Του Μιχάλη Μαρκατάτου
Τι είναι πραγματικά ο σεισμός.
Ο Σεισμός είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς παραμόρφωσης και μετακίνησης πετρωμάτων λόγω ενδογενών δυνάμεων, όπως η θερμότητα, στο εσωτερικό της Γης.
Στο εσωτερικό της Γης αναπτύσσονται τεράστιες θερμοκρασίες. Κατά την προσπάθεια εκτόνωσης ασκούνται τεράστιες πιέσεις στα πετρώματα του στερεού φλοιού της Γης. Όταν οι πιέσεις ξεπεράσουν το όριο αντοχής του πετρώματος, έχουμε θραύση του και γένεση σεισμού.
Η διάρρηξη (σπάσιμο του πετρώματος) προχωράει προς όλες τις κατευθύνσεις με μορφή σεισμικών κυμάτων. Όσο πιο μεγάλος ο σεισμός, δηλαδή όσο πιο μεγάλη ενέργεια ελευθερώθηκε (Μέγεθος Mw), τόσο πιο μακριά θα γίνει αισθητός, δηλαδή θα διαδοθούν τα σεισμικά κύματα και θα καταγραφούν από τους σεισμογράφους.
Η κατανομή των σεισμικών εστιών πάνω στη Γη δεν είναι τυχαία. Είναι συγκεντρωμένες σε στενές σχετικά ζώνες που χωρίζουν την επιφάνεια της Γης σε μεγάλα τμήματα. Η παρατήρηση αυτή αποτέλεσε τη βάση της θεωρίας της τεκτονικής των Λιθοσφαιρικών Πλακών.
Οι σεισμοί προκαλούνται στην Λιθόσφαιρα (δηλαδή μέχρι το βάθος των 100 περίπου χιλιομέτρων) από πετρώματα που όταν ξεπεράσουν το όριο αντοχής τους θραύονται. Τα πετρώματα της Ασθενόσφαιρας (που βρίσκεται κάτω από την Λιθόσφαιρα) παραμορφώνονται εύκολα και δεν είναι ικανά να γεννήσουν σεισμούς.
Μέγεθος (Μw) ενός σεισμού είναι ένα μέτρο της ολικής του ενέργειας που εκλύεται στην εστία, το οποίο προσδιορίζεται με μετρήσεις παραμέτρων (πλατών, περιόδων, διάρκειας) των σεισμικών κυμάτων που παράγονται κατά τη γένεση ενός σεισμού (Παπαζάχος,1997). Η αύξηση του μεγέθους δεν είναι αναλογική αλλά λογαριθμική και για παράδειγμα ένας σεισμός Mw 6.0 ενεργειακά ισοδυναμεί με 33 5άρηδες ή 1000 4άρηδες. Για να γίνει ακόμα πιο κατανοητό, ένας σεισμός Mw 6.0 ενεργειακά πάλι, ισοδυναμεί με 15t μάζας εκρηκτικής ύλης, δηλαδή περίπου όσο η ατομική βόμβα στην Hiroshima (1945).
Η Ένταση (Ι) περιγράφει την αισθητότητα και την καταστρεπτικότητα ενός σεισμού, όπως εκφράζονται από τα αποτελέσματά του στην επιφάνεια της Γης. Πρέπει να είναι σαφές ότι ένας σεισμός έχει ένα μέγεθος, αλλά πολλές εντάσεις.
Η σωστή λοιπόν έκφραση κατά την ανακοίνωση ενός σεισμού είναι π.χ.: “Σήμερα 04 Φεβρουαρίου 2025, και τοπική ώρα 15:55, σημειώθηκε ισχυρή σεισμική δόνηση Μεγέθους Mw 5.0 της κλίμακας Richter με επίκεντρο στην περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού”. Επιπλέον “Ο σεισμός προκάλεσε επιπτώσεις στην Σαντορίνη (ένταση VIII), στην Αμοργό (ένταση VI), έγινε αισθητός στη Νάξο και στη Πάρο (ένταση ΙΙΙ), ενώ δεν έγινε αισθητός στην Αθήνα (ένταση Ι) ή στο Ηράκλειο Κρήτης (ένταση Ι), κλπ”.
Βασικό τεκτονικό γνώρισμα του Ελληνικού χώρου, είναι το Ελληνικό Τόξο. Αποτελεί το όριο επαφής της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας, τμήμα της οποίας είναι το Αιγαίο και της Αφρικανικής πλάκας, τμήμα της οποίας είναι η λιθόσφαιρα της Ανατολικής Μεσογείου. Οι δυο πλάκες συγκλίνουν μεταξύ τους στην περιοχή αυτή με ταχύτητα 2,5 cm/years με συνέπεια την καταβύθιση της ωκεάνιας πλάκας της Ανατολικής Μεσογείου, λόγω μεγαλύτερης πυκνότητας, κάτω από την πάκα του Αιγαίου.
Το τόξο που δημιουργείται, αποτελείται από:
- Η Τάφρος δημιουργείται κατά μήκος της επαφής των δυο πλακών. Πρόκειται για ένα σύστημα από βαθιές θαλάσσιες λεκάνες από την Ρόδο έως την Κεφαλονιά (γνωστή και ως Ελληνική Δίαυλος). Το μέγιστο βάθος της εντοπίστηκε Νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου στο Ιόνιο με βάθος 4.500 m και είναι το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου.
- Το Νησιωτικό Τόξο αποτελείται από μια σειρά διαδοχικών νησιών όπως η Ρόδος, Κρήτη, Κύθηρα και Πελοπόννησο. Τοποθετείται παράλληλα ως προς την τάφρο και σε μικρή απόσταση από αυτήν. Το τόξο αυτό δημιουργείται από την παραμόρφωση και ανύψωση των πετρωμάτων.
- Η Οπισθόταφρος είναι μια θαλάσσια λεκάνη (Κρητικό πέλαγος), μικρότερου βάθους από την τάφρο. Το μέγιστο βάθος φτάνει τα 2.000m περίπου. Η λεκάνη αυτή βρίσκεται μπροστά από το νησιωτικό τόξο και πάνω στην Ευρασιατική πλάκα.
- Το Ηφαιστιακό Τόξο αποτελείται από διαδοχικά ηφαίστεια (ενεργά και ανενεργά) Σουσάκι, Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη, Νίσυρος. Η δημιουργία τους οφείλεται σε ανάτηξη υλικού της υποβυθιζόμενης Αφρικανικής πλάκας. Κατά την άνοδο του το υλικό αυτό διαπερνά την Ευρασιατική πλάκα και σχηματίζει τα ηφαίστεια.
Μυθολογικές και Φιλοσοφικές προσεγγίσεις του σεισμού
Οι αντιλήψεις για τα αίτια των σεισμών στην προφιλοσοφική περίοδο είχαν μυθολογικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Εγκέλαδος γιος του Ταρτάρου και της Γης και αρχηγός των Γιγάντων είναι αυτός που προκαλεί τους σεισμούς. Ο πιο γνωστός μύθος για τον Εγκέλαδο αναφέρει ότι φονεύθηκε στη Γιγαντομαχία από την Αθηνά, η οποία αφού τον έτρεψε σε φυγή, έριξε εναντίον του τη Σικελία και τον καταπλάκωσε. Κάθε φορά που ο Εγκέλαδος κινείται στον υγρό του τάφο και αναστενάζει, προσπαθώντας να βγάλει από πάνω του τη Σικελία, προκαλεί τους σεισμούς και τις εκρήξεις των ηφαιστείων.
Ο Εγκέλαδος (γλυπτό στον κήπο του Κάστρου της Βερσαλίας), ο Δίας (άγαλμα στο μουσείο Ερμιτάζ) και ο Ποσειδώνας.
Οι Αρχαίοι Φιλόσοφοι είχαν ο καθένας την δική του ερμηνεία.
Ο πρώτος αρχαίος φιλόσοφος που προσέγγισε «καλύτερα» το πως γεννάται ένας Σεισμός ήταν ο Πυθαγόρας (570-496 π.Χ.), που πίστευε ότι η θερμότητα του εσωτερικού της Γης προκαλεί τους σεισμούς.
Ο Αριστοτέλης, (384-323 π.Χ.) παρατήρησε την κατακόρυφη σεισμική κίνηση (κανονικά ρήγματα), την οριζόντια σεισμική κίνηση (οριζόντια ολίσθηση) και την μετασεισμική ακολουθία
Ο Θαλής (624-546 π.Χ.) θεωρούσε ότι η Γη πλέει στους ωκεανούς σαν ένα μεγάλο σκάφος και είναι οι κινήσεις της θάλασσας που προκαλούν τους σεισμούς.
Ο Αναξιμένης (585-525 π.Χ.) διατύπωσε την άποψη ότι η Γη βρέχεται και μετά ξηραίνεται, με συνέπεια να δημιουργούνται σεισμοί.
Ο Αναξαγόρας (500-428 π.Χ.) θεωρούσε τη φωτιά υπεύθυνη τουλάχιστον για μερικούς σεισμούς
Ο Αρχέλαος (490-420 π.Χ.) ο πρώτος φιλόσοφος που διατύπωσε την άποψη ότι ο συμπιεσμένος αέρας (ή οι ατμοί) μέσα στη Γη δημιουργεί ρωγμές (ρήγματα) στο έδαφος και προκαλεί τις σεισμικές καταστροφές.
Ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.) μετά τον Αριστοτέλη είναι ο μόνος που τόλμησε να διατυπώσει διαφορετική άποψη και απέδωσε τη γένεση των σεισμών στη διαβρωτική και μεταφορική δράση του νερού
Μύθοι σχετικά με τη γένεση των σεισμών είχαν αναπτυχθεί και σε άλλες χώρες.
Για παράδειγμα, στην Ιαπωνική μυθολογία, ο Namazu (鯰) ήταν ένα τεράστιο γατόψαρο που προκαλεί σεισμούς. Ο Namazu ζούσε στη λάσπη κάτω από τη Γη και φυλασσόταν από τον θεό Kashima που τον συγκρατούσε με ένα σπαθί. Όταν ο θεός Kashima άφηνε τη θέση του, ο Namazu κουνιόταν, προκαλώντας ισχυρούς σεισμούς.
Εικόνα 1 Ο θεός Kashima συγκρατεί με το σπαθί του το γατόψαρο Namazu
Στην Ινδία θεωρούσαν, σύμφωνα με το μύθο, ότι η Γη συγκρατείται στη θέση της από τέσσερις γιγαντιαίους ελέφαντες που στέκονται στην κορυφή μιας τεράστιας χελώνας (Kurma), η οποία με τη σειρά της στέκεται πάνω σε μία κόμπρα-γίγαντα (Shesha). Κάθε φορά που ένα ζώο κουνιόταν, η γη έτρεμε.
Εικόνα 3 Ινδία: η Γη, οι γιγαντιαίοι ελέφαντες, η χελώνα Kurma και η κόμπρα Shesha
Ένας μύθος από τη Ρουμανία έλεγε ότι η Γη στηρίζεται σε τρεις στήλες: την Πίστη, την Ελπίδα και τη Φιλανθρωπία. Όποτε οι άνθρωποι δεν υιοθετούσαν αυτές τις αρετές, συνέβαινε ένας σεισμός.
Σιβηρία, Ρωσία: Ένας θεός με το όνομα Tuli οδηγούσε ένα έλκηθρο που είχε πάνω την γη, το οποίο έσερναν σκύλοι μολυσμένοι με ψύλλους. Όταν τα σκυλιά σταματούσαν για να ξυστούν, κλόνιζαν τη γη.
Σεισμοί συμβαίνουν όταν ένας γιγαντιαίος βάτραχος που κουβαλούσε τον κόσμο πάνω στην πλάτη του, κόαζε κατά διαστήματα (Μογγολία)
-
- ο γίγαντας, στο κεφάλι του οποίου ζούμε, φτερνίζεται ή ξύνεται(Αφρική)
- ο θεός Μάιμας αποφασίζει να μετρήσει τον πληθυσμό του Περού και τα βήματά του δονούν τη γη. Τότε οι κάτοικοι βγαίνουν από τις καλύβες τους και του φωνάζουν: «Εδώ είμαι, εδώ είμαι!»
Η Γνώση και η Πρόληψη σώζουν και η Υπευθυνότητα, χτίζεται.