Επί τάπητος θέτει η ΕΕ το ζήτημα της αναμόρφωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με την Κομισιόν να αναγνωρίζει ότι το ισχύον σύστημα παρουσιάζει… «ορισμένες αδυναμίες»: «Στην τρέχουσα κρίση υψηλών και ασταθών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, η οικονομική επιβάρυνση έχει μετακυλιστεί στους τελικούς καταναλωτές», σημειώνει η Επιτροπή σε ενημερωτικό σημείωμα αναφορικά με την προωθούμενη διαβούλευση για τη μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Τις… «αδυναμίες» του ισχύοντος μοντέλου τις έχουν νιώσει «στο πετσί» τους οι ευρωπαίοι καταναλωτές με τα απανωτά «ηλεκτροσόκ» των τελευταίων σχεδόν 12 μηνών, που κορυφώθηκαν το καλοκαίρι του 2022. Και κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Κομισιόν επέδειξε χαρακτηριστική καθυστέρηση στη λήψη δραστικών μέτρων, προκαλώντας ακόμα και μια μίνι διένεξη με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Νοέμβριο του 2022.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Οι προσεισμικές δονήσεις
Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη – που λόγω του ισχύοντος μοντέλου τιμολόγησης συμπαρασύρουν τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος – άρχισαν να αυξάνονται στα μέσα του 2021, με την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας που επί μήνες παρέμενε «εν υπνώσει» λόγω των lockdowns για τον κορωνοϊό. Η αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας οδήγησε σε αύξηση της τιμής της κιλοβατώρας καθώς η ζήτηση φυσικού αερίου αποδείχθηκε σημαντικά υψηλότερη από την αναμενόμενη. Η κατάσταση επιδεινώθηκε στις αρχές του χειμώνα, όταν στη γηραιά ήπειρο άρχισαν να δουλεύουν τα συστήματα θέρμανσης.
Στα τέλη του 2021 οι ρωσικές εξαγωγές αερίου προς την Ευρώπη μειώθηκαν, με την τιμή του να εκτοξεύεται στα 180 ευρώ ανά μεγαβατώρα όταν το αέριο στον αγωγό Yamal άρχισε να κυλά με ροή προς ανατολάς. Επρόκειτο για την περίοδο κατά την οποίαν η Μόσχα αρνείτο σταθερά ότι η τεράστια συγκέντρωση στρατευμάτων κοντά στα ουκρανικά σύνορα αποτελούσε προάγγελο εισβολής. Στις αρχές του 2022, στο προσκήνιο βρισκόταν το ζήτημα της θέσης σε λειτουργία του αγωγού Nord Stream 2 ο οποίος, αν και έτοιμος από τεχνικής πλευράς, παρέμενε ανενεργός καθώς εκκρεμούσε η έγκριση από την αρμόδια γερμανική αρχή ενέργειας και αξιωματούχους της Ε.Ε.
Στις 22 Φεβρουαρίου 2022, λίγες ώρες πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και σε αντίδραση στην αναγνώριση των ουκρανικών περιοχών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ από τη Μόσχα, καθώς και την αποστολή ρωσικού στρατού στα σύνορα με την περιοχή του Ντονμπάς, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανακοίνωσε το «πάγωμα» της διαδικασίας ενεργοποίησης του Nord Stream 2.
Η εκτόξευση
Τους πρώτους μήνες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία η ροή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη συνεχιζόταν κανονικά μέσω του δικτύου αγωγών, παρά το κύμα κυρώσεων της Δύσης σε βάρος του Κρεμλίνου. Στις αρχές του Καλοκαιριού, ωστόσο, η Μόσχα άρχισε να μειώνει σταδιακά τις παραδόσεις φυσικού αερίου μέσω του Nord Stream 1, επικαλούμενη συχνά την έλλειψη ενός αεριοστροβίλου της Siemens ο οποίος είχε αποσταλεί στον Καναδά για συντήρηση. Οι αποστολές αερίου μέσω των υποθαλάσσιων αγωγών της Βαλτικής τερματίστηκαν απότομα στις 26 Σεπτεμβρίου 2022, μετά τη δολιοφθορά που κατέστρεψε τον Nord Stream 1 και τη μία εκ των δύο γραμμών του ανενεργού Nord Stream 2.
Σημειώνεται πάντως ότι, όπως ανέφερε η ΤτΕ στην Ενδιάμεση Έκθεσή της για τη Νομισματική Πολιτική που δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο, ο περιορισμός αρχικά και ακολούθως η διακοπή των ροών ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω του Nord Stream δεν φαίνεται να συνέβαλε καθοριστικά στην εκτόξευση των τιμών που παρατηρήθηκε το καλοκαίρι, αφού ήδη είχαν ανέλθει σε υψηλό σημείο ικανό να μετατρέψει την Ευρώπη σε «μαγνήτη» για φορτία υγροποιημένου φυσικού αερίου από πολλές περιοχές του κόσμου, με αποτέλεσμα το ρωσικό αέριο να αντικατασταθεί εύκολα από αθρόες εισαγωγές LNG. Αντιθέτως, σύμφωνα με την ΤτΕ η εκτόξευση των τιμών οφειλόταν κυρίως στον τρόπο λειτουργίας του Ολλανδικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας (TTF), που αποτελεί σημείο αναφοράς για τον καθορισμό των τιμών σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Πολύμηνο μπρα ντε φερ
Η εκτόξευση των τιμών του φυσικού αερίου μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία οδήγησε στις πρώτες συζητήσεις για την ανάγκη ανάληψης δράσης από πλευράς Κομισιόν ώστε να αλλάξει ο τρόπος τιμολόγησης του ρεύματος, αφού το εξαιρετικά υψηλό κόστος του φυσικού αερίου τραβούσε συνολικά προς τα πάνω την τιμή του ηλεκτρισμού.
Ήδη από τον Μάρτιο του 2022 τέθηκε επί τάπητος σε επίπεδο ΕΕ, από τις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου, το αίτημα για αποσύνδεση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας από αυτή του φυσικού αερίου καθώς και η επιβολή πλαφόν στην τιμή του αερίου, με τις χώρες του βορρά να αντιδρούν σθεναρά.
Χρειάστηκαν αλλεπάλληλες συνεδριάσεις των υπουργών Ενέργειας της ΕΕ και σειρά Συνόδων Κορυφής της ΕΕ ώστε στις 19 Δεκεμβρίου 2022 να υπάρξει συμφωνία για επιβολή «δυναμικού» πλαφόν στο φυσικό αέριο.
Ήταν βεβαίως ήδη αργά, καθώς καταναλωτές και κρατικοί προϋπολογισμοί είχαν επιβαρυνθεί υπέρμετρα τους προηγούμενους μήνες, ιδίως κατά τα τέλη του καλοκαιριού, όταν η τιμή του φυσικού αερίου για το χειμερινό συμβόλαιο 2022 – 2023 στο TTF ξεπερνούσε τα 340 ευρώ ανά μεγαβατώρα.
Η κατά γενική ομολογία απραξία της Κομισιόν τους κρίσιμους μήνες της ενεργειακής κρίσης οδήγησε ακόμα και σε μια μίνι ρήξη μεταξύ του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, και της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Σε αυστηρή επιστολή προς την πρόεδρο της Κομισιόν, στις 7 Νοεμβρίου, ο Σαρλ Μισέλ καλούσε την Επιτροπή να εισακούσει τις εκκλήσεις των κρατών – μελών για πλαφόν στην τιμή του αερίου, να παρουσιάσει άμεσα έναν «προσωρινό διάδρομο τιμών» και «να μοιραστεί το αναμενόμενο χρονοδιάγραμμα».
Η αποκλιμάκωση
Στο μεταξύ, τον Μάιο του 2022 η Κομισιόν παρουσίασε το πρόγραμμα RePowerEU: Ένα πακέτο μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας, τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, την επιτάχυνση της εξάπλωσης της καθαρής ενέργειας καθώς και τη λήψη μέτρων για την απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα έως το 2027.
Λίγο αργότερα, τον Ιούλιο, παρουσιάστηκε η δέσμη μέτρων για εξοικονόμηση φυσικού αερίου, που έθετε ως στόχο τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά 15% έως τις 31 Μαρτίου 2023.
Η μείωση της κατανάλωσης σε συνδυασμό με την προσέλκυση τεράστιων φορτίων LNG τον Σεπτέμβριο λόγω των υψηλών τιμών, τις γεμάτες αποθήκες αερίου και – κυρίως – με την ευτυχή συγκυρία ενός ήπιου χειμώνα, οδήγησαν τις τελευταίες εβδομάδες σε ραγδαία αποκλιμάκωση των τιμών του αερίου, τραβώντας προς τα κάτω και τις τιμές του ηλεκτρισμού.
Το μέλλον
Όσον αφορά τα σχέδια τις Κομισιόν για το νέο μοντέλο τιμολόγησης του ρεύματος, αν και δεν έχουν γίνει γνωστές λεπτομέρειες, κεντρικός στόχος φέρεται να είναι – σύμφωνα με το Reuters – η προώθηση της σύναψης μακροχρόνιων συμβολαίων μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, ώστε να μην μετακυλίεται αυτομάτως σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις το κόστος από τα «σκαμπανεβάσματα» στην τιμή του ρεύματος. Όπως και να χει, το μόνο βέβαιο είναι ότι η ενεργειακή κρίση που εισέβαλε βίαια στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής κοινωνικής και πολιτικής ζωής το 2022, και τα μέτρα για την αντιμετώπισή της, θα συνεχίσουν να μας απασχολούν για πολύ ακόμα.
