Σαπούνι, νερό, αντισηπτικό: το πλύσιμο και η υγιεινή των χεριών έγινε βίωμα της συντριπτικής πλειονότητας του κόσμου τα προηγούμενα δύο χρόνια, με το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού. Τα καθαρά χέρια έγιναν ασπίδα προστασίας για τη μετάδοση της covid-19, παραμένοντας -μαζί με τη φυσική αποστασιοποίηση- μια σταθερά ασφάλειας, σε ένα περιβάλλον που τα δεδομένα άλλαζαν πολύ γρήγορα.
Το πλύσιμο των χεριών από μηχανική λειτουργία έγινε ιεροτελεστία που επαναλαμβανόταν πολλές φορές μέσα στη μέρα. Πλέναμε τα χέρια «πολύ σχολαστικά» όπως έλεγε και το γνωστό σποτ, κάποιοι τραγουδούσαν δύο φορές το «Happy Birthday» ή άλλα τραγουδάκια είτε μετρούσαν έως το 20, για να είναι σίγουροι πως είναι σωστά σαπουνισμένα. Παράλληλα, το αντισηπτικό έγινε απαραίτητο αξεσουάρ και βρισκόταν σε κάθε τσάντα, αυτοκίνητο, γραφείο και όπου δεν υπήρχε εύκολη πρόσβαση σε νερό και σαπούνι.
Ωστόσο, αυτά που ίσως μοιάζουν αυτονόητα, αποτελούν ζητούμενο -ακόμα και σε στοιχειώδη μορφή- σε πολλά μέρη του πλανήτη. Αυτό ακριβώς έρχεται να υπενθυμίσει η Παγκόσμια Ημέρα Πλυσίματος των Χεριών, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Οκτωβρίου, τονίζοντας ότι η πρόσβαση σε νερό και σαπούνι σώζει ζωές και εμποδίζει επιδημίες.
«Ενωμένοι για την παγκόσμια υγιεινή των χεριών»
Το φετινό μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας για το Πλύσιμο των Χεριών καλεί σε παγκόσμια κινητοποίηση, ώστε να αποκτήσει όλος ο κόσμος πρόσβαση σε σαπούνι και νερό, πριν η επόμενη υγειονομική κρίση μας χτυπήσει την πόρτα. Ορόσημο είναι το 2030, σύμφωνα με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που έχουν τεθεί από τον ΟΗΕ.
Η ιστορία της υγιεινής των χεριών ξεκινά στα μέσα του 19ου αιώνα. Το 1847, ο πρωτοπόρος της υγιεινής Ίγκνατς Ζεμελβάις εισήγαγε ένα χλωριούχο διάλυμα με λάιμ για την υγιεινή των χεριών, με στόχο να μειωθεί η τρομακτικά υψηλή θνητότητα στις μαιευτικές κλινικές της εποχής. Ο ίδιος μάλιστα ανέδειξε τη σύνδεση μεταξύ του επιλόχειου πυρετού και της κακής υγιεινής των χεριών των γιατρών. Επίσης, η Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ καθιέρωσε μέτρα υγιεινής, όπως το πλύσιμο των χεριών από το υγειονομικό προσωπικό στα νοσοκομεία, κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) και έδειξε στατιστικά ότι τα μέτρα αυτά μείωσαν τους θανάτους των στρατιωτών.
Σχεδόν δύο αιώνες μετά, υπολογίζεται ότι 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε σαπούνι και νερό στο σπίτι τους και το ένα τρίτο των παγκόσμιων δομών υγείας αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε προμήθειες υγιεινής των χεριών. Επίσης, σχεδόν τα μισά από τα σχολεία παγκοσμίως, δεν διαθέτουν βασικές υπηρεσίες υγιεινής των χεριών, γεγονός που επηρεάζει 817 εκατομμύρια παιδιά. Παράλληλα, υπολογίζεται ότι 500.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια ή οξείες λοιμώξεις του αναπνευστικού. Οι θάνατοι αυτοί θα μπορούσαν να έχουν αποτραπεί με την καλή υγιεινή των χεριών.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, έχει συντελεστεί πρόοδος καθώς μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε βασικές υποδομές υγιεινής των χεριών, που αντιστοιχεί σε 300.000 ανθρώπους ανά ημέρα, σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ. Ωστόσο, δεν αρκεί. Με αυτόν το ρυθμό, το 2030 σχεδόν δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι θα παραμένουν χωρίς πρόσβαση σε υποδομές υγιεινής, επηρεάζοντας αρνητικά την εκπαίδευση, τη δημόσια υγεία, τη διατροφή και την οικονομική ανάπτυξη.
H πανδημία του κορονοϊού ήταν αφορμή ώστε η υγιεινή των χεριών να κερδίσει την προσοχή ως κεντρικός πυλώνας των στρατηγικών περιορισμού της νόσου σε όλες τις χώρες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρατηρεί ότι η πρόοδος στην υγιεινή των χεριών επιταχύνεται περιοδικά, σε ξεσπάσματα επιδημικών κυμάτων όπως της γρίπης H1N1, του ιού Έμπολα και πρόσφατα της COVID-19. Ωστόσο, το ενδιαφέρον για την υγιεινή των χεριών δεν θα έπρεπε να περιορίζεται σε ένα ευκαιριακό μέτρο δημόσιας υγείας σε περιόδους κρίσης, αλλά να έχει καθιερωθεί ως μια καθημερινή συμπεριφορά που συνεισφέρει στην υγεία και την οικονομική ανθεκτικότητα. Η υγιεινή των χεριών θεωρείται από τον ΠΟΥ ως επένδυση που αποδίδει υψηλά υγειονομικά οφέλη με σχετικά χαμηλό κόστος.
Η Παγκόσμια Ημέρα για το Πλύσιμο των Χεριών αποτελεί πρωτοβουλία φορέων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, όπως η UNICEF, το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, η Παγκόσμια Τράπεζα, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (CDC) των ΗΠΑ αλλά και όμιλοι όπως οι Unilever και Procter and Gamble. Σημείο εκκίνησης της πρωτοβουλίας ήταν το 2001, ενώ η παγκόσμια ημέρα καθιερώθηκε το 2008. Παράλληλα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εξέδωσε κατευθυντήριες οδηγίες για την Υγιεινή των Χεριών στην Υγειονομική Περίθαλψη και καθιέρωσε την 5η Μαΐου ως Παγκόσμια Ημέρα Υγιεινής των Χεριών, απευθυνόμενος κυρίως στους επαγγελματίες υγείας.
Υγιεινή των χεριών και νοσοκομειακές λοιμώξεις
Η υγιεινή των χεριών αποτελεί το βασικότερο μέτρο πρόληψης των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της διασποράς των παθογόνων μικροοργανισμών στο νοσοκομειακό περιβάλλον, ακόμη των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά, σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ. Γι’ αυτό το λόγο συνδέεται άμεσα με την ασφάλεια των ασθενών αλλά και των επαγγελματιών υγείας.
Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 1 στους 10 ασθενείς κατά μέσο όρο διεθνώς μπορεί, να εμφανίσει λοίμωξη που συνδέεται με τη νοσηλεία του, ενώ πιο ειδικά για τις λοιμώξεις χειρουργικού πεδίου, πάνω από τις μισές προκαλούνται από ανθεκτικά μικρόβια. Η συστηματική εφαρμογή της υγιεινής των χεριών μειώνει κατά το ήμισυ τη διασπορά των νοσοκομειακών παθογόνων.
Πότε πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας
Καθημερινές δραστηριότητες στις οποίες θα πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας με νερό και σαπούνι είναι:
1. Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την προετοιμασία του φαγητού
2. Πριν τη λήψη γεύματος
3. Πριν και μετά τη φροντίδα ασθενούς που εμφανίζει έμετο ή διάρροια ή συμπτώματα από το αναπνευστικό
4. Πριν και μετά τη φροντίδα τραύματος
5. Μετά τη χρήση της τουαλέτας
6. Μετά την αλλαγή πάνας ή τον καθαρισμό ενός παιδιού που έχει χρησιμοποιήσει την τουαλέτα
7. Μετά από φτάρνισμα ή βήχα
8. Μετά την επαφή με ζώο, ζωοτροφές ή ζωικά απόβλητα
9. Μετά το χειρισμό τροφών για ζώα συντροφιάς ή ζώων συντροφιάς
10. Μετά την επαφή με απορρίμματα
11. Μετά από επαφή με άτομο που εμφανίζει συμπτώματα αναπνευστικού
12. Μετά από επαφή με οποιαδήποτε επιφάνεια πιθανώς επιμολυσμένη
13. Πριν την τοποθέτηση της μάσκας και μετά την απόρριψή της.
Όταν δεν είναι δυνατή η πρόσβαση σε σαπούνι και νερό, συστήνεται η χρήση αντισηπτικού διαλύματος (με τουλάχιστον 60% αλκοόλης). Η χρήση του αντισηπτικού διαλύματος μπορεί να μειώσει πολύ γρήγορα τον αριθμό των μικροβίων στα χέρια μας, όμως δεν είναι τόσο αποτελεσματικό όταν τα χέρια είναι εμφανώς λερωμένα, ούτε είναι το ίδιο αποτελεσματικό για όλα τα μικρόβια.
Πώς πλένουμε σωστά τα χέρια μας
Βήμα 1ο: Βρέξτε τα χέρια σας με καθαρό, τρεχούμενο νερό (ζεστό ή κρύο), κλείστε τη βρύση και εφαρμόστε σαπούνι.
Βήμα 2ο: Απλώστε το σαπούνι σε όλη την επιφάνεια των χεριών σας, ανάμεσα στα δάχτυλά σας και κάτω από τα νύχια σας.
Βήμα 3ο: Τρίψτε καλά τα χέρια σας με έμφαση στα σημεία που προαναφέραμε για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα.
Βήμα 4ο: Ξεπλύνετε τα χέρια σας καλά κάτω από καθαρό, τρεχούμενο νερό.
Βήμα 5ο: Στεγνώστε τα χέρια σας χρησιμοποιώντας καθαρή πετσέτα, ή χειροπετσέτα μίας χρήσης ή στεγνώστε με αέρα.
Βήμα 6ο: Αποφύγετε να κλείσετε τη βρύση με τα καθαρά χέρια, χρησιμοποιήστε τη χειροπετσέτα, ειδικά όταν βρίσκεστε εκτός σπιτιού.
Για αλκοολούχο αντισηπτικό διάλυμα:
Βήμα 1ο: Εφαρμόστε την κατάλληλη ποσότητα διαλύματος στην παλάμη του ενός χεριού.
Βήμα 2ο: Απλώστε το διάλυμα σε όλη την επιφάνεια των χεριών σας, ανάμεσα στα δάχτυλά σας και κάτω από τα νύχια σας.
Βήμα 3ο: Τρίψτε καλά τα χέρια σας με έμφαση στα σημεία που προαναφέραμε περίπου για 20 δευτερόλεπτα.