Κάπου εκεί γύρω στη δεκαετία του ’90 πρέπει να ήταν, όταν η αγένεια και η προσβολή μεταλλάχθηκαν από αρνητικές κι απορριπτέες συμπεριφορές σε κοινωνικό στάτους αποδεκτό, αν όχι υψηλά αξιολογημένο. Όλοι μας, λίγο πολύ, έχουμε εμπειρίες συναναστροφών όπου η όποια συζήτηση εξελίχθηκε σε διαγωνισμό φαρμακερής ατάκας, με αποκλειστικό στόχο να πληγωθεί ή να προσβληθεί κάποιος, παρόντας ή απόντας. Πολύ περισσότερο, έχουμε πέσει θύματα μειωτικής και άξεστης συμπεριφοράς από εντελώς αγνώστους ή –ακόμη χειρότερα- από ανθρώπους του περιβάλλοντός μας, δίχως την επούλωση μιας ειλικρινούς συγνώμης.
Η μετάλλαξη αυτή δεν ήρθε τυχαία. Η ξιπασιά του εύκολου χρήματος και η ξεκούραστη κοινωνική ανέλιξη ανθρώπων δίχως ίχνος παιδείας και συγκρότησης μέσω των μηχανισμών της πολιτικής και οικονομικής διαπλοκής, ανέσυρε στην επιφάνεια ως χαρίσματα τη χοντροκοπιά, την ημιμάθεια, την αλαζονεία και την έπαρση. Ακολούθησε το νομιμοποιητικό lifestyle, που επένδυσε με χρυσόσκονη αυτή την καινούργια υποκουλτούρα· ευαγγελίστηκε την αποκαθήλωση, τάχα, του υποκριτικού καθωσπρεπισμού, ενώ στην πραγματικότητα κατόρθωσε να αλώσει κάθε ίχνος σεβασμού, μετριοπάθειας και ευγένειας, παρουσιάζοντάς τα ως χαρακτηριστικά των αδύναμων «ανθρωπάκων». Άλλωστε, στο μοντέλο του επιτυχημένου της εποχής εκείνης δεν υπήρχε χώρος για τέτοιους ανθρωπιστικούς ιδεαλισμούς.
Αίφνης, η προσβολή και η αγένεια θεωρήθηκαν δείγματα ισχύος και υψηλής ευφυΐας. Τα τηλεοπτικά μέσα πλημμύρισαν με ξιπασμένες περσόνες, οι οποίες λειτούργησαν ως πρότυπα· επηρμένοι παρουσιαστές εκπομπών, φωνακλάδες τηλεσχολιαστές κάθε λογής, αλαζονικοί χαρακτήρες σε τηλεοπτικές σειρές και χυδαίοι κωμικοί της συμφοράς, έχτισαν καριέρες πάνω στην προσβολή και τη χοντροκοπιά. Ακόμη και άνθρωποι ικανοί και ταλαντούχοι θυσίασαν την εξυπνάδα και τη συγκρότησή τους στο βωμό της αγένειας, με την ψευδαίσθηση πως είναι ένας βέβαιος τρόπος για να προκόψουνε.
Φυσικά το φαινόμενο επεκτάθηκε κι επηρέασε τις ανθρώπινες σχέσεις κάθε είδους: επαγγελματικές, διαπροσωπικές, οικογενειακές και λοιπά. Τα τελευταία χρόνια βρήκε νέο πεδίο εκτόνωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις ηλεκτρονικές φόρμες σχολιασμού των ιστοσελίδων, όπου καθημερινά άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι τσακώνονται ανταλλάσσοντας εξαιρετικά μειωτικούς χαρακτηρισμούς, μπερδεύοντας τη χυδαιολογία με τη διαφωνία και τη φωνασκία με τον διάλογο.
Ενδεχομένως το μέτρο και η ευγένεια να μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως πράξεις επαναστατικές. Ανατρέπουν την αδιέξοδη πεπατημένη, ανοίγουν το δύσβατο μονοπάτι της συγκρότησης και της αυτοπραγμάτωσης, επιτρέπουν μια πιο ξεκάθαρη θέαση του κόσμου και μάλλον αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις στο να αναγνωρίσουμε στ’ αλήθεια ποιος μας φταίει και ποιος όχι.
Από το αρχείο του Λευτέρη Κουγιουμουτζή στην «Εφημερίδα των Συντακτών»
