Διάσημη για τις κρυστάλλινες γαλάζιες αποχρώσεις της, τις αχανείς παραλίες και τους παρθένους όρμους της, η «Τιρκουάζ Ακτή» είναι ένα από τα φυσικά θαύματα της Τουρκίας. Με έκταση που ξεπερνά τα 600 μίλια κατά μήκος της Μεσογείου, η νοτιοδυτική ακτή της χώρας έχει από καιρό αναδειχθεί για την ομορφιά της, προσελκύοντας τουρίστες από όλο τον κόσμο.
Αλλά ενώ τα αστραφτερά νερά φαίνονται φιλόξενα, η ζωή κάτω από την επιφάνεια είναι λιγότερο ελκυστική. Τις τελευταίες δεκαετίες, η περιοχή έχει υποστεί σοβαρή μείωση της φυσικής ισορροπίας λόγω της υπεραλίευσης, της παράνομης αλιείας, της τουριστικής ανάπτυξης και της κλιματικής αλλαγής. Ζωτικοί βιότοποι για τις χελώνες καρέτα-καρέτα και τις απειλούμενες μεσογειακές φώκιες έχουν καταστραφεί, οι χώροι αναπαραγωγής των καρχαριών απειλούνται και οι πληθυσμοί των ιθαγενών ψαριών αποδεκατίζονται.
Μια προσπάθεια αναζωογόνησης της περιοχής βρίσκεται σε εξέλιξη, εν μέρει χάρη στον Zafer Kizilkaya, πρόεδρο και ιδρυτή της Akdeniz Koruma Dernegi (Εταιρεία Προστασίας της Μεσογείου). Του πιστώνεται η επιτυχής άσκηση πίεσης στην τουρκική κυβέρνηση για τη δημιουργία ενός δικτύου θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (MPA) που εκτείνεται σε περισσότερα από 300 μίλια κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου.
Ο Kizilkaya τιμήθηκε με το σημαντικό περιβαλλοντικό βραβείο Goldman για το έργο του στην προστασία του ωκεανού. Το ετήσιο βραβείο απονέμεται σε έξι περιβαλλοντικούς ηγέτες της βάσης, ο καθένας από τους οποίους εργάζεται σε διαφορετική ήπειρο.
Η αποστολή που σώζει τον κόλπο από τον «πυρηνικό πόλεμο»
Η αποστολή του Kizilkaya ξεκίνησε το 2007, μετά από μια καταδυτική αποστολή στον κόλπο της Γκόκοβα, έναν κόλπο μήκους 62 μιλίων στο κέντρο της Τουρκικής Ακτής. Είχε επιστρέψει στην πατρίδα του, την Τουρκία, μετά από αρκετά χρόνια εργασίας ως θαλάσσιος ερευνητής και υποβρύχιος φωτογράφος στην Ινδονησία και είχε σοκαριστεί από τη θαλάσσια υποβάθμιση. Υποτίθεται ότι αυτό θα ήταν ένα από τα πιο βιοποικίλα μέρη των τουρκικών ακτών, αλλά ήταν άγονο, λέει στο CNN.
«Ήταν σαν να είχε γίνει πυρηνικός πόλεμος κάτω από το νερό: δεν υπήρχε ζωή, οι βράχοι ήταν γυμνοί, δεν υπήρχαν μακροφύκη», λέει.
Μεγάλο μέρος της Τουρκικής Ακτής και της Μεσογείου έχει υποστεί παρόμοια παρακμή. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, η Μεσόγειος είναι η πιο υπεραλιευμένη θάλασσα στον κόσμο, γεμάτη από αλιευτικούς στόλους βιομηχανικής κλίμακας, όπως γρι-γρι και μηχανότρατες.
Η εξάλειψη της θαλάσσιας ζωής έχει βλάψει τα μέσα διαβίωσης των ντόπιων αλιέων.
«Οι μικρές αλιευτικές κοινότητες βρίσκονταν σε πανικό», λέει ο Kizilkaya. Συνειδητοποιώντας την έκταση του προβλήματος, αποφάσισε ότι αυτή ήταν η στιγμή να δράσει, και ξεκίνησε να προσπαθεί να πείσει τους ντόπιους αλιείς και άλλους ενδιαφερόμενους ότι οι ζώνες απαγόρευσης απόληψης και οι προστατευόμενες περιοχές θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αντιστροφή αυτών των τάσεων.
Το να πάρει τους ψαράδες με το μέρος του ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση, παραδέχεται, αλλά λόγω της άσχημης κατάστασης κάποιοι άρχισαν να ακούνε. Το 2012, ο Kizilkaya δημιούργησε την πρώτη κοινοτικά διαχειριζόμενη ΜΠΕ της Τουρκίας στον κόλπο Gokova.
Αλλά για να λειτουργήσει η προστατευόμενη περιοχή πρέπει να επιβληθούν αποτελεσματικά οι ζώνες απαγόρευσης της αλιείας, εξηγεί ο Kizilkaya. Εκπαίδευσε τους ντόπιους ψαράδες ως θαλάσσιους φύλακες που θα μπορούσαν να παρακολουθούν τα ύδατα για παράνομη αλιεία και να στέλνουν ειδοποιήσεις στην τουρκική ακτοφυλακή. Παρόλο που δεν είχαν εξουσία σύλληψης, οι ντόπιοι εξοπλίστηκαν με κάμερες σώματος που θα μπορούσαν να παρέχουν αποδεκτά αποδεικτικά στοιχεία για δικαστικές υποθέσεις.
Η ανατρεπτική μέθοδος
Καθώς η Μεσόγειος έχει θερμανθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής, χωροκατακτητικά τροπικά ψάρια, όπως τα λεοντόψαρα, έχουν κολυμπήσει μέσω της διώρυγας του Σουέζ. Αποτελούν απειλή για το οικοσύστημα, καθώς κυνηγούν τα ενδημικά είδη, υπερβόσκουν τη βλάστηση και τα ίδια έχουν ελάχιστους θηρευτές.
Για να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα, η Kizilkaya ακολούθησε μια πρωτότυπη προσέγγιση, απευθυνόμενη σε μερικούς από τους διάσημους σεφ της Τουρκίας και θέτοντάς τους την πρόκληση να δημιουργήσουν νόστιμες συνταγές με βασικό συστατικό τα χωροκατακτητικά ψάρια. Προώθησε τις συνταγές, ενθαρρύνοντας τα εστιατόρια σε όλη την Τουρκία να αρχίσουν να σερβίρουν πιάτα όπως το σεβίτσε από ψάρι λεοντόψαρο και το ψάρι λεοντόψαρο με πατάτες.
Χάρη στο έργο του, το θαλάσσιο οικοσύστημα του κόλπου της Γκόκοβα έχει κάνει μια τεράστια επιστροφή. Σύμφωνα με τη φιλανθρωπική οργάνωση για τη διατήρηση των ωκεανών Blue Marine Foundation, ο αριθμός των ψαριών ανά τετραγωνικό μέτρο έχει δεκαπλασιαστεί από την εφαρμογή των ζωνών απαγόρευσης της αλιείας το 2012 και τα εισοδήματα των τοπικών αλιέων έχουν αυξηθεί κατά 400%.
«Ο κόλπος της Γκόκοβα έγινε ένα μεγάλο παράδειγμα για τη διατήρηση», λέει ο Kizilkaya, προσθέτοντας ότι η επιτυχία του τον βοήθησε να πείσει την τουρκική κυβέρνηση να επεκτείνει το δίκτυο ΜΠΕ προς τα νοτιοανατολικά κατά μήκος 310 μιλίων της τουρκικής ακτογραμμής.
Ο Kizilkaya ελπίζει ότι το περιβαλλοντικό βραβείο Goldman θα δώσει ώθηση στην αποστολή του. Θα ήθελε να δει να δημιουργούνται MPAs σε όλη την Τουρκία και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και ελπίζει ότι το έργο του άνοιξε τα μάτια των ανθρώπων για την υποθαλάσσια κρίση και για το τι μπορούμε να κάνουμε για την επίλυσή της.
«Οι ωκεανοί είναι τόσο παραμελημένοι επειδή κανείς δεν βάζει το κεφάλι του κάτω από το νερό», λέει. «Αυτό το σύστημα λειτουργεί προς όφελος των ψαριών, των καρχαριών, των φώκιων και των ανθρώπων. Αν αυτό είναι εφικτό εδώ, γιατί όχι και σε άλλα μέρη;»
