83 χρόνια από την θυσία των 23 Αβδελλιανών στον Γουρνόλακκο, τον Σεπτέμβριο του 1943
Σε κλίμα συγκίνησης πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσημη εκδήλωση για την αναγνώριση του Αβδελλά Μυλοποτάμου ως μαρτυρικό χωριό.
Το απόγευμα της Τρίτης 2 Σεπτεμβρίου ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αβδελλά, πραγματοποίησε εσπερίδα, παρουσία πλήθους κόσμου και τοπικών φορέων, με αφορμή τη συμπλήρωση 83 ετών από τη θυσία των 23 Αβδελλιανών στον Γουρνόλακκο, τον Σεπτέμβριο του 1943.
«Η επίσημη αναγνώριση του Αβδελλά ως μαρτυρικό χωριό, είναι ηθική δικαίωση για τη θυσία, τον πόνο και τον αγώνα των προγόνων μας», ανέφερε η Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Αβδελλά Μαρία Λαμπρινού.
Την εσπερίδα συνδιοργάνωσαν η Περιφέρεια Κρήτης και ο Δήμος Μυλοποτάμου και τιμήθηκαν:
ο κ. Σταύρος Αρναουτάκης, Περιφερειάρχης Κρήτης,
ο κ. Γεώργιος Κλάδος, Δήμαρχος Μυλοποτάμου,
ο κ. Γεώργιος Καλογεράκης, ιστορικός,
ο κ. Σωκράτης Κεφαλογιάννης, Δήμαρχος Ανωγείων,
και ο κ. Βασίλης Κεγκέρογλου Δήμαρχος Μινώα Πεδιάδος.
Την παρουσίαση της εκδήλωσης είχε αναλάβει η συγγραφέας και δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Ρεθμνιώτικα νέα» Εύα Λαδιά.
23 Αβδελλιανοί εκτελέστηκαν στη θυσία του Γουρνόλακκου
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1943, οι Γερμανοί έκαναν περιπολία έξω από τον Αβδελλά σε μια περιοχή που είχαν κηρύξει νεκρή ζώνη για να δουν αν οι κάτοικοι τηρούν την απαγόρευση.
Ο Γιάννης Νικολούδης έγραφε στα Ρεθεμνιώτικα Νέα για την μέρα που σημάδεψε τον τόπο καταγωγής του:
«Στο Αβδελλιανό αόρι συνέλαβαν έξι άτομα, τους Πανταλό Γιάννης και Πέτρο, οι Μαθιουδάκη Μιχάλη και Πέτρο και οι Μιχελουδάκη Αντρέας και Γιώργης. Από τον Άγιο Μάμα ήταν ο Σαρρής Λευτέρης και Σερλής Κυριάκος, από την Κάλυβο ήταν οι Παραγιουδάκης Γιάννης και Κοζορώνης Χαράλαμπος και από τις Αβδανίτες ήταν ο Πρινάρης Νικόλαος.
Τους οδήγησαν στην θέση Γουρνόλακκος του Ψηλορείτη. Την επομένη μέρα, 3 Σεπτεμβρίου, άφησαν τα δυο παιδιά να φύγουν, τον Λαμπρινό Γιάννη και τον Πρινάρη Μιχάλη. Τους άλλους όλους τους εκτέλεσαν. Κατά την εκτέλεση έτρεξε και έφυγε ο Σαρρής Λευτέρης, τον τραυμάτισαν και από το τραύμα πέθανε σε λίγες μέρες.
Σώθηκε και ο Νικηφόρος Γιάννης, τον βρήκαν βαριά τραυματισμένο και επέζησε.
Στις 4 Σεπτεμβρίου έκαναν οι χωριανοί μας μια διαβούλευση και αποφάσισαν την επόμενη μέρα στις, 5-9-1943, να πάνε να πάρουν τους νεκρούς συγγενείς τους για να τους θάψουν. Αποφάσισαν να πάνε χωρίς όπλα, γιατί κατά τα δικά μας ήθη και έθιμα, η ταφή των νεκρών είναι μια ιερή στιγμή και γι’ αυτό δεν πήγαν οπλισμένοι. Αυτά όμως δεν ισχύουν για τους Γερμανούς. Με τις βαρβαρότητες που διέπραξαν, στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και σε όλη τη διάρκεια της κατοχής, απέδειξαν ότι είναι ο ποιο βάρβαρος λαός σε όλο τον πλανήτη. Όταν έφτασαν οι δικοί μας στο Γουρνόλακκο, έβαλαν δύο σκοπούς, να βλέπουν από τα σημεία που είχαν πρόσβαση για να έρθουν οι Γερμανοί. Ο σκοπός που έβλεπε από την μεριά του Ζωνιανού αοριού, ήταν ο Δημήτρης Μιχελουδάκης, Γαλανοδημήτρης.
Ήταν της μάνας μου της αδελφής ο άντρας. Είχα ακούσει τη μαρτυρία από τη θεία μου και τα παιδιά της, πρώτα ξαδέλφια μου. Μόλις τους είδε να ανεβαίνουν, κατέβηκε ποιο χαμηλά και τους φώναξε. Γερμανοί έρχονται και όσοι μπορείτε φύγετε. Αυτός έφυγε αμέσως και δεν ήταν εκεί να δει αυτό που ακολούθησε.
Αμέσως όλοι έτρεξαν να φύγουν στις πλαγιές των γύρω λόφων. Τότε ένας φώναξε, μη φεύγετε μωρέ, δεν θα μας κάνουν κακό. Εμείς ήρθαμε να θάψομε τσι νεκρούς μας. Άρχισαν να γυρίζουν μερικοί και τελικά γύρισαν όλοι πίσω.
Δεν γύρισε μόνο ο θείος μου, Χαράλαμπος Νικολούδης. Έμεινε κρυμμένος μεσόπλαγα, σε απόσταση περίπου 150 μέτρα από το σημείο που ήταν οι πρώτοι σκοτωμένοι. Μου διηγήθηκε 2-3 φορές την ιστορία αυτή. Μου έλεγε ότι δεν είχε καμιά εμπιστοσύνη στους Γερμανούς και γι’ αυτό δεν γύρισε. Όταν έφτασαν οι Γερμανοί στρατιώτες, τους είδαν όλους να τυλίγουν τους νεκρούς σε σεντόνια και κουβέρτες και μετά θα τους μετέφεραν στο χωριό, για να τους θάψουν, με μουλάρια που είχαν πάρει μαζί τους. Οι Γερμανοί είχαν μαζί τους σκύλο και τον έβαλαν να ψάχνει μήπως κάποιοι έχουν κρυφτεί. Ο σκύλος ακολουθούσε την αποβολή όσων έφυγαν και γύρισαν και γύριζε μετά πίσω και αυτός. Ξεκίνησε να ψάχνει προς την κατεύθυνση που είχε κρυφτεί ο θείος μου. Νόμιζα μου είπε, ότι ακολουθούσε την δική του αποβολή. Πριν τον πλησιάσει 80 περίπου μέτρα, ο σκύλος γύρισε πίσω. Για καλή μου τύχη μου είπε, ακολούθησε την αποβολή κάποιου από αυτούς που γύρισαν. Από το σημείο αυτό που είχε κρυφτεί, είδε όλα όσα ακολούθησαν. Τους μάζεψαν όλους αμέσως σε ένα σημείο και τους εκτέλεσαν. Συνολικά από το χωριό μας στις 3-9ου και στις 5-9-1943 εκτέλεσαν οι ναζί 23 άτομα, όλοι νέοι και πολλοί παντρεμένοι, με τέσσερα και πέντε παιδιά ο καθένας.
Ένας από τους σκοτωμένους στις 5-9ου, ήταν ο δάσκαλος του χωριού Δετοράκης Νίκος, από την Κριτσά Λασιθίου. Ακούστε τι είπε αυτός ο ξεχωριστός άνθρωπος. «Δεν μπορώ να μην πάω και εγώ μαζί με τους άλλους χωριανούς να πάρομε τους νεκρούς, γιατί έχουν σκοτωθεί οι γονείς των μαθητών μου»».
