Ο όρος στερεότυπο φύλου αναφέρεται στις άκρως γενικευμένες απόψεις και προκαταλήψεις, που αφορούν τους ρόλους, τα χαρακτηριστικά ή/και τις ιδιότητες που θεωρητικά έχουν ή πρέπει να έχουν οι άντρες ή οι γυναίκες. Το στερεότυπο φύλου σκοπό έχει να ορίσει την «θέση» της καθεμιάς και του καθενός μας μέσα στο σύνολο, συνήθως επειδή αυτό «βολεύει»!!!
Τα φυλετικά στερεότυπα αποδεικνύεται καθημερινά ότι είναι επικίνδυνα, τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες. Και είναι επικίνδυνα, επειδή, κατ’ αρχήν, περιορίζουν τις ικανότητες τους, τοποθετώντας σε στενά όρια την όποια εξέλιξη τους σε τομείς δραστηριότητας που διαφορετικά θα μπορούσαν να διαπρέψουν. Με λίγα λόγια, τα στερεότυπα φύλου παρεμποδίζουν το δικαίωμα στην επιλογή, η οποία είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ελευθερίας του ατόμου.
Στερεοτυπική άποψη είναι ότι η γυναίκα από τη φύση της είναι περιποιητική, έχει συμπεριφορές χαμηλών τόνων και είναι το «λιμάνι» ηρεμίας για την οικογένεια της. Στερεοτυπικά, η γυναίκα είναι καλή, χωρίς φιλοδοξίες, δεν διεκδικεί , αλλά συμφωνεί και ανέχεται. Η γυναίκα πρέπει να είναι πάντα περιποιημένη και χαμογελαστή, δεν της επιτρέπεται να γεράσει, ενώ το όνειρο της, βάση πάντα των έμφυλων στερεοτύπων, είναι να παντρευτεί, να νοικοκυρευτεί και να γίνει μητέρα και σύζυγος. Στερεοτυπικά, εκείνη θα φροντίσει τους ηλικιωμένους της οικογένειας και ιδανικά θα έχει και μια σταθερή «δουλίτσα», ώστε «να βοηθάει» στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Τα έμφυλα στερεότυπα την εγκλωβίζουν εκεί ακριβώς που σύμφωνα με τις γραφές την τοποθέτησαν εξ αρχής: στο πλευρό του άντρα και λίγο προς τα πίσω, να τον υπο-στηρίζει. Σωστά; #not
Στερεοτυπική άποψη, συγχρόνως, είναι ότι ο άντρας είναι ο «κουβαλητής του σπιτιού». Ο άντρας δεν ασχολείται με τα οικιακά, ούτε αναθρέφει τα παιδιά με πλήρες και αποκλειστικό ωράριο, όσο, στην περίπτωση αυτή, η σύζυγος του κάνει καριέρα, ούσα εκείνη η πηγή εσόδων της οικογένειας. Τα έμφυλα στερεότυπα ορίζουν κατηγορηματικώς τους ρόλους μέσα στην οικογένεια και δεν επιδέχονται αλλαγές ή βελτιώσεις. Ο άντρας θα εξερευνήσει τον κόσμο, θα γλεντήσεις και αργότερα θα ηγηθεί του σπιτιού και γιατί όχι θα διοικήσει επιχειρήσεις ή κυβερνήσεις, επειδή αυτό είναι η φύση του. Ο άντρας δεν κλαίει, δεν λυγίζει, δεν εκφράζεται. Στον άντρα επιτρέπεται να έχει υπέρμετρες φιλοδοξίες, τις οποίες τον υπο-στηρίζει η γυναίκα του να υλοποιήσει. Ο άντρας μπορεί να είναι ατημέλητος, αν το επιλέξει, μπορεί να γεράσει ανεμπόδιστα, του δικαιολογούνται οι απρεπείς συμπεριφορές, επειδή τα στερεότυπα ορίζουν ότι θα τον αγαπούν και θα τον ανέχονται «για αυτό που είναι» Σωστά; #not_either
Όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα δηλώνονται και υποδηλώνονται υποσυνείδητα μέσω των συμπεριφορών και των λεγόμενων μας. Στην ουσία έχουμε προγραμματιστεί, κατά το μεγάλωμα μας, να δεχόμαστε τα πάσης φύσης τέτοια στερεότυπα. Τα έχουμε εν μέρει ενστερνιστεί ως κοινωνίες ανθρώπων, τα έχουμε συνηθίσει. Και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής αυτό, επειδή ουσιαστικά, τα στερεότυπα καταλύουν τις έννοιες της δημοκρατίας, της άποψης και της ελευθερίας του ατόμου. Για ποιο λόγο; Τα έμφυλα στερεότυπα βολεύουν τις πατριαρχικές πρακτικές, που πλεονάζουν στον πλανήτη μας, και ότι «βολεύει» τους θύτες φυλακίζει τα θύματα. Η μη αντίδραση συνιστά αποδοχή και η αποδοχή μετατρέπεται πάντα σε συνήθεια. Η συνήθεια σε αυτό οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε κακοποιητικές συμπεριφορές, με αποκορύφωμα την αύξηση των έμφυλων εγκλημάτων, των οποίων μάρτυρες γινόμαστε καθημερινά.
Τα έμφυλα στερεότυπα σε συνδυασμό με τα κοινωνικά και οικονομικά στερεότυπα πλήττουν κυρίως τις γυναίκες, ιδιαίτερα εκείνες που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες, όπως για παράδειγμα οι γυναίκες που προέρχονται από μειονοτικές ή αυτόχθονες κοινότητες, οι γυναίκες με κάποιου είδους αναπηρία, οι γυναίκες με χαμηλότερη ή καθόλου μόρφωση, εκείνες με χαμηλότερα ή καθόλου οικονομικά στοιχεία στο όνομα τους, οι άνεργες, οι άστεγες, οι τοξικοεξαρτώμενες, οι μετανάστριες, οι ηλικιωμένες και οι έφηβες.
Γίνεται τεράστιος αγώνας τα τελευταία χρόνια να καθιερωθεί ο νομικός όρος «γυναικοκτονία» για τις έμφυλες δολοφονίες. Έως και τα τέλη του 2021 ο τύπος αναφερόταν στις γυναικοκτονίες με τις ορολογίες «οικογενειακή τραγωδία», «έγκλημα τιμής», «έγκλημα πάθους» ή «ερωτικό δράμα». Παρακολουθώντας την αυξητική τάση στα στατιστικά που αφορούν τις δολοφονίες γυναικών, είναι αναγκαίο να διαχωριστεί η γυναικοκτονία από την απλή δολοφονία. Οι γυναικοκτονίες σε συνδυασμό με τις συναφείς μορφές κακοποίησης αποτελούν την τραγική απόδειξη της ασύστολης βίας και του μισογυνισμού που επικρατεί στις κοινωνίες μας. Η έμφυλη βία δεν αντιμετωπίζεται ως δομικό πρόβλημα που απορρέει από την ανισότητας μεταξύ αντρών και γυναικών, αλλά ως ένα ακόμη μεμονωμένο περιστατικό στο άθροισμα, που «ευτυχώς δεν συνέβη σε εμάς».
Η δολοφονία του νεαρού φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη από τους 8 συμφοιτητές τους, πριν αρκετά χρόνια, που επίσης οφείλεται στην στερεοτυπική λεβεντιά και την επίσης στερεοτυπική τοξική αρρενωπότητα, είναι μια ακόμη τραγική απόδειξη του πόσο επικίνδυνη είναι η αποδοχή και η συντήρηση των έμφυλων στερεοτύπων. Το κίνητρο των δραστών ήταν ότι ο Βαγγέλης ήταν πράος, δεν ήταν τραμπούκος, ούτε αποδεχόταν τον βίαιο τρόπο συμπεριφοράς τους. Τον βασάνισαν και τον σκότωσαν, επειδή δεν κατάφεραν να τον μεταλλάξουν σε οτιδήποτε εκείνοι θεωρούσαν «ανδρισμό και λεβεντιά». Αφαίρεσαν την ζωή του νέου αυτού άντρα, επειδή ο χαρακτήρας και η προσωπικότητά του δεν συνάδαν με τα στερεότυπα που οι θύτες είχαν ενστερνιστεί.
Στην προσπάθεια πάταξης του προβλημάτων που προκύπτουν από την συντήρηση των έμφυλων στερεοτύπων και δεδομένου ότι αυτά είναι επιβλαβή για την ασφάλεια του ατόμου και της ατομικής ελευθερίας, υπάρχουν δύο τουλάχιστον ενεργές διεθνείς συνθήκες ανθρωπίνων δικαιωμάτων με ρητές και υποχρεωτικές οδηγίες, που αφορούν την πάταξη και την παράνομη δημιουργία νέων στερεοτύπων φύλου.
Ενδεικτικά, το άρθρο 5 της Σύμβασης για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών (Convention of the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, article 5) προβλέπει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη θα λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για να τροποποιήσουν τα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα συμπεριφοράς ανδρών και γυναικών, με σκοπό την εξάλειψη των προκαταλήψεων και των εθιμικών και όλων των άλλων πρακτικών που βασίζονται στην ιδέα της κατωτερότητας ή της ανωτερότητας ενός από τα δύο φύλα ή σε στερεότυπους ρόλους για άνδρες και γυναίκες.
Επιπλέον, στο άρθρο 8, παράγραφος 1, στοιχείο β της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (Convention on the Rights of Persons with Disabilities, article 8 (1) (5)) δηλώνεται ρητώς ότι τα συμβαλλόμενα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να λάβουν άμεσα, αποτελεσματικά και κατάλληλα μέτρα για την καταπολέμηση των στερεότυπων, των προκαταλήψεων και των επιβλαβών πρακτικών που αφορούν τα άτομα με αναπηρία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βασίζονται στο φύλο και την ηλικία σε όλους τους τομείς της ζωής.
Η λανθάνουσα αντίληψη που προγραμματίζει τους ρόλους μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία, οι σεξιστικές διακρίσεις εις βάρος του παρουσιαστικού και των συμπεριφορών των αρσενικών ή θηλυκών παιδιών μας, η γελοιοποίηση όσων διαφοροποιούνται από το «μοντέλο», είναι αποτελέσματα των στερεότυπων φύλου.
Η εκούσια παρερμηνεία της θηλυκότητας (ή του ανδρισμού αντίστοιχα) από τους θύτες με την ακούσια διαθεσιμότητα των θυμάτων, το κατεστημένο που γίνεται τροχοπέδη στις ικανότητες, στις επιλογές και στην ελευθερία του ατόμου, στηρίζονται επίσης στα έμφυλα στερεότυπα.
Έφτασε η στιγμή να σταματήσουμε να αποδεχόμαστε όλα όσα θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ασφάλεια, την αξιοπρέπεια και την γενετήσια υπόσταση μας.
Είναι η κατάλληλη στιγμή να υπερασπιστούμε την ελευθερία της έκφρασης, την δημοκρατία του λόγου, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματος και της ψυχής, είναι η σωστή στιγμή να υπερασπιστούμε τις ζωές μας και τις ζωές των γύρω μας.
Σωστά; #yes