Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιβάλλει, επίσημα πλέον, πλαφόν στις τιμές πετρελαίου αλλά και εμπάργκο στην εισαγωγή ρωσικού «μαύρου χρυσού», σε μια προσπάθεια αποδυνάμωσης της Ρωσίας και της πολεμικής μηχανής της. Παράλληλα, όμως, η Ένωση καλείται να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις που έχουν οι κινήσεις αυτές τόσο στην δική της, όσο και στην παγκόσμια οικονομία.
Οι εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου παίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά και οικονομία. Η Ρωσία είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου του κόσμου μετά τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία και η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγέας αργού μετά τη Σαουδική Αραβία. Το 2021, περίπου το 50% των εξαγωγών αυτών προορίζονταν για την Ευρώπη.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν έχει περιορίσει την παραγωγική ικανότητα της Ρωσίας. Σύμφωνα με την ΙΕΑ, οι πετρελαϊκές εξαγωγές της Μόσχας παραμένουν σε καλό σημείο, στα 7,7 εκατομμύρια βαρέλια/ημέρα τον Οκτώβριο, μειωμένες ελάχιστα από το αντίστοιχο προ-πολεμικό επίπεδο των 8,1 εκατομμυρίων βαρελιών/ημέρα. Σημειωτέον πως τα έσοδα της Μόσχας από τις εξαγωγές αυτές εκτιμώνται στα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια από την αρχή του πολέμου.
Η στρατηγική της Δύσης
Η Ε.Ε. αποφάσισε να επιβάλλει εμπάργκο κατά της εισαγωγής ρωσικού πετρελαίου μέσω της θαλάσσιας οδού. Τα κράτη-μέλη των G7 και η Ένωση έχουν επίσης επιβάλει εμπάργκο στην εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου, αλλά και πλαφόν $60 στις τιμές του ρωσικού πετρελαίου. Το μεγαλύτερο αναπάντητο ερώτημα, σύμφωνα με τους αναλυτές είναι το επόμενο ευρωπαϊκό εμπάργκο το οποίο θα τεθεί σε ισχύ τον Φεβρουάριο του 2023 και το οποίο αφορά τα ρωσικά πετρελαϊκά παράγωγα όπως ντίζελ, βενζίνη και καύσιμα αεροσκαφών.
Τα νέα αυτά μέτρα θα προκαλέσουν περαιτέρω μεταβλητότητα στην ήδη δύσκολη παγκόσμια μακροοικονομική κατάσταση, σύμφωνα με το Politico.
Από την 5η Δεκεμβρίου και ύστερα, οι χώρες της Ε.Ε. δε μπορούν να εισάγουν ρωσικό πετρέλαιο μέσω της θαλάσσιας οδού, με εξαίρεση την Βουλγαρία η οποία εξαιρείται για περιορισμένο χρονικό διάστημα.
Σύμφωνα με την Κομισιόν, το 90% των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου από την Ε.Ε. θα καλύπτεται από το εμπάργκο μέχρι τα τέλη του έτους.
Οι εισαγωγές ρωσικού «μαύρου χρυσού» προς την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν ήδη μειωθεί δραματικά κατά 1,5 εκατομμύρια βαρέλια/ημέρα στα 3,95 εκατ. βαρέλια/ημέρα τον Οκτώβριο, σύμφωνα με την ΙΕΑ. Το μεγαλύτερο μέρος των απολεσθέντων εξαγωγών αυτών έχουν εξαχθεί στην Κίνα και την Ινδία.
Σύμφωνα με το στέλεχος της Rystad, Κλαούντιο Γκαλιμπέρτι, το ευρωπαϊκό εμπάργκο αυτό θα «αλλάξει τα παγκόσμια δεδομένα των ροών πετρελαίου. Η Ρωσία έχει τη δυνατότητα να ανακατευθύνει σχεδόν όλο το αργό το οποίο μέχρι τώρα πρόσφερε στην Ευρώπη».
Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, η επίδραση του εμπάργκο στην τιμή του πετρελαίου θα παραμείνει περιορισμένη, κάτι το οποίο με τη σειρά του δε θα οδηγήσει σε άμεση αύξηση των λογαριασμών ενέργειας των Ευρωπαίων καταναλωτών. Το μόνο σίγουρο, όμως, είναι πως οι Ευρωπαίοι ρυθμιστές θα παρακολουθούν στενά τις πετρελαϊκές τιμές.
Επιπροσθέτως, οι τιμές του Brent κυμαίνονται κοντά στα $90/βαρέλι, σε σχέση με το υψηλό των $110/βαρέλι του Ιουνίου, λόγω της αναμενόμενης παγκόσμιας ύφεσης και της μειωμένης ζήτησης από την Κίνα.
Πετρελαϊκές ροές
«Η Ε.Ε. θα εισάγει πετρέλαιο από αλλού» τόνισε ο Σιμόνε Ταλιαπέτρα του Bruegel think tank, προσθέτοντας πως «η Ρωσία θα αυξήσει τις εξαγωγές της προς την Κίνα και την Ινδία, κάτι το οποίο θα οδηγήσει σε μείωση της ζήτησης πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή. Το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής, με τη σειρά του, θα εξάγεται πια στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πιστεύω πως η σταθερότητα της αγοράς του πετρελαίου θα παραμείνει σχετικά αμετάβλητη».
Σημειωτέον πως το ευρωπαϊκό εμπάργκο δεν εφαρμόζεται όσον αφορά την εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου μέσω αγωγών. Η Ουγγαρία, η Τσεχία και η Σλοβακία, ως αποτέλεσμα, θα συνεχίσουν να εισάγουν τον ρωσικό υδρογονάνθρακα μέσω του αγωγού Druzhba.
Η Γερμανία και η Πολωνία θα συνεχίσουν να εισάγουν πετρέλαιο μέσω αγωγών από τη Ρωσία αλλά τόνισαν πως έχουν σκοπό να σταματήσουν τις ροές αυτές μέχρι το τέλος του έτους. Δεδομένης της αυξημένης εξάρτησης της βουλγαρικής οικονομίας από το ρωσικό πετρέλαιο, η χώρα εξαιρείται από το εμπάργκο μέχρι το τέλος του 2024.
Πλαφόν στις τιμές
Το πλαφόν θα εφαρμοστεί τόσο από την Ε.Ε. όσο και από τις χώρες τoυ γκρουπ των G7, μέσω απαγόρευσης της ασφάλισης των πετρελαϊκών εξαγωγών φορτίων που πωλούνται με τιμή άνω των $60/βαρέλι. Το πλαφόν αυτό ενδέχεται να αλλάξει, βάσει των αλλαγών στα μακροοικονομικά δεδομένα και την ευρύτερη αγορά πετρελαίου.
Προς το παρόν, το όριο αυτό αναμένεται πως δε θα επηρεάσει τα έσοδα της Μόσχας. Η τιμή του ρωσικού πετρελαίου κυμαίνεται υπό των $52/βαρέλι, ενώ ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντιμίρ Ζελένσκι χαρακτήρισε την απόφαση των Ευρωπαίων ως «αδύναμη».
Όσο για τον Ταλιαπέτρα, υπογράμμισε πως «το πλαφόν στα $60/βαρέλι δε θα επηρεάσει τα ρωσικά έσοδα αυτή τη στιγμή. Μπορεί, μεν, να μην αποτελεί άμεση απειλή για τη χώρα, αλλά οι Ευρωπαίοι ενδέχεται να ασκήσουν γεωπολιτική πίεση εάν αποφασίσουν περαιτέρω μείωσή του».
Το πλαφόν αυτό είχε ως απώτερο στόχο τη μείωση των εσόδων του Κρεμλίνου χωρίς τη δημιουργία προβλημάτων στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου.
Προς το παρόν, όμως, παίζει διπλό ρόλο. Περιορίζει, μεν, τα έσοδα της Μόσχας αλλά αποτελεί και ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού το οποίο θα αντισταθμίσει τις επιπτώσεις που προκαλούν οι κυρώσεις της Ε.Ε.
H αντίδραση της Ρωσίας
Υπάρχει, σύμφωνα με το Politico, πιθανότητα πως ο Πούτιν θα αντιδράσει σπασμωδικά. Τις τελευταίες εβδομάδες, πολλά στελέχη της ρωσικής κυβέρνησης έχουν τονίσει πως η Ρωσία θα σταματήσει να εξάγει πετρέλαιο σε χώρες που θα συμμορφωθούν με το πλαφόν της Ε.Ε. και των G7. H χώρα, όμως, έχει ήδη συγκεντρώσει τον γνωστό, πια, «σκιώδη στόλο» των τάνκερ ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί για την αποφυγή των νέων κυρώσεων, σύμφωνα με την Τατιάνα Μίτροβα του Columbia University.
H Μίτροβα τόνισε πως η Ρωσία ενδέχεται να χρησιμοποιήσει «τη μείωση των εξαγωγών και της παραγωγής της προς αύξηση της τιμής του πετρελαίου παγκοσμίως», ενώ προσέθεσε πως «πολλοί αναμένουν πως η αντίδραση της Ρωσίας θα είναι λογική. Δεδομένου, όμως του “βεβαρημένου” ιστορικού του Πούτιν, δε θα μπορούσα να χαρακτηρίσω τις κινήσεις του ως λογικές».
Η αντίδραση των λοιπών πετρελαιοπαραγωγών χωρών θα παίξει, επίσης, σημαντικό ρόλο στην όλη κατάσταση. «Ο ΟΠΕΚ γνωρίζει πως εάν ο μηχανισμός αυτός αποδειχθεί επιτυχημένος, θα μπορέσει να εφαρμοστεί και στο μέλλον, με “θύματα” τα κράτη-μέλη του γκρουπ. Οι χώρες αυτές θέλουν να αποτύχει η προσπάθεια αυτή», συμπλήρωσε η Μίτροβα.
Το εμπάργκο στο ντίζελ
Ακόμα κι αν η παγκόσμια αγορά δεν επηρεαστεί από τα νέα μέτρα αυτά, οι επερχόμενες κυρώσεις της Ε.Ε. αναμένεται να «ταρακουνήσουν» τις αγορές τόσο της Ευρώπης, όσο και του υπόλοιπου πλανήτη.
Το εμπάργκο κατά των πετρελαϊκών παραγώγων όπως το ντίζελ το οποίο θα τεθεί σε ισχύ από την 5η Φεβρουαρίου «είναι το σημαντικότερο», σύμφωνα με τον Γκαλιμπέρτι, ο οποίος τόνισε πως «η Ευρώπη βασίζεται στη Ρωσία για το ντίζελ της. Το 60% του ευρωπαϊκού ντίζελ προέρχεται από τη Ρωσία. Δεν υπάρχουν εύκολες εναλλακτικές. Ενδέχεται να υπάρξει σημαντική έλλειψη ντίζελ στην Ευρώπη στα μέσα του χειμώνα. Το πετρελαϊκό παράγωγο αυτό χρησιμοποιείται τόσο για τη θέρμανση των νοικοκυριών, όσο και για την ηλεκτροπαραγωγή και τη βιομηχανία».
Παράλληλα, ο Γκαλιμπέρτι υπογράμμισε πως «σε αντίθεση με το αργό, η Κίνα και η Ινδία έχουν δικές του μονάδες διύλισης. Θα προτιμήσουν να συνεχίσουν να αγοράζουν αργό και να το διυλίζουν οι ίδιες. Αυτή είναι και η τακτική τους μέχρι τώρα».
Η Ρωσία ενδέχεται να καταφέρει να εξάγει ποσοστό του ντίζελ αυτού στις χώρες της Βόρειας Αφρικής και την Τουρκία, αλλά σε ελάχιστες -συγκριτικά- ποσότητες σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Η Ρωσία θα αναγκαστεί να μειώσει την παραγωγή αργού της, αφού η χώρα έχει περιορισμένη ευχέρεια αποθήκευσής του. Εάν αναγκαστεί να μειώσει την παραγωγή της κατά 1 εκατομμύριο βαρέλια/ημέρα, τότε οι τιμές του πετρελαίου θα εκτιναχθούν στα ύψη», υπογράμμισε ο Γκαλιμπέρτι, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου.
