Η πανδημία της Covid-19 έφερε στο προσκήνιο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος για την υγεία τις ιογενείς λοιμώξεις. Οι ιοί, ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που απειλεί την ανθρωπότητα. Ένας άλλος, «σιωπηλός» κίνδυνος κερδίζει γρήγορα έδαφος: Οι μύκητες. Αυτοί οι οργανισμοί, που περιλαμβάνουν περισσότερα από δύο εκατομμύρια είδη, επηρεάζουν εδώ και πολύ καιρό τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη ζωή, τόσο θετικά, όσο και αρνητικά. Η κλιματική αλλαγή, όμως, επιταχύνει την ανάπτυξη και την εξάπλωσή τους, με αποτέλεσμα οι μύκητες να αποτελούν μια αυξανόμενη απειλή για κάθε είδος ζωντανών οργανισμών.
Μια πρόσφατη ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στο Nature υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη να αναγνωριστούν οι μύκητες ως μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας. Η μελέτη αναλύει τον τρόπο με τον οποίο η υπερθέρμανση του πλανήτη ενισχύει την προσαρμοστικότητα και την εξάπλωση επιβλαβών ειδών μυκήτων, πολλοί από τους οποίους δεν μπορούσαν μέχρι πρότινος να ευδοκιμήσουν στον άνθρωπο.
Ένα «κρυμμένο βασίλειο» απελευθερώνεται
Οι μύκητες υπάρχουν εδώ και πάνω από ένα δισεκατομμύριο χρόνια, έχοντας ωφελήσει την ανθρωπότητα με τρόπους άγνωστους σε πολλούς: Έχουν αξιοποιηθεί, για παράδειγμα, στη ζύμωση τροφίμων και στην παραγωγή αντιβιοτικών. Καθώς, όμως, οι περιβαλλοντικές συνθήκες μεταβάλλονται, οι οργανισμοί αυτοί εκμεταλλεύονται την ευκαιρία να εξαπλωθούν, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για τη μετάδοση ασθενειών.
Χαρακτηριστικό της επικίνδυνης «δύναμης» που αποκτούν είναι ότι ορισμένα είδη παραβιάζουν τώρα την πρωταρχική άμυνα του ανθρώπινου σώματος, τη θερμοκρασία. Η εσωτερική θερμότητα προστατεύει τον οργανισμό από τις περισσότερες μυκητιασικές λοιμώξεις, καθώς όμως οι παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξάνονται, οι μύκητες εξελίσσονται, ώστε να επιβιώνουν -και να ευδοκιμούν- στη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος.
Οι κίνδυνοι επεκτείνονται πέρα από την άμεση μόλυνση. Μετά από ακραία καιρικά φαινόμενα – τυφώνες, πλημμύρες, πυρκαγιές – η μούχλα μπορεί να πολλαπλασιαστεί σε εσωτερικούς χώρους, επιδεινώνοντας τις αναπνευστικές παθήσεις και προκαλώντας άσθμα. Οι μύκητες παράγουν επίσης μυκοτοξίνες, οι οποίες μολύνουν τα τρόφιμα και ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια των τροφίμων και τη μακροπρόθεσμη υγεία.
Μια υπόθεση επιστημονικής φαντασίας που εξελίσσεται σε ένα ρεαλιστικό σενάριο;
Στην τηλεοπτική σειρά «The Last of Us» ένας μύκητας που ενεργοποιείται από την κλιματική αλλαγή μεταλλάσσεται και μολύνει τους ανθρώπους. Ενώ η σειρά δραματοποιεί τις επιπτώσεις, οι ειδικοί λένε ότι η βασική ιδέα της είναι αληθοφανής. «Οι μύκητες λατρεύουν να φτιάχνουν σπόρους, οι οποίοι αποτελούν τους πρωταρχικούς φορείς μόλυνσης πολλών μυκητιασικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του Cryptococcus neoformans, ο οποίος προκαλεί θανατηφόρο μηνιγγίτιδα», λέει ο Jim Kronstad από το Πανεπιστήμιο British Columbia.
Μια παγκόσμια κρίση σε εξέλιξη
Οι μύκητες γίνονται όλο και πιο ανθεκτικοί. Στο Βιετνάμ, το 95% των δειγμάτων του Aspergillus fumigatus -ενός μύκητα που προκαλεί σοβαρές αναπνευστικές ασθένειες- αντιστέκεται πλέον στις συνήθεις θεραπείες. Εν τω μεταξύ, ο Candida auris, ένας ανθεκτικός στα φάρμακα ζυμομύκητας που εντοπίστηκε μόλις πριν από 15 χρόνια, έχει εμφανιστεί σε πολλές ηπείρους, με τα ποσοστά θνησιμότητας να κυμαίνονται από 30% έως 60%.
Παράλληλα, την εμφάνισή τους κάνουν διαρκώς νέα μυκητολογικά παθογόνα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Rhodosporidiobolus fluvialis, ενός είδους που πλέον συνδέεται και με ανθρώπινες λοιμώξεις. Όλα δείχνουν πως η κλιματική κρίση είναι αυτή που επιτρέπει σε αυτά τα παθογόνα να διασχίζουν προηγουμένως ανυπέρβλητα βιολογικά όρια.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να καταπολεμηθούν
Σε αντίθεση με τα βακτήρια, τα κύτταρα των μυκήτων μοιάζουν πολύ με τα ανθρώπινα, γεγονός που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την ανάπτυξη αντιμυκητιασικών φαρμάκων, ικανών να στοχεύσουν τους μύκητες χωρίς να βλάψουν τον ξενιστή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μόνο τρεις μεγάλες κατηγορίες αντιμυκητιασικών φαρμάκων να είναι σήμερα διαθέσιμες για τις διεισδυτικές λοιμώξεις.
Περιβαλλοντικοί και γεωργικοί παράγοντες επιδεινώνουν την κατάσταση. Η εκτεταμένη χρήση μυκητοκτόνων στη γεωργία οδηγεί σε περαιτέρω ανθεκτικότητα, ενώ το παγκόσμιο εμπόριο μεταφέρει μύκητες σε νέες περιοχές, όπου τα ενδημικά είδη και οι ανθρώπινοι πληθυσμοί είναι συχνά ανυπεράσπιστοι.
Δεν είναι όλοι οι μύκητες «εχθροί» – Η ανάγκη για ενιαία υγεία
Οι ερευνητές τάσσονται υπέρ μιας στρατηγικής ενιαίας υγείας, που ενσωματώνει την υγεία του ανθρώπου, των ζώων και του περιβάλλοντος σε ένα ενιαίο πλαίσιο. Ζητούν, επιπλέον, επενδύσεις στην έρευνα, τη βελτίωση της επιτήρησης των παθογόνων και την ανάπτυξη καινοτόμων φαρμάκων.
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί, ωστόσο, ότι παρά τους κινδύνους, οι μύκητες επιτελούν και σημαντικό έργο: Αποικοδομούν οργανικό υλικό, υποστηρίζουν την υγεία του εδάφους και χρησιμεύουν ως τεράστιες δεξαμενές άνθρακα. Οι δυνατότητές τους για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζητημάτων είναι τεράστιες.
«Οι μύκητες είναι εξαιρετικά σημαντικοί – έχουν κάνει σπουδαία πράγματα για την ανθρωπότητα», προσθέτει ο δρ. Kronstad.
Καθώς ο κόσμος παλεύει με το μεταβαλλόμενο κλίμα, οι μύκητες αποτελούν έναν από τους πιο υποτιμημένους κινδύνους και, ταυτόχρονα, έναν από τους πιο ανεκμετάλλευτους συμμάχους. Η κατανόηση της λειτουργίας τους μπορεί να είναι το κλειδί για τη διαφύλαξη τόσο της ανθρώπινης υγείας, όσο και της σταθερότητας του πλανήτη τις επόμενες δεκαετίες.
