Θεωρούσαμε πως η προσπάθεια της προστασίας από την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία και της αποκατάστασης της στιβάδας του όζοντος είχε θετική έκβαση, λόγω της επιτυχούς εφαρμογής του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Κι όμως, η κλιματική αλλαγή έρχεται να διαμορφώσει νέες αβεβαιότητες και να υποχρεώσει σε συνεχή επαγρύπνηση και επανεξέταση των μέτρων άμυνας για τη δημόσια υγεία και το οικοσύστημα. Σε κάθε περίπτωση ενόψει και του καλοκαιριού, όπου υπάρχει μεγαλύτερη έκθεση των ανθρώπων στην υπεριώδη ακτινοβολία Β, οι ειδικοί υπογραμμίζουν την ανάγκη λήψης μέτρων προστασίας.
Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από την μελέτη με τίτλο «Η μεταβλητότητα των δραστικών δόσεων της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας Β για την ανθρώπινη υγεία, από τη δεκαετία του 1980 έως το τέλος του 21ου αιώνα», η οποία δημοσιεύτηκε στο έγκυρο περιοδικό Physiological Reviews της Αμερικανικής Εταιρείας Φυσιολογίας. Η μελέτη ανασκόπησης πραγματοποιήθηκε από ομάδα Ελλήνων ερευνητών.
«Η ηλιακή υπεριώδης ακτινοβολία Β (UV-B) έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξη της ζωής στη Γη. Πιθανές αλλαγές στα επίπεδά της μπορούν να επηρεάσουν την ανθρώπινη υγεία και τη λειτουργικότητα των οικοσυστημάτων», λέει στην «Κ» ο Χρήστος Ζερεφός, Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Επόπτης του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας, που είναι ο κύριος συγγραφέας του επιστημονικού άρθρου. Ο κ. Ζερεφός έχει ασχοληθεί για δεκαετίες με το θέμα της υπεριώδους ακτινοβολίας σε διεθνές επίπεδο, καθώς έχει διατελέσει επί σειρά ετών Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Οζοντος.
Οπως έχει επιστημονικά αποδειχθεί, το όζον που βρίσκεται στη στρατόσφαιρα γύρω από τον πλανήτη μας, λειτουργεί ως προστατευτικό στρώμα που ελέγχει την επιβλαβή ηλιακή ακτινοβολία UV-B. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, η διεθνής συνθήκη που υπογράφηκε το 1987, πήρε μέτρα για την προστασία της στιβάδας του όζοντος καταργώντας τη χρήση χλωροφθορανθράκων (σε συσκευές όπως τα ψυγεία). Οι ουσίες αυτές καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος και κατά συνέπεια αυξάνουν την επιβλαβή ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία Β που φτάνει στη γη, με αποτέλεσμα αυξημένες ασθένειες των ματιών και ανάπτυξη καρκίνων του δέρματος. Η αιτία της κινητοποίησης και της συμφωνίας των κρατών το 1987 ήταν η δημιουργία της «τρύπας του όζοντος», δηλαδή η αραίωση της προστατευτικής στιβάδας σε επικίνδυνο βαθμό, κυρίως πάνω από τους πόλους της Γης.
«Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ είναι ένα από τα λίγα που εφαρμόζονται δεκαετίες τώρα. Θεωρείται η πιο επιτυχημένη διεθνής συνθήκη κι έχει συμβάλει πολύ στον περιορισμό των συγκεντρώσεων των χλωροφθορανθράκων. Η στιβάδα του όζοντος είναι σε φάση ανάκαμψης, με διακυμάνσεις βέβαια, ειδικά στους πόλους. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις το Πρωτόκολλο έχει αποτρέψει δύο εκατομμύρια επιπλέον περιπτώσεις μελανώματος και άλλων καρκίνων του δέρματος σε πλανητική βάση κάθε έτος. Κι εκεί που θεωρούσαμε πως είχαμε λύσει το πρόβλημα, είδαμε πως περιπλέκεται σε συνδυασμό με την εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Ζερεφός.
Η ερευνητική ομάδα στη δημοσίευσή της παρουσιάζει τη σημερινή γνώση γύρω από τις επιπτώσεις της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας Β (UV-B) στην ανθρώπινη υγεία, εξηγεί τους φυσικούς μηχανισμούς που ελέγχουν τα επίπεδα της UV-B που φτάνει στην επιφάνεια της Γης, παρουσιάζει τις σημερινές τάσεις και προβάλλει τη μελλοντική εξέλιξη της ηλιακής ακτινοβολίας UV-B που βλάπτει το DNA. Όπως σημειώνεται στη δημοσίευση, οι συνεχιζόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου) αλλάζουν το κλίμα και τροποποιούν την ανάκαμψη του στρώματος του όζοντος που αναμένεται λόγω της μείωσης των χλωροφθορανθράκων. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τα σύννεφα, τα αερολύματα κοντά στο έδαφος και την ανακλαστικότητα της επιφάνειας της Γης από το λιώσιμο των πάγων στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Ο συνδυασμός των αλλαγών στο όζον, στα αερολύματα, τα σύννεφα και την ανακλαστικότητα θα καθορίσουν τα μελλοντικά επίπεδα της ηλιακής ακτινοβολίας UV-B στην επιφάνεια της Γης.
Η ανασκόπηση παρέχει ισχυρές ενδείξεις ότι παρά την επιτυχία του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, η μελλοντική εξέλιξη των επιπέδων της ηλιακής ακτινοβολίας UV-B στην επιφάνεια της Γης δεν είναι βέβαιη λόγω της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής.
Για παράδειγμα, η μειωμένη συννεφιά στα βόρεια μεσαία γεωγραφικά πλάτη λόγω των κλιματικών αλλαγών θα επέτρεπε σε περισσότερη UV-B να φτάσει στην επιφάνεια της Γης. Επίσης, αναμένονται μειώσεις έως και 30–50% (την άνοιξη και το φθινόπωρο) στα μηνιαία επίπεδα των βιολογικά σταθμισμένων δόσεων UV-B στα βόρεια υψηλά γεωγραφικά πλάτη λόγω συνδυασμένων αλλαγών στην ανακλαστικότητα της επιφάνειας και τη θολότητα της ατμόσφαιρας.
«Οι αλλαγές αυτές προκαλούν αβεβαιότητα και δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε. Η έρευνα για την πορεία της UV-B θα συνεχιστεί, έτσι αναπτύσσεται η επιστήμη», υπογραμμίζει ο κ. Ζερεφός, ο οποίος είναι και ομότιμος καθηγητής στο ΕΚΠΑ και επίτιμος καθηγητής στο ΑΠΘ. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να συνεχιστούν και όλα τα μέτρα προφύλαξης για τις επόμενες δεκαετίες, τόσο σε συλλογικό επίπεδο όσο και σε ατομικό. Συνιστώ, για παράδειγμα, σε δερματολόγους και οφθαλμίατρους να επιμείνουν στις οδηγίες προστασίας ενόψει και της θερινής περιόδου».
Την ερευνητική ομάδα, που συνέγραψε τη δημοσίευση, απαρτίζουν μαζί με τον κ. Ζερεφό, ο ερευνητής Γ’ βαθμίδας του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών Ηλίας Φουντουλάκης, ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ Κωνσταντίνος Ελευθεράτος και ο πρόεδρος του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών Ανδρέας Καζαντζίδης.
