύ και οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν εκ νέου δύο χρόνια αργότερα.
Ένα σημαντικό ερώτημα που παραμένει είναι πώς θα γίνει δεκτό το μήνυμα του Οτσαλάν από τους ηγέτες της στρατιωτικής πτέρυγας του PKK, που εδρεύει κυρίως στα βουνά του βόρειου Ιράκ. Η εν λόγω περιοχή βομβαρδίζεται έντονα από την τουρκική αεροπορία εδώ και αρκετά χρόνια.
Στη Συρία, ένα παρακλάδι του PKK, γνωστό ως YPG ή Μονάδες Προστασίας του Λαού, αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF). Οι SDF ελέγχουν το βορειοανατολικό τμήμα της χώρας και πολεμούν εδώ και χρόνια εναντίον του τουρκικού στρατού και των υποστηριζόμενων από την Τουρκία συριακών αραβικών ομάδων.
Εάν το PKK καταθέσει τα όπλα, μια συμφωνία μεταξύ της αυτόνομης διοίκησης υπό κουρδική ηγεσία και της νέας υποστηριζόμενης από την Τουρκία προσωρινής συριακής κυβέρνησης θα είναι ευκολότερη.
Τι κερδίζει ο Ερντογάν
Ο τερματισμός της ένοπλης δράσης του PKK θα αποτελούσε μία σημαντική νίκη για τον πρόεδρο της Τουρκίας, αφού οι προηγούμενες προσπάθειες απέτυχαν. Ο ίδιος ο Ερντογάν την έχει αποκαλέσει «ένα από τα τελευταία εμπόδια που εμποδίζουν τον στόχο μιας μεγάλης και ισχυρής Τουρκίας».
Αν και παραμένει ασαφές αν θα μπορούσε τελικά να προκύψει κατάπαυση του πυρός ή ειρηνευτική συμφωνία, η έκκληση του Οτσαλάν μπορεί τελικά να ενισχύσει τις πολιτικές προοπτικές του ίδιου του Ερντογάν. Προκειμένου να παρατείνει την εξουσία του πέραν του 2028, όταν λήγει η τελευταία του θητεία ως πρόεδρος, θα χρειαστεί την υποστήριξη ενός κόμματος της αντιπολίτευσης, ίσως του DEM, προκειμένου να τροποποιήσει το σύνταγμα ή να προκηρύξει πρόωρες εκλογές.
Θα μπορούσε επίσης να επωφεληθεί από τα στρατιωτικά κέρδη κατά του PKK στο ορεινό βόρειο Ιράκ, όπου εδρεύει, και στη Συρία, όπου η απομάκρυνση του Μπασάρ Αλ Άσαντ τον Δεκέμβριο έφερε στην εξουσία μια φιλοτουρκική ηγεσία στη Δαμασκό. Η έκκληση του Οτσαλάν θα μπορούσε να ωθήσει τις κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) στη βορειοανατολική Συρία να εκδιώξουν τα μέλη των Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG) που πρόσκεινται στο PKK, όπως έχει ζητήσει η Άγκυρα.
Οι κίνδυνοι
Μία τέτοια εξέλιξη δεν είναι χωρίς κινδύνους καθώς υπάρχουν πολλοί υποστηρικτές του κυβερνώντος κόμματος, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) που αντιδρούν σε μια τέτοια εξέλιξη.
Ο Μεχμέτ Γκιουνέρ, επικεφαλής της Ένωσης Οικογενειών Μαρτύρων από τις ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας, δήλωσε στο Reuters ότι ήταν «εξαιρετικά δυσαρεστημένος και πολύ θυμωμένος» που η κυβέρνηση υποστήριξε το δημόσιο κάλεσμα του Οτσαλάν.
«Για 40 χρόνια, αυτή η χώρα πολέμησε κατά της τρομοκρατίας, θυσιάζοντας χιλιάδες μάρτυρες και βετεράνους… Δεν βρίσκουμε απολύτως σκόπιμο να διαπραγματευτούμε με τον ηγέτη των τρομοκρατών με αυτόν τον τρόπο», είπε.
Από κουρδικής πλευράς, αν οι μαχητές του PKK αρνηθούν να υπακούσουν στην έκκληση του Οτσαλάν και η βία συνεχιστεί ή και επιδεινωθεί, ενώ η δυσπιστία που ήδη έχουν πολλοί Κούρδοι της Τουρκίας για τον Ερντογάν θα μπορούσε να βαθύνει.
Τα κέρδη των Κούρδων
Το φιλοκουρδικό πολιτικό κίνημα, που έχει γίνει στόχος μιας πολυετούς δικαστικής καταστολής και διώξεων, ελπίζει ότι η έκκληση του Οτσαλάν θα μεταφραστεί τελικά σε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και σε μεγαλύτερα πολιτιστικά και γλωσσικά δικαιώματα για τους Κούρδους.
Μια ειρηνευτική συμφωνία θα μπορούσε επίσης να αμβλύνει τις κοινωνικές εντάσεις γενικά σε ολόκληρη την Τουρκία και να δώσει ώθηση στην υπανάπτυκτη οικονομία στα νοτιοανατολικά της χώρας όπου κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο.
«Πολλοί Κούρδοι απλώς δεν εμπιστεύονται το τουρκικό κράτος. Οποιαδήποτε ουσιαστική διαδικασία αφοπλισμού θα απαιτούσε συγκεκριμένα βήματα από την Άγκυρα -όπως εγγυήσεις πολιτικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων για τους Κούρδους- πριν και όχι μετά την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας», δήλωσε ο Γκάρεθ Τζένκινκς, πολιτικός αναλυτής με έδρα την Κωνσταντινούπολη.
Οι συνέπειες για τη Συρία
Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), βασικός σύμμαχος των ΗΠΑ, εξακολουθούν να μάχονται εναντίον των τουρκικών και των υποστηριζόμενων από την Τουρκία συριακών δυνάμεων στις συνοριακές περιοχές.
Εάν ο διοικητής των SDF Μαζλούμ Αμπντί μπορέσει να φιλτράρει τα μέλη των YPG από την ομάδα του, οι κουρδικές δυνάμεις θα μπορούσαν ευκολότερα να ενταχθούν στη νεοσύστατη δομή ασφαλείας της Συρίας, κεντρικοποιώντας και σταθεροποιώντας τη χώρα, καθώς βγαίνει από 13 χρόνια εμφυλίου πολέμου. Προσώρας δεν φαίνεται κάτι τέτοιο στον ορίζοντα όπως αποκάλυψε ο ίδιος, υποστηρίζοντας ότι το κάλεσμα Οτσαλάν αφορά μόνο το PKK και «δεν σχετίζεται με εμάς στη Συρία».
Ωστόσο, ο Σονέρ Τσααπτάι, διευθυντής του Τουρκικού Ερευνητικού Προγράμματος στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον δήλωσε ότι «οι YPG πιθανότατα θα ακούσουν τον Οτσαλάν αν τους ζητήσει να παίξουν καλά με την Τουρκία, ακόμη και αν ορισμένοι ηγέτες στο Καντίλ – το αρχηγείο του PKK στο Ιράκ – συμβουλεύουν την ομάδα να κάνει το αντίθετο».
Οι επιπτώσεις στις σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας
Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν το PKK τρομοκρατική οργάνωση, έχουν συμμαχήσει με την ομάδα – ομπρέλα του YPG στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Η Τουρκία έχει επικρίνει έντονα αυτή τη στάση των ΗΠΑ ως προδοσία δεδομένου ότι και οι δύο χώρες είναι κράτη μέλη του ΝΑΤΟ.
Τα βήματα προς τον τερματισμό της εξέγερσης του PKK θα μπορούσαν «να αφαιρέσουν το αγκάθι του PKK από τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις και να ανοίξουν το δρόμο για την αναμενόμενη επαναφορά τους υπό τη δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ», δήλωσε ο Τσααπτάι.
«Η απομάκρυνση του PKK από το πολιτικό τοπίο της Συρίας θα άνοιγε το δρόμο για την Τουρκία να συνεργαστεί με την Ουάσιγκτον και τους Κούρδους της Συρίας σε πολλά θέματα που είναι επωφελείς για τα συμφέροντα των ΗΠΑ, όπως ο περιορισμός του Ισλαμικού Κράτους, η ανοικοδόμηση της χώρας και η δημιουργία σταθερών τουρκικών δεσμών με διάφορες συριακές ομάδες», πρόσθεσε.
Η ιστορία του PKK
Ο Οτσαλάν ίδρυσε το PKK το 1978 ως κουρδική αυτονομιστική ομάδα στην Τουρκία, μέρος ενός ευρύτερου αυτονομιστικού κινήματος Κούρδων που ήταν διασκορπισμένοι σε όλη την περιοχή.
Η βία ξέσπασε τον Αύγουστο του 1984, όταν μαχητές του PKK σκότωσαν δύο Τούρκους στρατιώτες. Καθώς τα χρόνια περνούσαν και ο αριθμός των νεκρών αυξανόταν, το ΡΚΚ αποδείχθηκε ότι αποτελούσε μαχητικό βραχίονα ενός περιφερειακού εθνικού αγώνα για τη συνέχιση του κουρδικού πολιτισμού.
Οι Κούρδοι είναι η μεγαλύτερη μειονότητα στην Τουρκία, αποτελώντας μεταξύ 15% και 20% του πληθυσμού, σύμφωνα με τη Διεθνή Ομάδα για τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων. Έχουν επίσης σημαντική παρουσία στη βόρεια Συρία, το βόρειο Ιράκ και το Ιράν.
Ο Οτσαλάν συνελήφθη το 1999 στην Κένυα από τις τουρκικές αρχές, με τη βοήθεια της CIA σύμφωνα με πληροφορίες.
Καταδικάστηκε στην Τουρκία σε ισόβια κάθειρξη για προδοσία και για χρόνια ήταν ο μοναδικός κρατούμενος στις φυλακές Ιμραλί, ένα νησί που μοιάζει με το Αλκατράζ, νότια της Θάλασσας του Μαρμαρά. Έκτοτε είχε εξαιρετικά περιορισμένες επαφές με τον έξω κόσμο, αλλά τους τελευταίους μήνες τουλάχιστον τρεις αντιπροσωπείες τον επισκέφθηκαν στο νησί φυλακή.
