Μία εκρηκτική εφηβεία φαίνεται ότι βιώνουν οι 16χρονοι και οι 16χρονες σήμερα στην Ελλάδα, καθώς σημαντική μερίδα μαθητών της ηλικίας αυτής στη χώρα μας και πανευρωπαϊκά, κάνουν χρήση ουσιών, καταναλώνουν αλκοόλ, καπνίζουν ή/και υιοθετούν συμπεριφορές όπως π.χ., τυχερά παιχνίδια και υπερβολική ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια και μέσα κοινωνικής δικτύωσης που θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική και την ψυχοκοινωνική τους υγεία.
Ένας στους 8 (13%) 16χρονους στην Ελλάδα το 2024, έχει κάνει έστω και μια φορά χρήση κάποιας παράνομης ουσίας – στην πλειονότητά τους (11%) κάνναβη. Ένας στους 9 (11%) 16χρονους στην Ελλάδα έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας για να ανέβει ψυχολογικά, και 1 στους 7 (15%) 16χρονους έχει κάνει μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου ψυχοδραστικού φαρμάκου (ηρεμιστικού/υπνωτικού ή ισχυρού οπιοειδούς παυσίπονου).
Τα στοιχεία αυτά, αποτυπώνονται στην Έκθεση του ελληνικού σκέλους της πρόσφατης έρευνας ESPAD για τη χρήση ουσιών, το αλκοόλ, τον καπνό και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές σε εφήβους. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) και το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών & Ιατρικής Ακριβείας «ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΦΑΝΗΣ» (ΕΠΙΨΥ )είναι οι αρμόδιοι φορείς, για τη συλλογή, την επεξεργασία και τη δημοσιοποίηση των επίσημων στοιχείων για τις εξαρτήσεις στη χώρα.
Διαχρονικά, τα ποσοστά στην Ελλάδα είναι το 2024 αυξημένα:
- σε όλους τους δείκτες που αφορούν τη χρήση ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης περί «εύκολης» πρόσβασης στην κάνναβη
- στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (5+ ποτά στη σειρά στην ίδια περίσταση) και τη μέθη
- στο κάπνισμα παραδοσιακών και ηλεκτρονικών/ vape τσιγάρων, συμπεριλαμβανομένου του ποσοστού όσων δοκίμασαν σε πολύ μικρή ηλικία
- σε όλους σχεδόν τους δείκτες που αφορούν τα τυχερά παιχνίδια (με εξαίρεση το επίγειο
παιχνίδι, του οποίου το ποσοστό παραμένει σταθερό) - σε όλους σχεδόν τους δείκτες ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια στα κορίτσια και
- στα προβλήματα από τη συχνή ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) αποτελεί τη μεγαλύτερη διακρατική έρευνα διεθνώς για τη χρήση ουσιών, το αλκοόλ, άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στους εφήβους. Η έρευνα υλοποιείται από ερευνητικές ομάδες από περισσότερες από 40 χώρες της Ευρώπης, σε συνεργασία με τον EUDA.
Η έρευνα του 2024 υλοποιήθηκε σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 6.810 μαθητών από 488 σχολικές μονάδες με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας.
Ας δούμε αναλυτικά τα ευρήματα από την πρόσφατη έρευνα που αναμένεται να δημοσιευθεί σήμερα 22 Οκτωβρίου:
Χρήση ουσιών
Ένας στους 8 (13%) 16χρονους στην Ελλάδα το 2024, έχει κάνει έστω και μια φορά χρήση κάποιας παράνομης ουσίας – στην πλειονότητά τους (11%) κάνναβη.
Ένας στους 3 (34%) εφήβους θεωρεί ότι θα του/της ήταν «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» (στο εξής εύκολο) να βρει κάνναβη εάν το θελήσει. Πολύ πρόσφατη χρήση κάνναβης (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες, τρέχουσα χρήση) αναφέρεται από το 6,2% των εφήβων. Σε ποσοστό 2,0% αναφέρεται χρήση της ουσίας σε πολύ μικρή ηλικία (≤13 ετών). Μεταξύ όσων έκαναν πρόσφατα (μέσα τους τελευταίους 12 μήνες) χρήση κάνναβης, το 4,2% κάνουν –σύμφωνα με ειδική κλίμακα*- προβληματική χρήση. Χρήση κάποιας άλλης ουσίας -εκτός κάνναβης- αναφέρεται από το 4,8% των εφήβων.
Το ποσοστό των 16χρονων που έχουν κάνει χρήση παράνομων ουσιών είναι στην Ελλάδα (13%) κοντά στο μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν πανευρωπαϊκά στην έρευνα ESPAD (13%).
Αντίθετα με ό,τι παρατηρείται στην Ελλάδα, στις περισσότερες χώρες της ESPAD, μετά το 2011 μειώνεται η χρήση παράνομων ουσιών συνολικά αλλά και ειδικότερα της κάνναβης, συμπεριλαμβανομένης της πολύ πρόσφατης χρήσης της (το 2024 καταγράφηκαν τα χαμηλότερα ποσοστά της 25ετίας.
Επίσης αντίθετα με την τάση που παρατηρήθηκε στην Ελλάδα, το ποσοστό των εφήβων που θεωρούν ότι θα τους ήταν εύκολο να βρουν κάνναβη εμφανίζει στις περισσότερες χώρες μείωση το 2024 συγκριτικά με το 2019.
Μειώνονται οι εισπνεόμενες ουσίες
Σε υψηλότερο ποσοστό (11%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα αναφέρουν χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας συγκριτικά με τους ομοτίμους τους στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν πανευρωπαϊκά στην έρευνα ESPAD.
Ειδικότερα,
Ένας στους 9 (11%) 16χρονους στην Ελλάδα το 2024 έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας που κυκλοφορεί νόμιμα στο εμπόριο (π.χ., κόλλα, βενζίνη, σπρέι) για να αλλάξει τη διάθεση (να «φτιαχτεί»). Όπως και στην Ελλάδα, τάση προς μείωση εμφανίζει διαχρονικά το ποσοστό των εφήβων που έχουν κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας.
Ψυχοδραστικά φάρμακα – Ηρεμιστικά & υπνωτικά
Ένας στους 7 (15%) 16χρονους στην Ελλάδα έχει κάνει μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου ψυχοδραστικού φαρμάκου (ηρεμιστικού/υπνωτικού ή ισχυρού οπιοειδούς παυσίπονου). Ένας στους 10 (10%) έχει κάνει μη-ιατρική χρήση συνταγογραφούμενου οπιοειδούς φαρμάκου και ένας στους στους 13 (7,8%) ηρεμιστικού/υπνωτικού. Ένας στους 4 (26%) θεωρεί ότι είναι εύκολο να βρει ηρεμιστικό/υπνωτικό φάρμακο εφόσον το θελήσει.
Αν και όχι με την ίδια ένταση που παρατηρήθηκε στην Ελλάδα, αυξημένο εμφανίζεται το ποσοστό της μη ιατρικής χρήσης συνταγογραφούμενων ηρεμιστικών/υπνωτικών στις περισσότερες από τις χώρες της ESPAD το 2019 συγκριτικά με το 2025.
Εύκολο να βρεις αλκοόλ
Για το σύνολο σχεδόν των 16χρονων στην Ελλάδα (92%) είναι «αρκετά» ή «πολύ» εύκολο (στο εξής εύκολο) να βρουν αλκοόλ εάν το θελήσουν. Σχεδόν εννέα στους 10
(86%) έχουν καταναλώσει οινοπνευματώδη (≥1 ποτήρι). Πολύ πρόσφατη (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες, τρέχουσα) κατανάλωση αλκοόλ αναφέρουν οι τρεις στους
5 (59%). Τουλάχιστον ένας στους 3 (37%) έχει πολύ πρόσφατα (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες) πιει υπερβολικά (δηλαδή, διαδοχικά, σε μία περίσταση, 5+
αλκοολούχα ποτά) και ένας στους 8 (13%) έχει μεθύσει κατά την ίδια περίοδο.
Τα ποσοστά για σχεδόν όλους τους δείκτες του αλκοόλ που εξετάζονται εδώ είναι το 2024 για τους 16χρονους στην Ελλάδα υψηλότερα από το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στην έρευνα ESPAD, με το χαρακτηριστικό αυτό να παραμένει και μέσα στα φύλα.
Και καπνίζουν και ατμίζουν οι έφηβοι
Περισσότεροι από τους μισούς (54%) 16χρονους στην Ελλάδα έχουν καπνίσει παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο —ένας στους 3 (36%) κάπνισε πολύ πρόσφατα (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες) ενώ ένας στους 5 (19%) καπνίζει
κάποια από αυτά καθημερινά (9,0% ηλεκτρονικά/vapes).
Ένας στους τρεις (35%) έχει καπνίσει παραδοσιακό και ένας στους 2 (52%) έχει καπνίσει ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο. Ένας στους 4 εφήβους (24%,) κάπνισε πολύ πρόσφατα (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες) παραδοσιακό τσιγάρο και σε σχεδόν
παρόμοια αναλογία (27%) κάπνισε ηλεκτρονικό/vape.
Κάπνισμα παραδοσιακού τσιγάρου σε πολύ μικρή ηλικία (≤13 ετών) αναφέρεται από το 3,6% και ηλεκτρονικού/vape τσιγάρου από το 6,4% των εφήβων. Οι δύο στους 3 εφήβους (65%) θεωρούν «αρκετά» ή «πολύ εύκολο» (στο εξής εύκολο) να βρουν
παραδοσιακό τσιγάρο αν το θελήσουν και το ίδιο θεωρούν οι τρεις στους 4 (77%) για τα ηλεκτρονικά/vape τσιγάρα.
Σε υψηλότερο ποσοστό (54%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν καπνίσει παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο συγκριτικά με τους ομοτίμους τους στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν πανευρωπαϊκά στην έρευνα ESPAD (48%).
Τζόγος και Ηλεκτρονικά παιχνίδια
Περισσότεροι από ένας στους 3 (36%) 16χρονους στην Ελλάδα έχουν παίξει/στοιχηματίσει χρήματα σε τυχερά παιχνίδια πρόσφατα (μέσα στους τελευταίους 12 μήνες. Μεταξύ αυτών, οι εννιά στους 10 (92%) έχουν παίξει σε επίγειο κατάστημα, ενώ σχεδόν οι τρεις στους 4 (72%) έχουν παίξει σε διαδικτυακή πλατφόρμα. Ένας στους 14 (7,0%) είναι -βάσει ειδικής κλίμακας- πιθανά εθισμένος στον τζόγο.
Σχεδόν τρεις στους 4 (71%) 16χρονους στην Ελλάδα έπαιξαν ηλεκτρονικά παιχνίδια πολύ πρόσφατα (κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων ημερών, μιλάμε πάντα για το 2024).
Μεταξύ αυτών, σχεδόν όλοι (69%, επί του συνόλου) έπαιξαν κατά τη διάρκεια του
Σαββατοκύριακου ή κάποιας αργίας, αλλά και οι τέσσερις στους 5 (59%, επί του συνόλου) έπαιξαν κατά τη διάρκεια μιας σχολικής ημέρας.
Ένας στους 11 (9,2%) αναφέρει κατά μέσο όρο 4+ ώρες παιχνιδιού σε μια τυπική σχολική ημέρα και ένας στους 5 (21%) παίζει την ίδια διάρκεια τα Σαββατοκύριακα/ αργίες.
Ένας στους 5 (21%, 30% στα αγόρια) αναφέρει σε ειδική κλίμακα ότι αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια (π.χ., ο ίδιος θεωρεί ότι περνά υπερβολικά πολύ χρόνο σε αυτά, χαλάει η διάθεσή του όταν τα στερείται, ή ότι οι γονείς του παραπονιούνται για την προσκόλλησή του σε αυτά).
Εξάρτηση από οθόνες και social
Σε παρόμοιο ποσοστό (~48%) οι 16χρονοι στην Ελλάδα και στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD αντιμετωπίζουν κάποια
προβλήματα από τη συχνότητα με την οποία είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης, όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στις περισσότερες χώρες πανευρωπαϊκά,
αυξήθηκε την τελευταία 10ετία σημαντικά (ιδιαίτερα μεταξύ του 2015 και του 2019) το ποσοστό των εφήβων που αντιμετωπίζουν δυσκολίας εξαιτίας της υπερβολικής
ενασχόλησής τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (από 38% το 2015, σε 45% το 2019 και 47% το 2024).
