Το ισχυρό αποτύπωμα της πανδημίας στην ψυχική υγεία των πολιτών ήταν το εφαλτήριο για αναδιαμόρφωση των υπηρεσιών για ψυχικές παθήσεις. Με έμφαση στην άνοια και το Αλτσχάιμερ των οποίων η επίδραση αυξάνεται, την εξειδικευμένη φροντίδα για παιδιά και εφήβους, την κατάργηση της ιδρυματικής περίθαλψης και τη μείωση των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα, το ογκώδες Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την ψυχική υγεία καλύπτει όλο τον πληθυσμό και στοχεύει στην εναρμόνιση με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Δράσης 2021-2030 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Οι ψυχικές παθήσεις ευθύνονται για μεγάλο μέρος της αναπηρίας και του κόστους υγείας παγκοσμίως. Τα δεδομένα από την Ελλάδα είναι ελλιπή, ωστόσο, σε Ευρώπη και ΗΠΑ, οι ψυχικές παθήσεις αποτελούν την πρώτη αιτία πρόκλησης αναπηρίας ευθυνόμενες για το 8.75% και 12.5% της συνολικής αναπηρίας, αντίστοιχα. Εάν στα παραπάνω δεδομένα προστεθούν και τα στοιχεία που αφορούν στην άνοια, στους αυτοπροκαλούμενους τραυματισμούς και στην αυτοκτονικότητα, το ποσοστό της αναπηρίας αυξάνεται κατά 4.5% στην Ευρώπη και κατά 6% στις ΗΠΑ.
Επιδημιολογικά δεδομένα για τον επιπολασμό των ψυχικών παθήσεων του ελληνικού πληθυσμού προέρχονται από παλαιότερη έρευνα του 2010, η οποία, σε τυχαίο δείγμα 4.900 ατόμων ηλικίας 18-74 ετών, έδειξε ότι το 14% πάσχει από κάποια «κοινή» ψυχική διαταραχή, συνήθως κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή. Στο 7%, είναι αρκετά σοβαρή ώστε να απαιτείται θεραπευτική παρέμβαση. Εν τούτοις, μόνο το 25% των πασχόντων έχει επαφή με ψυχίατρο για το πρόβλημά του, ενώ μόλις το 50% έχει συζητήσει το θέμα με το γιατρό που συμβουλεύεται.
Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Μελέτης Παγκόσμιας Επιβάρυνσης ασθενειών για το 2019, το 17,7% του ελληνικού πληθυσμού (1,4 εκατομμύρια άνθρωποι) υποφέρει από κάποια ψυχική πάθηση ή κάνει χρήση ουσιών. Σε αυτές τις καταστάσεις συμπεριλαμβάνεται η ψύχωση, η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, καθώς και η κατάχρηση αλκοόλ και φαρμάκων.
Κατάργηση Τμημάτων Χρονίων Ασθενών και Μετανοσοκομειακά Οικοτροφεία
Ο πρώτος και βασικός άξονας του Εθνικού Σχεδίου για την Ψυχική Υγεία είναι η διακοπή της ιδρυματικής περίθαλψης, με κατάργηση των Τμημάτων Χρονίων Ασθενών στα εναπομείναντα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία του ΕΣΥ. Με την κατάργηση των τμημάτων αυτών προτείνεται σε επίπεδο Υγειονομικών Περιφερειών, η ανάπτυξη ενός οικοτροφείου για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές και διεγερτική συμπεριφορά, όπως και μία νέα μονάδα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης καλούμενης Μετανοσοκομειακό Οικοτροφείο στα εναπομείναντα ψυχιατρεία με στόχο τη φιλοξενία ατόμων με ιδιαίτερα σοβαρές ψυχικές διαταραχές και διεγερτική συμπεριφορά.
Σημαντικό «κεφάλαιο» της προωθούμενης μεταρρύθμισης στην ψυχική υγεία είναι η ανάπτυξη υπηρεσιών για άτομα με τη νόσο Αλτσχάιμερ και συναφείς διαταραχές. Στο πλαίσιο αυτό, επιδιώκεται ένα δίκτυο Κέντρων Ημέρας για άτομα με άνοια σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας με πληθυσμό μεγαλύτερο των 10.000 ατόμων. Συγκεκριμένα, σκοπός είναι η ίδρυση ανά Τομέα Ψυχικής Υγείας (ΤοΨΥ) κατ’ ελάχιστον ενός Κέντρου Ημέρας για την Άνοια. Επίσης, η ίδρυση και λειτουργία ανά δύο ΤοΨΥ ενός ξενώνα για ανοϊκούς ασθενείς, η δημιουργία Κέντρων Ημέρας και υπηρεσιών κατ’ οίκον φροντίδας για την υποστήριξη των ασθενών και των οικογενειών σε όλες τις Περιφερειακές Ενότητες της Ελλάδας, καθώς και η δημιουργία μονάδων τελικού σταδίου άνοιας σε ικανό αριθμό ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες όλων των περιοχών της χώρας.
Υπηρεσίες για παιδιά και εφήβους
Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι στις πρώτες προτεραιότητες του σχεδιασμού για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Οι στόχοι του Υπουργείου για την επόμενη περίοδο περιλαμβάνουν τη λειτουργία τουλάχιστον μίας εξειδικευμένης κοινοτικής δομής ανά περιφέρεια που θα ικανοποιεί ακάλυπτες ανάγκες, ενώ θα αναπτυχθούν τέσσερα Παιδοψυχιατρικά Τμήματα στην επικράτεια (Αττική, Πελοπόννησος, Θεσσαλία, Ήπειρος). Αναφορικά με τις μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης προβλέπεται η ανάπτυξη πέντε στεγαστικών μονάδων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Δωδεκάνησα. Επίσης, δύο Κέντρων Ημέρας για να προσφέρουν υπηρεσίες σε παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες, με διαταραχές πρόσληψης τροφής, δύο Κέντρων Ημέρας για προπαραβατικούς ανηλίκους και τριών ξενώνων για παραβατικούς εφήβους.
Παράλληλα, θα παρέχουν υπηρεσίες 13 Κινητές Μονάδες. Αυτές αναπτύσσονται στις εξής περιοχές: Αττική, Νότιο Αιγαίο, Βόρειο Αιγαίο, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Πελοπόννησος, Ιόνια Νησιά, Ήπειρος, Κρήτη.
Μεταξύ άλλων, προβλέπεται η ανάπτυξη τεσσάρων Μονάδων Ψυχικής Υγείας για τη στήριξη της οικογένειας, σε Αττική, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Ελλάδα. Τα Κέντρα Ημέρας θα υποστηρίζουν τόσο ενήλικες όσο και παιδιά και εφήβους.
Το πλέγμα των δράσεων για τα παιδιά και τους εφήβους δίνει έμφαση στις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ). Ειδικές δομές, Κέντρα Ημέρας και ξενώνες βραχείας διαμονής βρίσκονται στον προγραμματισμό ώστε τα άτομα με ΔΑΦ να φιλοξενούνται σε περιόδους ύπαρξης κρίσης στην οικογένεια.
Μείωση των ακούσιων νοσηλειών
Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η ακούσια νοσηλεία είναι «ανοιχτή πληγή» του ελληνικού συστήματος ψυχικής υγείας. Εκτιμάται ότι ποσοστό περίπου 70%-75% επί του συνόλου των εισαγωγών στο ΨΝΑ «Δαφνί», 95% των εισαγωγών στην Ψυχιατρική Κλινική του ΓΝ «Σισμανόγλειο» και 65% των νοσηλειών στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης είναι ακούσιες νοσηλείες. Όπως προκύπτει από τα δεδομένα, το 60% των κλινών στην Ελλάδα καταλαμβάνεται από ακούσιες νοσηλείες.
Υπό τα παραπάνω δεδομένα και με σκοπό την εναρμόνιση του αριθμού των ακούσιων νοσηλειών με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, προτείνεται ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου και η εισαγωγή δεικτών αποτελέσματος για τις ακούσιες νοσηλείες. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας εκτιμάται ότι μπορεί να έχει ουσιαστικό ρόλο μέσω δράσεων ολοκληρωμένης κοινοτικής φροντίδας. Το ίδιο και η δημιουργία Μονάδων Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει, επίσης, την αξιοποίηση του Ηλεκτρονικού Φακέλου Ασθενούς για τη δημιουργία Μητρώου Ψυχικής Υγείας, με τελικό στόχο τη δημιουργία «Ηλεκτρονικού Βιβλιαρίου Ψυχικής Υγείας» των ασθενών που θα περιλαμβάνει συνταγογράφηση, παραπομπές και γενικότερα «κινητικότητα» ασθενών. Παράλληλα, η σύσταση ψυχιατρικού τομέα στο ΕΚΑΒ και η εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα διαχείρισης ψυχιατρικών περιστατικών είναι κομβική για τη μείωση των ακούσιων νοσηλειών.
