Με την Ελλάδα να καίγεται για ακόμη ένα καλοκαίρι, εν μέσω καταστροφικών πυρκαγιών, επιτακτικό παραμένει το ερώτημα: Τι πρέπει να πράξουμε για να μη ζούμε κάθε χρόνο τον ίδιο εφιάλτη; Η κλιματική αλλαγή επιτάσσει -πλέον- την αναθεώρηση του επιχειρησιακού μοντέλου για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, αναφέρουν στη Realnews πέντε κορυφαίοι Ελληνες επιστήμονες, καταθέτοντας στον δημόσιο διάλογο τις προτάσεις τους για την επόμενη ημέρα.
Μελετώντας τις αιτίες της μη αποτελεσματικής διαχείρισης όσων δασικών πυρκαγιών «ξέφυγαν», ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις αδυναμίες του υπάρχοντος επιχειρησιακού δόγματος. «Απαιτούνται ριζικές αλλαγές και σοβαρή αντιμετώπιση. Ο σχεδιασμός πρέπει να εστιάζει στην πρόληψη και όχι στην κατάσβεση. Δεν μπορούμε να σώσουμε δάση με δασοπυρόσβεση. Εδώ δεν μπορούν οι Αμερικανοί και οι Καναδοί με τόσα πλούτη. Θέλει πολλή δουλειά. Προστασία των δασών, παρακολούθηση κομμάτι-κομμάτι (δασική περιοχή, χορτολιβαδική, οικοσυστήματα κ.ά.). Στις πολιτισμένες χώρες του εξωτερικού υπάρχει διαχείριση του δάσους, καθάρισμα, επίβλεψη, δασοφύλακες. Εδώ δεν έχουμε τίποτα. Ολα είναι εναντίον μας και το έργο διαχείρισης του μεσογειακού οικοσυστήματος είναι πάρα πολύ δύσκολο», δηλώνει ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και επόπτης του Κέντρου Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, Χρήστος Ζερεφός.
Ισχυρή Δασική Υπηρεσία
Στο πλαίσιο αυτό, πρώτο και βασικό μέτρο, σύμφωνα με τον διακεκριμένο ακαδημαϊκό, είναι η δημιουργία μιας αναβαθμισμένης Δασικής Υπηρεσίας, η οποία θα αποτελεί τον βασικό πυλώνα του νέου σχεδιασμού. «Απαιτείται μια αναβαθμισμένη, ισχυρή Δασική Υπηρεσία, που θα συνδεθεί και πάλι με το φυσικό της αντικείμενο. Θα γνωρίζει τα δασικά οικοσυστήματα και θα φροντίζει για την προστασία τους σε περίπτωση φωτιάς. Ενίσχυση και εκπαίδευση του προσωπικού των δασικών υπηρεσιών και αστυνόμευση του δάσους. Το ”ραχατιλίκι” πρέπει να τελειώσει. Και, βεβαίως, στόχος πρέπει να είναι όχι μόνο η προστασία, αλλά και η ”αναγέννηση” του φυσικού μας πλούτου», σχολιάζει ο Χρ. Ζερεφός.
Πέντε δράσεις για την προστασία των δασών, εν μέσω των προβλημάτων στη διαχείριση των πυρκαγιών, προτείνει από την πλευρά του ο καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του ΟΑΣΠ, Ευθύμιος Λέκκας.
«Πρώτη δράση πρέπει να είναι η διαχείριση του δασικού περιβάλλοντος. Η ορθή διαχείριση του δασικού μας πλούτου, που τον έχουμε αφήσει τελείως και δεν τον εκμεταλλευόμαστε. Αφορά βελτιωτικές ενέργειες που μπορούν να γίνουν, όπως έργα, καθαρισμός της καύσιμης ύλης στα όρια των δασών και σε κρίσιμες περιοχές κ.ά. Το δεύτερο ζήτημα είναι η εκπόνηση τεκμηριωμένων αντιπυρικών σχεδίων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, το τρίτο να αναπτύξουμε την προσανατολισμένη έρευνα σε θέματα δασικών πυρκαγιών, το τέταρτο να αξιοποιήσουμε τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών για επιτήρηση, έγκαιρη προειδοποίηση και κατάσβεση και το πέμπτο ζήτημα εκτεταμένες δράσεις εκπαίδευσης και ενημέρωσης σε όλα τα επίπεδα στον γενικό πληθυσμό, σε ειδικές ομάδες, στους εμπλεκόμενους υπηρεσιακούς φορείς, στους πάντες».
Οι δασικές πυρκαγιές των τελευταίων εβδομάδων υπενθυμίζουν τη σκληρή πραγματικότητα της κλιματικής κρίσης. Ολες οι επιστημονικές μελέτες διαβεβαιώνουν ότι τα φαινόμενα αυτά θα συνεχίσουν να συμβαίνουν στο εγγύς μέλλον με μεγαλύτερη συχνότητα, διάρκεια και ένταση, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιστημονικής Επιτροπής για την Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα και καθηγητή Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, Κώστα Συνολάκη.
«Η πρόληψη πρέπει να συστηματοποιηθεί και να επεκταθεί. Σε περιοχές του κόσμου όπου οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζουν με τις δασικές πυρκαγιές, όπως η Νότια Καλιφόρνια, ο Καναδάς και η Ισπανία, οι δασικές πολιτικές συνδυάζουν τη διαχείριση της δασικής βιοποικιλότητας και της καύσιμης ύλης. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ γίνεται ευρεία χρήση ενός σχεδίου που προβλέπει την ελεγχόμενη απομείωση της καύσιμης ύλης, μέσω οργανωμένης καύσης συγκεκριμένων δασικών εκτάσεων. Στην Ελλάδα, πρόσφατα εντάχθηκε η χρήση του αντιπυρός (controlled burn) στο οπλοστάσιο του Πυροσβεστικού Σώματος. Η συνεργασία της Δασικής Υπηρεσίας με το Πυροσβεστικό Σώμα απέδωσε πολλαπλά και μπορεί να γίνει πιο στενή, με σκοπό την καλύτερη πρόληψη των δασικών πυρκαγιών», εξηγεί ο Κ. Συνολάκης.
Εθελοντισμός
Οπως υποστηρίζει ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών, η αξιοποίηση του εθελοντισμού είναι η μόνη ρεαλιστική απάντηση στο πρόβλημα της έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα της δασοπροστασίας και δασοπυρόσβεσης. «Η επιθετική πρώτη προσβολή πρέπει να γίνει κανόνας, όπως ευτυχώς έγινε ο σχεδιασμός οργανωμένης απομάκρυνσης. Ο συντονισμός μεταξύ των υπηρεσιών, ενώ φαίνεται από μακριά να είναι σημαντικά καλύτερος τα τελευταία χρόνια, έχει ακόμα περιθώρια βελτίωσης». Κομβικής σημασίας είναι και η ενημέρωση του κοινού, προκειμένου να αποφεύγονται ενέργειες που μπορούν να βάλουν φωτιά σε δασικές εκτάσεις. «Πρέπει να καταλάβουμε ότι σε δυνατό αέρα και καύσωνα τα καλώδια υψηλής τάσης μπορεί να προξενήσουν σπίθες και πυρκαγιές, αλλά και να καταρρίψουμε τους μύθους της δασοπυρόσβεσης: ότι τα εναέρια μέσα αποτελούν την πανάκεια ή ακόμα ότι οι δασικές πυρκαγιές σβήνουν μόνο με την άμεση προσβολή με νερό», σχολιάζει.
Παράλληλα, ο καθηγητής Κ. Συνολάκης δεν παραλείπει να αναφερθεί σε όσους αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα των εκκενώσεων. «Πριν από πέντε χρόνια, πέθαναν 104 άνθρωποι στην πυρκαγιά στο Μάτι επειδή δεν υπήρχε ούτε το 112 ούτε σχεδιασμός οργανωμένης απομάκρυνσης. Με μια ομάδα ερευνητών από την Ελλάδα, την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αποδείξαμε ότι, αν υπήρχε το 112, η οργανωμένη απομάκρυνση θα ήταν εφικτή και θα είχε σώσει ζωές. Διάφοροι, για πολιτικούς λόγους, αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα των εκκενώσεων ή προσπαθούν να απαξιώσουν τα επιστημονικά συμπεράσματα, με αποτέλεσμα, ενώ το 112 λειτουργεί, να εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη ιστορίες συνανθρώπων μας που δεν ακολουθούν τις εντολές εκκένωσης, με τραγικές ορισμένες φορές συνέπειες».
Καινοτόμες τεχνικές
Η ανθρωπότητα έχει κάνει άλματα στην ανάπτυξη καινοτόμων τεχνικών και εργαλείων για να μετριάσει τα αποτελέσματα φυσικών καταστροφών. Ενα σύγχρονο κράτος θα πρέπει να αξιοποιεί όλους τους διαθέσιμους πόρους για την προστασία του πολίτη και του περιβάλλοντος, αναφέρει από την πλευρά του ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. «Τα επιτεύγματα της επιστήμης, δυστυχώς, δεν τα παρακολουθεί επαρκώς η πολιτεία. Ενώ η ανάγκη στενής συνεργασίας της πολιτείας με τους επιστημονικούς φορείς είναι καταφανής, σε αυτό το πεδίο υπάρχει διαχρονική υστέρηση από το κράτος, που, πλέον, υπό το βάρος των συνθηκών της κλιματικής κρίσης, δεν επιτρέπεται».
Στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) αξιοποιούνται δεδομένα περισσότερων από 800 επίγειων μετρητικών σταθμών του ΕΑΑ, αλλά και δεδομένα από πολλαπλούς δορυφόρους και παράγεται ένας πλούτος καινοτόμων υπηρεσιών και εργαλείων που είναι διαθέσιμος σε όποιον τον χρειάζεται. Ο Κ. Λαγουβάρδος σημειώνει: «Μπορούμε να βοηθήσουμε με υψηλής ανάλυσης και επιστημονικώς τεκμηριωμένους δείκτες επικινδυνότητας πυρκαγιάς. Υπήρχαν εργαλεία, όπως το σύστημα ”Ιρις”, που κάνουν μια πρόγνωση για την εξέλιξη του μετώπου της πυρκαγιάς και έχουν να χρησιμοποιηθούν από την Πυροσβεστική Υπηρεσία εδώ και δύο χρόνια. Υπάρχει μια δυστοκία στο να χρησιμοποιηθούν τα μοντέρνα εργαλεία, τα οποία η επιστήμη προσφέρει και στο κομμάτι της πρόγνωσης των συνθηκών που σχετίζονται με τις δασικές πυρκαγιές».
Παράλληλα, τονίζει ότι δεν πρέπει η πολιτεία να μένει σε πρακτικές της περασμένης εικοσαετίας. «Στις πυρκαγιές των δασών παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο η μετεωρολογία και η σωστή ενημέρωση. Η συνεργασία των αρμόδιων δημόσιων φορέων με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα θεωρείται επιτακτική. Δασολόγοι και μετεωρολόγοι πρέπει να δουλέψουν μαζί. Δεν μπορεί να αγνοεί ο ένας τον άλλον και η πολιτεία τους πάντες. Επίσης, οι περιφέρειες με τις ομάδες πολιτικής προστασίας και των εθελοντών πρέπει να έχουν άμεση πληροφόρηση, γιατί αυτοί οι άνθρωποι τοπικά έχουν καλύτερη γνώση του τι συμβαίνει», τονίζει ο διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Αναφερόμενη στο εθνικό σχέδιο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των πυρκαγιών στη χώρα μας, η καθηγήτρια Οικονομικών και διευθύντρια του Εργαστηρίου Κοινωνικοοικονομικής και Περιβαλλοντικής Βιωσιμότητας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φοίβη Κουντούρη, τονίζει ότι θα πρέπει να διέρχεται από διάφορα στάδια, όπως πρόληψη, προετοιμασία, ανταπόκριση και αποκατάσταση.
«Οσον αφορά την πρόληψη, η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει σημαντικά σε μια διττή προσέγγιση: στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στη μείωση του κινδύνου των πυρκαγιών. Αυτό περιλαμβάνει τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, την προστασία και αποκατάσταση των φυσικών μας οικοσυστημάτων, την προώθηση καθαρών ενεργειακών λύσεων και την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας», λέει ως επικεφαλής του AE4RIA (Alliance of Excellence for Research and Innovation on Aeiphoria), μιας πρωτοβουλίας που προωθεί τη συνεργασία μεταξύ ερευνητικών ιδρυμάτων και φορέων του επιχειρηματικού και του πολιτικού κόσμου για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης.
Ορθή διαχείριση
Αναπόσπαστο μέρος του σταδίου της πρόληψης των πυρκαγιών είναι, σύμφωνα με τη Φ. Κουντούρη, και η ανάγκη ορθής διαχείρισης των δασών καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και όχι μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Ορισμένες αποτελεσματικές στρατηγικές είναι η τακτική απομάκρυνση πεσμένων δέντρων, το κλάδεμα χαμηλών κλαδιών ή ακόμα και η ελεγχόμενη καύση ξερών κλαδιών που θα μπορούσαν να δράσουν ως καύσιμο, με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Σε αυτό το στάδιο, είναι επίσης σημαντική και η εγρήγορση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, ιδιαίτερα σε κοινότητες που είναι κοντά σε δάση, ώστε να φροντίζουν για την καθαριότητα των χώρων σε μια ακτίνα περιμετρικά από την κατοικία ή την περιουσία τους. «Στο στάδιο της προετοιμασίας, μπορούν να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της τεχνολογίας, όπως δορυφόροι, drones και τεχνητή νοημοσύνη, για την ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης με το που ξεσπάσει μια πυρκαγιά. Συνδυαστικά, είναι ζωτικής σημασίας οι πολίτες να είναι ενημερωμένοι και εκπαιδευμένοι για το πώς πρέπει να ενεργούν με το που εντοπίσουν μια πυρκαγιά στο ξεκίνημά της», τονίζει. Το στάδιο της ανταπόκρισης πρέπει να περιλαμβάνει τη δημιουργία και την υποστήριξη τοπικών εθελοντικών ομάδων πυρόσβεσης, που θα είναι καλά εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες να συνεργάζονται αποτελεσματικά με τους επαγγελματίες πυροσβέστες. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρώπη έχει δημιουργήσει τον μηχανισμό rescEU για την προστασία των πολιτών από καταστροφές και έκτακτους κινδύνους, με σκοπό να ενισχύσει την Πολιτική Προστασία της χώρας που πλήττεται, όταν ο κίνδυνος υπερβαίνει τις δυνατότητές της. Η αποκατάσταση μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά είναι επίσης πολύ σημαντικό μέρος της στρατηγικής.
Στο πλαίσιο αυτό, «η πολιτεία θα πρέπει να αναζητεί υποστήριξη από ειδικούς, όπως είναι το Global Climate Hub του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης (UN SDSN) που διευθύνω, και να συνεργάζεται για την ανάπτυξη ενδεδειγμένων λύσεων. Η αντιμετώπιση της κρίσης των πυρκαγιών, όπως και πολλών άλλων κρίσεων, δεν είναι κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα και αποσπασματικά, αλλά με διεθνή συνεργασία και ολιστικά. Η προσπάθεια που γίνεται από το Global Climate Hub αφορά την παροχή επιστημονικά τεκμηριωμένων συστάσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των συνεπειών της και την εφαρμογή συγκεκριμένων σχεδίων δράσης για κάθε χώρα. Χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα δεδομένων, γνώσης και τεχνολογίας που παρέχονται από ειδικούς σε διάφορα πεδία, στο Global Climate Hub σχεδιάζουμε λεπτομερή μονοπάτια για τον μετριασμό του κινδύνου από την κλιματική αλλαγή και την αύξηση της ανθεκτικότητας των χωρών έναντι φαινομένων που περιλαμβάνουν και τις δασικές πυρκαγιές», υπογραμμίζει η διακεκριμένη επιστήμονας.
