Μη κερδοσκοπικό γυμναστήριο στη Βοστώνη, στη Μασαχουσέτη, προσλαμβάνει personal trainer από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ώστε να κρατήσει σε φόρμα τους πιο εύπορους πελάτες του. Οι αταίριαστοι αυτοί συνδυασμοί, που δημιουργούνται με σκοπό να «γλιτώσουν» τους νέους από τη δύσκολη ζωή στους δρόμους, καταφέρουν κάτι περισσότερο από το να φτιάξουν απλώς τους τέλειους δικέφαλους: οι εύποροι επισκέπτες του γυμναστηρίου έχουν δώσει «απλόχερα» στους γυμναστές νέες θέσεις εργασίας, έχουν παρευρεθεί σε δικαστήρια για να τους υποστηρίξουν και έχουν πληρώσει ακόμη και για τα παιδιά τους , ώστε να μπορέσουν να πάνε μαζί με τα δικά τους «προνομιούχα τέκνα» σε καλοκαιρινές κατασκηνώσεις.
Αυτού του είδους οι σχέσεις που δεν λαμβάνουν υπόψη το ταξικό χάσμα κρίνονται ζωτικής σημασίας για την οικονομική κινητικότητα, υποστηρίζει ο Ρατζ Σέτι, καθηγητής δημόσιων οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Την περασμένη εβδομάδα, ο Σέτι έκανε δύο δημοσιεύσεις στο επιστημονικό περιοδικό, Nature, στις οποίες αποδεικνύει ότι τα παιδιά από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα που έχουν πολλούς φίλους από οικογένειες με υψηλό εισόδημα είναι πιο πιθανό να αποκτήσουν τα ίδια υψηλότερα εισοδήματα στο μέλλον. Η ανάλυση υποδεικνύει τη σημασία της «οικονομικής διασύνδεσης» – με λίγα λόγια, το να έχεις πλούσιες γνωριμίες – ως ένα πολύτιμο αρχικό στάδιο στην οικονομική εξέλιξη.
Ο Σέτι, πρωτοπόρος οικονομολόγος που χρησιμοποιεί τα big data για να επεξηγήσει πολύπλοκα κοινωνικά ζητήματα, ξεκίνησε να αποσαφηνίζει την ιδέα του «κοινωνικού κεφαλαίου», αυτό το απροσδιόριστα καθορισμένο μέγεθος το οποίο αποτυπώνει το κοινωνικό δίκτυο και το περιβάλλον ενός ατόμου, που συχνά θεωρείται το κλειδί της επιτυχίας. Μαζί με συναδέλφους του από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και το Stern Business School, στη Νέα Υόρκη, στράφηκε στο μεγαλύτερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης στον κόσμο: Meta, πρώην Facebook.
Η ομάδα του εξέτασε εξονυχιστικά τα ανώνυμα δεδομένα όλων των χρηστών ηλικίας 25 έως 44 ετών, στις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα να εξετάσει, έτσι, 72 εκατ. άτομα και 21 δισ. φιλίες. Στην πρώτη δημοσίευση, η ομάδα κατηγοριοποιεί τα δεδομένα χρησιμοποιώντας τρεις διαφορετικούς ορισμούς του κοινωνικού κεφαλαίου: διασυνδέσεις εντός των δικτύων φιλίας, ως υποκατάστατο της κοινωνικής συνοχής· επίπεδα εθελοντισμού στις γειτονιές, ως υποκατάστατο της συμμετοχής στα κοινωνικά δρώμενα· και οικονομική συνδεσιμότητα, το ποσοστό των φίλων ενός ατόμου με υψηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.
Ο τελευταίος παράγοντας, και πιο συγκεκριμένα το πόσες σχέσεις συνήφθησαν ήδη από μικρή ηλικία με άτομα που διέθεταν υψηλότερο εισόδημα, ήταν αυτό που χαρακτήριζε όσους έχουν δυνατότητες οικονομικής ανέλιξης. Τα πλούσια παιδιά απολαμβάνουν αυτό το πλεονέκτημα σχεδόν από τη γέννησή τους. Επτά στους δέκα φίλους ενός μέσου παιδιού, το οποίο μεγαλώνει σε οικογένεια με υψηλό εισόδημα, προέρχονται από πλούσιες οικογένειες – για τα παιδιά από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα, το ποσοστό αυτό μειώνεται σε τέσσερις στους δέκα. «Εάν κάτι παρόμοιο συνέβαινε και με τα παιδιά με γονείς με χαμηλό εισόδημα, οι απολαβές τους στην ενήλικη ζωή τους θα αυξάνονταν κατά μέσο όρο κατά 20% », καταλήγουν οι συγγραφείς.
Το γιατί ακριβώς το να μεγαλώνει κανείς έχοντας εύπορους φίλους μπορεί να ενισχύσει τα μετέπειτα κέρδη του δεν έχει ακόμη εξηγηθεί, αν και τέτοιου είδους συναναστροφές «ανοίγουν», όπως είναι φυσικό, «τα μάτια ενός παιδιού» για περαιτέρω εκπαίδευση ή για αναζήτηση περισσότερο προσοδοφόρων επαγγελμάτων. Οι οικονομικές διασυνδέσεις φαίνεται, επίσης, να εξηγούν τις φυλετικές ανισότητες στην οικονομική κινητικότητα. Η εν λόγω ομάδα δημιούργησε, ακόμη, τον «Άτλαντα Κοινωνικού Κεφαλαίου» (Social Capital Atlas), ο οποίος αποκαλύπτει τα επίπεδα κοινωνικής συνοχής, συμμετοχής των πολιτών στα κοινωνικά δρώμενα και οικονομικής σύνδεσης για κάθε σχολείο, κολέγιο και γειτονιά στις ΗΠΑ.
Στη δεύτερη δημοσίευση εξετάζεται βαθύτερα ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους σε κάθε εισοδηματικό επίπεδο. Δύο είναι οι παράγοντες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εν λόγω δημοσίευση: ο πρώτος είναι το κατά πόσο πλούσιοι και φτωχοί συναναστρέφονταν μεταξύ τους. Ωστόσο, η έκθεση από μόνη της δεν είναι αρκετή- τα παιδιά που φοιτούν στο ίδιο σχολείο ενδέχεται να διαχωρίζονται από μόνα τους σε ομάδες βάσει του φυλετικού και ταξικού τους υπόβαθρου. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ακόμα ένας παράγοντας: «οι φιλικές προτιμήσεις», ή η τάση των παιδιών με παρόμοιο υπόβαθρο να συναναστρέφονται περισσότερο με άλλα παιδιά με το ίδιο υπόβαθρο. Αυτή η τάση παρατηρείται λιγότερο σε θρησκευτικά ιδρύματα ή κατά τη συμμετοχή σε δραστηριότητες αναψυχής, όπως στο εν λόγω γυμναστήριο, από ό,τι στις γειτονιές και τα σχολεία.
Ο Σερ Ρίτσαρντ Μπλάντελ, καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο University College του Λονδίνου και στο Ινστιτούτο Δημοσιονομικών Μελετών, δήλωσε ότι τα ευρήματα του Σέτι, παρόλο που αφορούν αποκλειστικά τις ΗΠΑ, έχουν σημαντικές συνέπειες και στο Ηνωμένο Βασίλειο, αντίστοιχα: «Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι το να μπορείς να συναναστρέφεσαι με άτομα από ομάδες με υψηλότερο εισόδημα συσχετίζεται σημαντικά με την ανοδική κοινωνικο-οικονομική κινητικότητα», δήλωσε ο Μπλάντελ. «Σε όσες κοινότητες δεν παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, τότε προφανώς δεν ενισχύεται η κοινωνική τους κινητικότητα».
Ένα προφανές συμπέρασμα είναι ότι η αύξηση των σχολείων μέσης εκπαίδευσης – όπως έχουν δεσμευτεί να πράξουν οι υποψήφιοι για την ηγεσία του κόμματος των Συντηρητικών Λιζ Τρας και Ρίσι Σούνακ– μπορεί να μην συμβαδίζει με την επίτευξη του στόχου της ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας. Τα σχολεία μέσης εκπαίδευσης, καθώς και τα σχολεία με δίδακτρα, τείνουν να διαχωρίζουν τα παιδιά που είναι πιο εύπορα παιδιά από τα λιγότερο εύπορα συνομήλικά τους. Αν πλούσιοι και φτωχοί πρέπει να ξεκινήσουν να συναναστρέφονται περισσότερο, ίσως να πρέπει να γκρεμιστούν τα τείχη και όχι να χτιστούν νέα, με σκοπό να επιτευχθεί με ριζοσπαστικό τρόπο η ευρύτερη ευημερία.
