Ανάμεσα στα 1630 και τα 1631 μια τρομερή επιδημία πανώλης χτύπησε την Ιταλία,προερχόμενη ίσως από μια αγορά κάποιας από τις μεγάλες πόλεις τους Βορρά. Κάποιοι από τους πρέσβεις των κοντινών αστικών κέντρων,λόγω μεγάλων δυσκολιών,πήγαν στη Βενετία ψάχνοτας βοήθεια. Η κυβέρνηση της Γαληνοτάτης αποφάσισε να τους βάλει σε καραντίνα σε ένα μικρό νησί της λιμνοθάλασσας,μισή ώρα απόσταση με τη βάρκα από το Παλάτι του Δόγη.
Όντως δεν υπήρχε άλλος τρόπος να προστατευτεί η Βενετία από την ασθένεια. Όμως δυστυχώς ήταν ήδη αργά. Τα μέτρα προστασίας δεν ήταν αρκετά για να απομακρύνουν τον κίνδυνο εξάπλωσης της,αφού οι πρέσβεις είχαν έρθει σε επαφή με μερικούς τεχνίτες,που αγνοώντας ότι ήταν άρρωστοι κυκλοφόρησαν ελεύθερα,μολύνοντας τον πληθυσμό.
Σε μία εβδομάδα η πανώλη εξαπλώθηκε σε όλη την πόλη,μολύνοντας χιλιάδες πολίτες. Έμοιαζε να μην μπορεί να υπάρξει κανένας τρόπος για να σταματήσει η επιδημία,που μοιραία θα μεταδίδονταν ακόμη για πολύ καιρό,καταστρέφοντας το εμπόριο των Ενετών και βάζοντας σε κίνδυνο πολλές ζωές.
Αποφασίστηκε λοιπόν τότε να γίνει μια λιτανεία για τρεις ημέρες και τρεις νύχτες προκειμένου να ζητηθεί να ζητηθεί μια θεϊκή βοήθεια,κάνοντας τάμα ότι θα αφιερώσουν έναν μεγαλειώδη ναό στην Παναγία,αν απελευθερωνόταν η πόλη από την πανούκλα.
Έτσι μετά από μερικές εβδομάδες τα κρούσματα ελαττώθηκαν μέχρι που εξαφανίστηκαν το φθινόπωρο του 1631,δίνοντας την έναρξη των εργασιών ανέγερσης του ναού,η αποπεράτωση του οποίου κράτησε περίπου πενήντα χρόνια.
Από τότε και κάθε 21 Νοεμβρίου,οι Βενετσιάνοι εορτάζουν την “Παναγία της Υγείας” (Madonna della Salute),με μια περιφορά που καταλήγει στο εσωτερικό της εκκλησίας,χτισμένης ως τάμα για την απελευθέρωση της πόλης από την πανώλη.
Η Βασιλική της Παναγίας της Υγείας βρίσκεται στην απέναντι ακτή από εκείνη της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου.
Όπως όλες οι ενετικές εκκλησίες έτσι κι εκείνης η πρόσοψη είναι σχεδιασμένη για να την θαυμάζει κάποιος περισσότερο μέσα από τη θάλασσα και λιγότερο από το έδαφος και γι’αυτό τον λόγο όποιος την πλησιάζει με μία βάρκα,απολαμβάνει μια καλύτερη οπτική.
Το κτίριο βέβαια έτσι κι αλλιώς είναι ένα αριστούργημα της τέχνης του Μπαρόκ,με μια αρχιτεκτονική πολύ ιδιαίτερη και επιβλητική.
Το σχέδιο της εκκλησίας έχει οκτάγωνο σχήμα και σκεπάζεται από ένα μεγάλο τρούλο από λευκό μάρμαρο,με ομόκεντρα σπιράλ και πολλά αγάλματα. Για να φτάσει κάποιος πρέπει να ανέβει μια μεγάλη σκάλα,κι εκείνη με λευκή πέτρα,που μοιάζει να αναδύεται από το νερό.
Κάθε 21 Νοέμβρη,με την ευκαιρία της περιφοράς προς τιμήν της Παναγίας που απελευθέρωσε τη Βενετία από την πανώλη φτιάχνεται επίσης και μία ξύλινη γέφυρα πάνω σε βάρκες. Η γέφυρα παραμένει εν ενεργεία μόνο για μερικές μέρες,ενώνει τη Βασιλική της Παναγίας της Υγείας με την άλλη όχθη του Μεγάλου Καναλιού (Canal Grande),προκειμένου οι πιστοί να μπορέσουν να φτάσουν στο κτίριο περνώντας μέσα από το Μεγάλο Κανάλι με τα πόδια. Λίγο πιο μακριά μαζεύονται διάφοροι μικροπωλητές παιχνιδιών,πολύχρωμων μπαλονιών και αντικειμένων διακόσμησης.
Στον αέρα το βράδυ υπάρχει άρωμα γλυκών,ενώ τα παιδιά σταματούν για να παίξουν στα στενά κοντά στην εκκλησία. Εδώ δεν υπάρχουν αυτοκίνητα,παίζει κανείς στον δρόμο όπως γινόταν κάποτε. Πέρα όμως το να έχει μια σημαντική συμβολική αξία για την πόλη,η εκκλησία είναι και ένα από τα μέρη που αναδεικνύουν τους δεσμούς ανάμεσα στη Γαληνοτάτη και την Κρήτη με τον πιο εμφανή τρόπο.
Πράγματι πάνω από το ιερό βρίσκεται μια εικόνα που προέρχεται από τoν Χάνδακα (Candia),που φέρει η ίδια μια ιδιαίτερη ιστορία. Στα μισά του 17ου αιώνα δεν ήταν η επιδημία της πανώλης ο μοναδικός εχθρός με τον οποίο η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας έπρεπε να παλέψει. Ανάμεσα στα 1648 και τα 1669 εκτυλίχθηκε με μια από τις πιο μακρόχρονες πολιορκίες πόλης που έχει υπάρξει στην Ιστορία και που είδε πρωταγωνιστές το νησί της Κρήτης και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Ενετοί που εκείνη την εποχή διαχειρίζονταν το νησί και είχαν βρεθεί εκεί ήδη από τον καιρό της 4ης Σταυροφορίας,όταν η Κρήτη είχε περάσει υπό τον έλεγχο της Γαληνοτάτης,κάνοντας την μία από τις σημαντικότερες και πιο πλούσιες αποικίες της Μεσογείου,όπως και ένα βασικό φρούριο στον πόλεμο με τον Σουλτάνο.
Όταν η Κρήτη πέφτει στα χέρια των Τούρκων,στο τέλος μιας μακριάς πολιορκίας,οι Ενετοί υπέγραψαν μια συνθήκη ειρήνης που θα άφηνε την άδεια στους κατοίκους του νησιού να το αφήσουν και να ξεκινήσουν μια νέα ζωή στη σιγουριά των περιοχών της Γαληνοτάτης. Υποχρεώνοντας τους να εγκαταλείψουν για πάντα την πιο σημαντική από τις αποικίες τους,οι Ενετοί πήραν μαζί τους ό,τι είχαν περισσότερο στην καρδιά τους,ανάμεσα τους και μια βυζαντινή εικόνα (“icona greca”),που όπως έλεγε η παράδοση ήταν δημιουργία του ίδιου του Αγίου Λουκά.
Το έργο αναπαριστούσε μια Παναγία ιδιαίτερα εκφραστική που κρατάει το Θείο Βρέφος,με το πρόσωπο της να έχει το χρώμα του κεχριμπαριού και το βλέμμα διαπεραστικό. Γνωστή στους Έλληνες και σαν “Μεσοπαντίτισσα” η εικόνα βρισκόταν ακριβώς στην εκκλησία του Αγίου Τίτου,στο Ηράκλειο (Χάνδακα/Κάντια).
Υποστηρίζεται ότι το όνομα “Μεσοπαντίτισσα” ίσως να αναφέρεται στον ειρηνοποιό ρόλο της της,αφού η εικόνα είχε γίνει ένα σύμβολο ειρήνης και ένωσης ανάμεσα σε Έλληνες και Ενετούς,κυρίως μετά τις πολυάριθμες επαναστάσεις των προηγούμενων αιώνων.
Κατά μία άλλη εκδοχή,”Μεσοπαντίτισσα” ονομάζονταν γιατί εορτάζονταν μεταξύ Χριστουγέννων και Υπαπαντής.
Η πολιορκία και η κατάληψη της Κρήτης έγινε δέκα χρόνια πριν ολοκληρωθεί η αποπεράτωση της εκκλησίας της Βασιλικής της Παναγίας της Υγείας και έτσι πάρθηκε η απόφαση αυτή η εικόνα με την τόση συμβολική αξία να φυλαχτεί στο εσωτερικό της υπό ανέγερση εκκλησίας. Πάνω από την εικόνα φτιάχτηκε επίσης και μία μαρμάρινη κορνίζα με σημασία ιδιαίτερα συμβολική στο βαθμό που να τραβάει το βλέμμα του επισκέπτη που την παρατηρεί από κάτω:
Στο κέντρο φαίνεται το άγαλμα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας ανάμεσα στα σύννεφα,ενώ από το πλάι αναπαρίσταται μία γονατισμένη γυναίκα (η Βενετία που προσεύχειται) και ένας άγγελος που κυνηγάει με το δοξάρι του μια τρομερή γρια γυναίκα που φεύγει φωνάζοντας φοβισμένη.
Η γρια είναι η αλληγορική αναπαράσταση της πανώλης,που εκδιώχθηκε από την πόλη.
Πάνω από τριακόσια χρόνια,οι Ενετοί προσεύχονται μπροστά στην εικόνα της Μεσοπαντίτισσας,κοιτώντας λίγο πιο ψηλά την πανώλη που φεύγει. Θα το κάνουν και το επόμενο Νοέμβριο,στις 21 του μηνός,με την ευκαιρία της εορτής της Παναγίας της Υγείας,ευχαριστώντας την για το ότι απελευθερώθηκαν από τις επιδημίες του παρελθόντος και ελπίζοντας ότι θα απελευθερωθούν και από την τωρινή επιδημία. Και ανάμεσα στις προσευχές,δε θα λείψει η νοσταλγία για το νησί της Κρήτης,που ποτέ δεν ξέχασαν.
Η Desi Marangon είναι Ιστορικός και δημιουργός της σελίδας: “Η Βενετία των Ελλήνων”
Μετάφραση: Σπ.Αλεξάκης