Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις (ΠΔΣ) ορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως «η διαδικασία με την οποία οι δημόσιες αρχές επιδιώκουν να συνάψουν συμβάσεις για αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθ᾽ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, σε σύγκριση με αγαθά, υπηρεσίες και έργα που επιτελούν την ίδια πρωταρχική λειτουργία τα οποία θα αποτελούσαν το αντικείμενο της σύμβασης υπό άλλες συνθήκες».
Οι αναθέτουσες αρχές και οι αναθέτοντες φορείς είναι οι μεγαλύτεροι αγοραστές αγαθών, υπηρεσιών και έργων, και ως εκ τούτου οι δημόσιες συμβάσεις αποτελούν ισχυρό εργαλείο εφαρμογής περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών. Χρησιμοποιώντας την αγοραστική τους δύναμη για να προμηθευτούν αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, μπορεί να συμβάλλουν σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο στην επίτευξη εθνικών και διεθνών στόχων βιωσιμότητας και περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι στόχοι αυτοί σχετίζονται με τη λελογισμένη χρήση των πόρων μέσω της βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής αγαθών στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό αυτής.
Οι ΠΔΣ μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό παράγοντα προώθησης της καινοτομίας, παρέχοντας πραγματικά κίνητρα για την ανάπτυξη πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών. Επιπλέον, οι ΠΔΣ μπορούν να συμβάλλουν στην εξοικονόμηση πόρων για τον δημόσιο τομέα, ιδιαίτερα όταν συνεκτιμηθεί το κόστος του κύκλου ζωής του αγαθού, της υπηρεσίας ή του έργου και όχι μόνο η τιμή αγοράς.
Οι ΠΔΣ είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις αρχές της Κυκλικής Οικονομίας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι αναφερόμενες ως Κυκλικές Δημόσιες Συμβάσεις μπορούν να οριστούν «οι διαδικασίες με τις οποίες οι δημόσιες αρχές προμηθεύονται αγαθά ή αναθέτουν έργα και υπηρεσίες που επιδιώκουν να συνεισφέρουν σε κλειστούς κύκλους ενέργειας και υλικών εντός των αλυσίδων εφοδιασμού, ενώ παράλληλα ελαχιστοποιούνται ή/και αποφεύγονται οι αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες και η δημιουργία αποβλήτων καθ’ ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους»
Αρκούν οι Πράσινες Δημόσιες συμβάσεις και η υιοθέτηση τους από τις Αρχές, για την Πράσινη μετάβαση, ειδικότερα των Νήσων όπως η Κρήτη, και η υιοθέτηση ενός μοντέλου Κυκλικής μετάβασης, σύμφωνα με τις Αρχές της Κυκλικής Οικονομίας;
Η απάντηση είναι πολύπλευρή, και απαιτεί την εξέταση των δεδομένων.
Οι καινοτόμες πράσινες υπηρεσίες, τα προϊόντα που είναι φιλικά προς το περιβάλλον και η χρήση ανακυκλωμένων υλών αποτελούν σημαντικά οχήματα για την υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, τα αγαθά αυτά είναι δυσεύρετα αλλά και εξαιρετικά ακριβά στην αγορά, κάνοντάς τα λιγότερα προσιτά στο ευρύ κοινό.
Πρόσφατα η κυβέρνηση επίσημα προώθησε το νέο εργαλείο του Ταμείου Απανθρακοποίησης , το οποίο χρηματοδοτείται από τα δικαιώματα Ρύπων της Χώρας (Σύστημα EU ETS) , για την Πράσινη Μετάβαση των Νήσων στα πλαίσια των Στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το μηδενικό ανθρακικό αποτύπωμα μέχρι το 2055.
Η πράσινη μετάβαση -ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα νησιά- και η ανάδειξη της χώρας σε ενεργειακό κόμβο στην περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης τέθηκαν επί τάπητος στους Διαλόγους της Νισύρου, που διοργανώνονται για τρίτη συνεχή χρονιά φέτος, στο ακριτικό νησί των Δωδεκανήσων.
Η προσέγγιση της πράσινης ανάπτυξης σε ό,τι αφορά το χρονοδιάγραμμα, απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο και μεγαλύτερα ποσά για να είναι η μετάβαση σε πεδία όπως η βιομηχανία, η αεροπορία και άλλες μεταφορές, η ναυτιλία και η θέρμανση – ψύξη, σε πορεία μη αναστρέψιμη από την εγκατάλειψη των ορυκτών πόρων/καυσίμων. Αν αθροίσεις τα κόστη της πράσινης μετάβασης με τα κόστη της κλιματικής κρίσης και τα κόστη της γεωπολιτικής κρίσης που έχει ξεκινήσει, τότε και τα τρία αυτά, με τις παρούσες πολιτικές δεν μπορούν να στηριχθούν. Απαιτούν δηλαδή πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στον τρόπο που διαχειριζόμαστε όλους τους κανόνες, τους όρους και τις διαδικασίες της πράσινης μετάβασης.
Με «προίκα» 25 εκατομμυρίων δικαιωμάτων εκπομπών CO2 από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ε.Ε., που σε σημερινές τιμές αποτιμώνται σε 1,6 δισ. ευρώ, θα ξεκινήσει τη λειτουργία του το Ταμείο Απανθρακοποίησης των Νησιών, κινητοποιώντας επενδύσεις ύψους 3,8 δισ. ευρώ για το χρονικό διάστημα 2025-2032.
Μέσω του Ταμείου θα χρηματοδοτηθούν βιώσιμες επενδύσεις για την ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας των ελληνικών νησιών, με τη δημιουργία ανθεκτικότερων υποδομών, τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, την προώθηση της ηλεκτροκίνησης και τον πράσινο μετασχηματισμό της γεωργίας, του τουρισμού και της ναυτιλίας.
Τουλάχιστον το 50% του συνολικού προϋπολογισμού του Ταμείου αφορά έργα ανάπτυξης και αποθήκευσης ενέργειας στα νησιά. Στα επιλέξιμα έργα συμπεριλαμβάνονται μικρές επενδύσεις, που στοχεύουν σε αυτοκατανάλωση κατοικιών και επιχειρήσεων, αλλά και μεγαλύτερες, όπως είναι τα υβριδικά συστήματα παραγωγής ενέργειας, τα οποία συνδυάζουν ΑΠΕ με συστήματα αποθήκευσης. Επίσης, έμφαση δίνεται στη χρηματοδότηση για την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων.
Ο δεύτερος πυλώνας δράσεων που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Απανθρακοποίησης αφορά ηλεκτρικές διασυνδέσεις των νησιών, μεταξύ των οποίων η ηλεκτρική διασύνδεση των ∆ωδεκανήσων. Παράλληλα, επιταχύνεται η ολοκλήρωση επιμέρους διασυνδέσεων των Κυκλάδων. Στον τρίτο πυλώνα θα κατευθυνθούν πόροι για την ανάπτυξη συστημάτων cold – ironing σε λιμάνια νησιών, με σκοπό την τροφοδότηση των πλοίων με ηλεκτρική ενέργεια όσο παραμένουν στο λιμάνι, καθώς και για την ανάπτυξη υποδομών φόρτισης για ηλεκτρικά οχήματα στα νησιά.
Σημαντικά έργα του τρίτου πυλώνα είναι, ακόμη, αυτά για την κατασκευή ταμιευτήρων στα νησιά, που ταυτόχρονα στοχεύουν τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή και στην αποθήκευση όσο και στην καλύτερη διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων. Τη διαχείριση του έργου (project management) έχει αναλάβει η Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας (PPF) του ΤΑΙΠΕ∆, καθώς ορίστηκε από την κυβερνητική επιτροπή ως φορέας ωρίμανσης των έργων, διενέργειας των διαγωνισμών και παρακολούθησης της εκτέλεσης των συμβάσεων.
Οι δράσεις που έχουν προτεραιοποιηθεί να υλοποιηθούν αφορούν στα εξής:
- Φωτοβολταϊκά συστήματα σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης ενέργειας μπαταρίας για ενεργειακή αυτονομία
- Υβριδικά συστήματα ΑΠΕ
- Υπεράκτια αιολικά πάρκα και νησιωτική διασύνδεση
- Εγκατάσταση αυτόνομων συστημάτων αποθήκευσης
- Αφαλατώσεις/Αντλιοταμίευση/φράγματα/ταμιευτήρες πολλαπλών χρήσεων
- Διασυνδέσεις και ηλεκτρολογικές υποδομές στα Δωδεκάνησα
- Υποθαλάσσιες διασυνδέσεις νησιών στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα
- Υποδομές ηλεκτροδότησης ελλιμενισμένων πλοίων από την ξηρά (cold ironing)
- Σταθμοί φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων.
Σύμφωνα με το ΤΑΙΠΕΔ, η χώρα θα ετοιμάσει τις προτάσεις της για τις παραπάνω δράσεις εντός τριών μηνών και θα τις αποστείλει προς έγκριση, αφού πραγματοποιηθεί η εξειδίκευση τους. Στη συνέχεια, θα ξεκινήσει, σταδιακά, η ωρίμανση των έργων, παράλληλα με την οριστικοποίηση της τελικής μορφής των επιμέρους δράσεων. Στόχος είναι τα πρώτα έργα, που θα ωριμάσει η Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας (PPF) του ΤΑΙΠΕΔ, να δημοπρατηθούν έως τα τέλη του γ’ τριμήνου 2025. Το πρόγραμμα θα ολοκληρωθεί το 2032, οπότε και θα έχουν δημοπρατηθεί όλες οι δράσεις.
Τα νέα έργα που θα υλοποιηθούν μέσω του Ταμείου, προωθούν ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, συμβάλλοντας παράλληλα στην οικονομική και κοινωνική συνοχή και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Από τις δράσεις θα ωφεληθούν νοικοκυριά και επιχειρήσεις, αλλά και ο πρωτογενής τομέας, καθώς θα επιτευχθεί:
- Μείωση της εξάρτησης από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.
- Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αντικαθιστώντας την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα με καθαρές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
- Μείωση του λειτουργικού, και ιδιαίτερα του ενεργειακού κόστους των επιχειρήσεων, των νοικοκυριών και των γεωργικών δραστηριοτήτων, με παράλληλη βελτίωση της πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές.
- Διασφάλιση της ενεργειακής αυτονομίας, με την αποθήκευση της πλεονάζουσας ενέργειας που παράγεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
- Δημιουργία νέων βιομηχανικών κλάδων που αφορούν στην πράσινη μετάβαση, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της εθνικής βιομηχανίας και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Συμβάλει όλο αυτό στην Κυκλική Μετάβαση των Νήσων, σαφώς και συμβάλει.
Διαπιστώνεται όμως ότι η Κρήτη, η οποία αποτελεί νησιωτική δομή, δεν διαφαίνεται να συμμετέχει, αν και συμβάλει στο μέγιστο στο Ακαθάριστο Εθνικό προϊόν, στην παραγωγική ανασυγκρότηση της Χώρας και στην Βιώσιμη και παράλληλα ανθεκτική ανάπτυξή της.
Η Κρήτη, οφείλει να διεκδικήσει τα αυτονόητα.