Η παχυσαρκία μας φτωχαίνει ή η φτώχεια μας παχαίνει; Αυτά τα δύο παραδόξως παράλληλα φαινόμενα αναλύθηκαν στο φετινό συνέδριο για την «Αντιμετώπιση της Επιδημίας της Παχυσαρκίας» που διοργάνωσε η Συμμαχία για την Καταπολέμηση της Παχυσαρκίας (Action4Obesity), υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας, της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων και του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών.
Ο χαρακτηρισμός της παχυσαρκίας ως «παγκόσμιας επιδημίας» δεν είναι νέος, Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, που κήρυξε την παχυσαρκία παγκόσμια επιδημία το 1997, πρόκειται για το «άλλο άκρο της κλίμακας του υποσιτισμού, ένα από τα πιο εμφανή αλλά και πιο υποτιμημένα προβλήματα δημόσιας υγείας».
Ο ΠΟΥ ορίζει την παχυσαρκία ως μια «σύνθετη κατάσταση, με σοβαρές κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις, που επηρεάζει σχεδόν όλες τις ηλικιακές και κοινωνικοοικονομικές ομάδες και απειλεί να κατακλύσει τόσο τις ανεπτυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες χώρες».
Υπέρβαροι ή παχύσαρκοι οι 6 στους 10 Έλληνες
Όπως είπε στο συνέδριο η κ. Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια επιδημιολογίας και προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Ε.Κ.Π.Α., παγκοσμίως πάνω από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι υπέρβαροι, εκ των οποίων 650 εκατομμύρια είναι παχύσαρκοι. Στην Ευρώπη, σύμφωνα με στοιχεία του 2019, 53% του πληθυσμού έχει υπερβαρότητα ή παχυσαρκία, ενώ στη χώρα μας το ποσοστό υπέρβαρων ή παχύσαρκων ατόμων ανέρχεται σε 58%,
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, αν και γενικά οι άνδρες μπορεί να έχουν υψηλότερα ποσοστά υπέρβαρου, οι γυναίκες έχουν υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας. Και για τους δύο, η παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για σοβαρές μη μεταδοτικές ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η υπέρταση και το εγκεφαλικό επεισόδιο, καθώς και ορισμένες μορφές καρκίνου. Οι επιπτώσεις της στην υγεία κυμαίνονται από τον αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου έως σοβαρές χρόνιες παθήσεις που μειώνουν τη συνολική ποιότητα ζωής.
Οικονομικές επιπτώσεις
Οι αρνητικές συνέπειες της παχυσαρκίας δεν περιορίζονται στην υγεία του κάθε ατόμου ξεχωριστά, αλλά δρουν επιβαρυντικά στην οικονομία κάθε χώρας, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Ηλίας Κυριόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στο Τμήμα Πολιτικής Υγείας του London School of Economics and Political Science.
Όπως είπε ο καθηγητής, εάν η εξάπλωση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα συνεχιστεί, σε λίγες δεκαετίες η χώρα θα δαπανά το 9% του προϋπολογισμού υγείας σε νοσήματα που σχετίζονται με την παχυσαρκία και την υπερβαρότητα.
Η παχυσαρκία φαίνεται πως σχετίζεται με πάνω από 70% της δαπάνης για τον διαβήτη, περίπου 20% της δαπάνης για τα καρδιαγγειακά νοσήματα και 10% της δαπάνης για τον καρκίνο.
Ο ίδιος εξήγησε ότι η παχυσαρκία δεν επιβαρύνει οικονομικά μόνο το σύστημα υγείας, αλλά επιδρά αρνητικά στο ευρύτερο δημοσιονομικό και μακροοικονομικό περιβάλλον.
Οι συνέπειες της παχυσαρκίας επηρεάζουν μεταξύ άλλων τη σύνθεση και το μέγεθος του πληθυσμού, την αγορά εργασίας, ακόμα και τους δείκτες παραγωγικότητας.
Ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία θα οδηγήσουν από το 2020 έως το 2050 σε μία μείωση 3% κατά μέσο όρο του ΑΕΠ, ενώ επιπλέον το οικονομικό κόστος της παχυσαρκίας αναμένεται να αυξηθεί πάρα πολύ έως το 2060, κυρίως στις υψηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες.
Η τριπλή πανδημία: Παχυσαρκία, υποσιτισμός, κλιματική αλλαγή
Η παχυσαρκία μαζί με την διατροφική ανασφάλεια και την κλιματική αλλαγή συνιστούν μια «τριπλή παγκόσμια πανδημία» ή αλλιώς «συνδημία» είπε στην εισήγησή της η Αριάδνη Καπετανάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο του York της Βρετανίας.
Η καθηγήτρια ανέδειξε τα βαθύτερα συστημικά προβλήματα που συνδέονται με αυτές τις τρεις παράλληλες «πανδημίες».
Τα προβλήματα αυτά συνδέονται μεταξύ τους και αφορούν τις πολιτικές, το οικονομικό σύστημα, τις κοινωνικές δομές. Ο έλεγχος του αγροδιατροφικού συστήματος και των μεταφορών, οι χρήσεις γης και ο σχεδιασμός των πόλεων, δεν είναι άσχετα μεταξύ τους ζητήματα, αλλά με τη σειρά τους «τροφοδοτούν» και αναπαράγουν τις τρεις «παράλληλες πανδημίες».
Η προσέγγιση της κ. Καπετανάκη έχει την αφετηρία της σε μεγάλη διεπιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 στην ιατρική επιθεώρηση Τhe Lancet και έκτοτε έχει θέσει τις βάσεις για τη συστημική αντιμετώπιση της «Τριπλής Πανδημίας» ή αλλιώς της «Παγκόσμιας Συνδημίας». Η καθηγήτρια του πανεπιστημίου του York είναι μία από τους επιστήμονες που συμμετέχουν στη διεθνή Επιτροπή που εκπόνησε την μελέτη.
Η μεγαλύτερη απειλή του 21ου αιώνα
Το σκεπτικό της Επιτροπής έχει ως εξής: «Η κακή διατροφή σε όλες τις μορφές, συμπεριλαμβανομένης της παχυσαρκίας, του υποσιτισμού και άλλων διατροφικών κινδύνων, είναι η κύρια αιτία των προβλημάτων υγείας παγκοσμίως. Στο εγγύς μέλλον, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία θα επιδεινώσουν σημαντικά αυτές τις προκλήσεις. Η κλιματική αλλαγή μπορεί να θεωρηθεί πανδημία λόγω των σαρωτικών επιπτώσεών της στην υγεία των ανθρώπων και των φυσικών συστημάτων από τα οποία εξαρτώμαστε – την υγεία του πλανήτη.
Αυτές οι τρεις πανδημίες – η παχυσαρκία, ο υποσιτισμός και η κλιματική αλλαγή – συνιστούν την Παγκόσμια Συνδημία που επηρεάζει τους περισσότερους ανθρώπους σε κάθε χώρα και περιοχή παγκοσμίως. Αποτελούν μια συνδημία, ή συνέργεια επιδημιών, επειδή συνυπάρχουν στο χρόνο και στον τόπο, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να παράγουν σύνθετα επακόλουθα και μοιράζονται κοινούς υποκείμενους παράγοντες και κοινωνικά αίτια».
Η Επιτροπή προτείνει ολοκληρωμένες δράσεις για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Συνδημίας, την οποία περιγράφει ως την «ύψιστη πρόκληση για την υγεία του ανθρώπου, του περιβάλλοντος και του πλανήτη μας τον 21ο αιώνα»
Προτάσεις για την αντιμετώπιση της «Τριπλής Πανδημίας»
Η Επιτροπή προτείνει τη συνεργασία σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, με στόχο την «ενίσχυση της δέσμευσης της κοινωνίας των πολιτών, την ενθάρρυνση συστημικών αλλαγών και την άσκηση πίεσης για την ανάληψη πολιτικής δράσης σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας συνδημίας».
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις αιτίες που μας κάνουν χοντρούς ή πεινασμένους, με τις αιτίες που καίγονται τα δάση, πυρώνουν τα μπετά ή πλημμυρίζουν οι πόλεις και η ύπαιθρος; Η σύνδεση γίνεται εμφανής από τις συστάσεις της Επιτροπής. Μεταξύ άλλων προτείνονται τα εξής:
- Μείωση της επιρροής των μεγάλων εμπορικών συμφερόντων στη διαδικασία διαμόρφωσης της δημόσιας πολιτικής, ώστε να μπορέσουν οι κυβερνήσεις να εφαρμόσουν πολιτικές υπέρ του δημόσιου συμφέροντος, προς όφελος της υγείας των σημερινών και μελλοντικών γενεών, του περιβάλλοντος και του πλανήτη.
- Δημιουργία βιώσιμων και προωθητικών για την υγεία επιχειρηματικών μοντέλων για τον 21ο αιώνα, ώστε να μετατοπιστούν το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων από τη βραχυπρόθεσμη εστίαση μόνο στο κέρδος σε μακροπρόθεσμα επικερδείς πρακτικές που περιλαμβάνουν ρητά οφέλη για την κοινωνία και το περιβάλλον.
- Επικέντρωση της έρευνας στους καθοριστικούς παράγοντες της Παγκόσμιας Πανδημίας, για τη δημιουργία μιας βάσης τεκμηρίωσης των συστημικών αιτιών και δράσεων για την καταπολέμησή της, στις οποίες θα περιλαμβάνονται και οι προσεγγίσεις των αυτοχθόνων λαών και παραδόσεων για την υγεία και την ευημερία.
